Bài giảng Ngữ văn Lớp 7 - Tiết 28: Văn bản "Qua đèo Ngang" - Vũ Thị Hà

 NhiÖt liÖt chµo mõng 
c¸c thÇy c« vÒ dù giê thao gi¶ng 
m«n ng÷ v¨n líp 7A 
Gi¸o viªn:Vò ThÞ Hµ 
 K iÓm tra bµi cò :  Đ äc thuéc lßng bµi th ¬ “ B¸nh tr«i n­íc ” cña Hå Xu©n H­¬ng . Em h·y cho biÕt bµi th ¬ cã mÊy líp nghÜa ? ChØ ra tõng líp nghÜa ?   
Tr ¶ lêi : Bµi th ¬ cã 2 líp nghÜa : 
- NghÜa ®en : miªu t¶ ® Æc tÝnh cña chiÕc b¸nh tr«i vµ qu ¸ tr×nh t¹o nã . Ca ngîi nÐt ® Ñp v¨n hãa cña d©n téc . 
- NghÜa bãng : ( nghÜa chÝnh ) ®Ò cao tr©n träng vÎ ® Ñp nhan s¾c vµ t©m hån , sù trong tr¾ng son s¾t cña ng­êi phô n÷ ViÖt Nam x­a vµ sù c¶m th«ng s©u s¾c cho th©n phËn ch×m næi cña hä . 
Quan s¸t bøc tranh sau , vµ nªu hiÓu biÕt cña em vÒ Đ Ìo Ngang ? 
Đ Ìo Ngang thuéc d·y nói Hoµnh S¬n , ph©n c¸ch ® Þa giíi 2 tØnh : Hµ TÜnh vµ Qu¶ng Bình . 
Lµ ® Þa danh næi tiÕng trªn ® Êt n­íc ta . 
TiÕt 28:Qua ĐÌo Ngang  (Bµ huyÖn Thanh Quan ) 
IĐọc và tìm hiểu chung văn bản 
 1,T¸c gi ¶ 
. Tªn thËt : NguyÔn ThÞ Hinh . 
Sèng ë thÕ kû 19 – Qu ª ë lµng Nghi Tµm (nay thuéc T©y Hå , Hµ Néi ) 
. Chång bµ lµm tri huyÖn Thanh Quan (nay thuéc Th¸i Ninh , Th¸i B×nh ). Do ®ã cã tªn gäi HuyÖn Thanh Quan . 
.Bµ lµ 1 trong sè n÷ sü tµi hoa hiÕm cã trong thêi trung ®¹i. HiÖn cßn ®Ó l¹i 6 bµi th ¬ N«m §­ êng luËt , trong ®ã cã bµi th ¬ Qua § Ìo Ngang . (6 bµi th ¬ gåm : Th¨ng Long thµnh hoµi cæ ; ChiÒu h«m nhí nh µ; Chïa TrÊn B¾c; C¶nh chiÒu h«m ; § Òn TrÊn Vâ ; Qua § Ìo Ngang ) 
TiÕt 28:Qua Đ Ìo Ngang  (Bµ huyÖn Thanh Quan ) 
IĐọc và tìm hiểu chung văn bản 
 1,T¸c gi ¶ 
 2,Tác phẩm 
a,Đọc và tìm hiểu chú thích 
* Đọc 
* Tìm hiểu chú thích 
 B­íc tíi ĐÌo Ngang bãng xÕ tà , 
Cá c©y chen ®¸, l¸ chen hoa . 
 Lom khom d­íi nói , tiÒu vµi chó , 
 L¸c ®¸c bªn s«ng , chî mÊy nh µ . 
 Nhí n­íc ®au lßng , con quèc quèc , 
 Th­¬ng nh µ mái miÖng , c¸i gia gia . 
 Dõng ch©n ® øng l¹i, trêi , non, n­íc 
 Mét m¶nh t×nh riªng , ta víi ta . 
* Chú thích : 
- Tiều : người chuyên nghề đốn củi 
- Con quốc quốc ( cũng viết là cuốc cuốc):chim đỗ quyên,chim cuốc .Theo truyền thuyết Trung Quốc , Thục Đế mất nước , hồn biến thành chim cuốc , kêu nhớ nước đỏ máu ra mà chết . 
- Cái gia gia ( cũng viết là da da):chim đa đa,còn gọi là gà gô 
TiÕt 28:Qua Đ Ìo Ngang  (Bµ huyÖn Thanh Quan ) 
IĐọc và tìm hiểu chung văn bản 
 1,T¸c gi ¶ 
 2,Tác phẩm 
a,Đọc và tìm hiểu chú thích 
b,Tìm hiểu chung 
* Hoàn cảnh sáng tác : 
* Thể thơ 
Bµi th ¬ ®­ îc ra ® êi kho¶ng thÕ kû 19,khi bà HuyÖn Thanh Quan lÇn ® Çu xa nhµ,xa qu ª, vµo kinh ®« HuÕ 
 nhËn chøc “ cung trung gi¸o tËp”(d¹y nghi lÔ cho c¸c cung nữ , phi tÇn theo chØ dô cña nh µ vua ). 
QUA ĐÈO NGANG 
B­íc tíi ® Ìo ngang bãng xÕ t à , 
Cá c©y chen ®¸, l¸ chen ho a . 
Lom khom d­íi nói , tiÒu vµi chó , 
L¸c ®¸c bªn s«ng , chî mÊy nh µ . 
Nhí n­íc ®au lßng , con quèc quèc , 
Th­¬ng nh µ mái miÖng , c¸i gia gia . 
Dõng ch©n ® øng l¹i, trêi , non, n­íc 
Mét m¶nh t×nh riªng , ta víi t a . 
ThÓ th ¬ 
ThÊt ng«n b¸t có Đ­êng luËt 
§ Æc ® iÓm thÓ th ¬ 
Sè c©u trong bµi :8 c©u ( b¸tcó ) 
- Sè ch ÷ trong c©u : 7 ch ÷ ( thÊt ng«n ) 
Gieo vÇn : ë cuèi c©u 1,2,4,6,8 
- PhÐp ® èi : gi÷a c¸c cÆp c©u 3-4; 5-6 (® èi c¶ vÇn , thanh , ý) theo luËt b»ng tr¾c 
- Bè côc : gåm 4 phÇn ®Ò - thùc - luËn - kÕt . 
V¨n b¶n 
- Lu ật : Chữ thứ 2,4,6 phải đúng luật ; chữ th ứ 1,3,5 không cần đúng luật 
? Căn cứ vào sách giáo khoa em hãy trình bày đặc điểm của thể thơ thất ngôn bát cú đường luật ? 
( Số chữ trong câu , số câu trong bài , vần , đối ) 
Qua Đèo Ngang 
Bước tới đèo Ngang bóng xế tà  T T B B T T B 
Cỏ cây chen đá, lá chen hoa  T B B T T B B 
Lom khom dưới núi tiều vài chú B B T T B B T 
Lác đác bên sông rợ mấy nhà  T T B B T T B 
Nhớ nước đau lòng con cuốc cuốc T T B B B T T 
Thương nhà mỏi miệng cái gia gia B B T T T B B 
Dừng chân đứng lại: trời, non, nước B B T T B B T 
Một mảnh tình riêng ta với ta 
 T T B B B T B 
Hai câu đề : mở ý 
2 câu thực : miêu tả cụ thể cảnh và người 
2 câu luận : bàn luận , nhận xét 
2 câu kết : khép lại ý bài thơ 
Bố cục : 4 phần 
Đối 
Đối 
TiÕt 28:Qua ĐÌo Ngang  (Bµ huyÖn Thanh Quan ) 
IĐọc và tìm hiểu chung văn bản 
 1,T¸c gi ¶ 
 2,Tác phẩm 
a,Đọc và tìm hiểu chú thích 
b,Tìm hiểu chung 
* Hoàn cảnh sáng tác : 
* Thể thơ 
* Phương thức biểu đạt : 
Biểu cảm 
* Bố cục 
* Đại ý 
6 câu thơ đầu : Cảnh tượng Đèo Ngang 
2 câu thơ cuối : Tâm trạng của tác giả 
* Bài thơ tả cảnh Đèo Ngang vào buổi chiều tà , bóng xế,nỗi nhớ nước thương nhà,nỗi buồn cô đơn thầm lặng của tác giả 
TiÕt 28:Qua ĐÌo Ngang  (Bµ huyÖn Thanh Quan ) 
IĐọc và tìm hiểu chung văn bản 
 II.Phân tích 
1.Bức tranh cảnh vật Đèo Ngang 
* Thời điểm:Bóng xế tà 
-> buổi chiều muộn,ánh nắng yếu ớt,hoáng hôn dần buông , không gian như trầm lắng 
 -> gợi tâm trạng buồn tủi,nhớ thương 
âm”tà”gợi buồn thấm thía,man mác 
* Nét cảnh:cỏ , cây,lá , đá,hoa 
-NT:2 vế tiểu đối,điệp từ “ chen”,nhân hóa,vần 
lưng”đá-lá”,vần chân”tà-hoa”(câu 1-2)-> Thiên nhiên rậm rạp,hoang vu,vắng lặng và sức sống hoang dại mãnh liệt của cỏ cây nơi Đèo Ngang 
 Bước tới Đèo Ngang bóng xế tà 
 Cỏ cây chen đá,lá chen hoa 
TiÕt 28:Qua ĐÌo Ngang  (Bµ huyÖn Thanh Quan ) 
IĐọc và tìm hiểu chung văn bản 
 II.Phân tích 
1.Bức tranh cảnh vật Đèo Ngang 
* Thời điểm:Bóng xế tà - > gợi tâm trạng buồn tủi,nhớ thương 
* Nét cảnh:cỏ , cây,lá , đá,hoa -> Thiên nhiên rậm rạp,hoang vu , sức sống hoang dại mãnh liệt của cỏ cây 
* Hình ảnh cuộc sống con người 
- NT:Đối,láy,đảo ngữ 
-> cuộc sống của con người thưa thớt,hoang sơ heo hút , buồn tẻ của 1miền sơn cước nơi biên ải . 
 Lom khom dưới núi tiều vài chú 
 B B T T B B T 
 Lác đác bên sông chợ mấy nhà 
 T T B B T T B 
- Đối ý, đối thanh -> nhịp điệu cân đối cho câu thơ,gợi tả 2 hình ảnh 
- Từ láy tượng hình 
+ Lom khom - > dáng vẻ vất vả , bé nhỏ tội nghiệp của người tiều phu 
+ Lác đác -> sự thưa thớt ít ỏi , xơ xác , tiêu điều của các quán chợ nghèo 
- Đảo : VN lên trước CN,DT trung tâm lên trước phần phụ trước trong CDT- tiều vài chú -> nhấn mạnh h/a nhỏ nhoi , đơn độc,lam lũ,cần mẫn,sự ít ỏi thưa thớt của con người và cảnh vật nơi Đèo Ngang 
- Lượng từ”vài-mấy ”-> ít ỏi,thưa thớt 
TiÕt 28:Qua ĐÌo Ngang  (Bµ huyÖn Thanh Quan ) 
IĐọc và tìm hiểu chung văn bản 
 II.Phân tích 
1.Bức tranh cảnh vật Đèo Ngang 
* Thời điểm : Bóng xế tà 
* Nét cảnh : cỏ , cây,lá , đá,hoa 
* Hình ảnh cuộc sống con người : thưa thớt,buồn tẻ,heo hút của miền sơn cước nơi biên ải 
* Âm thanh : chim cuốc và chim đa đa -> âm thanh buồn buồn,khắc khoải triền miên 
- NT:Đối,đảo ngữ,điệp âm , chơi chữ(sử dụng từ đồng âm khác nghĩa),ẩn dụ 
 -> tăng vẻ hoang sơ , vắng lặng cho cảnh 
 Nhớ nước đau lòng con quốc quốc 
Thương nhà mỏi miệng cái gia gia 
Đối -> tạo nhạc điệu cân đối , hài hòa cho câu thơ,nổi rõ 2 tâm trạng ,2 cảm xúc “ nhớ nước”,”thương nhà ” 
- Điệp âm”quốc quốc-gia gia ’-> âm hưởng du dương của khúc nhạc rừng buồn bã hay cũng là khúc nhạc lòng 
- ẩn dụ,chơi chữ > mượn tiếng chim nói tiếng lòng 
- Lấy động tả tĩnh -> vắng lặng im lìm trên đỉnh đèo vào thời khắc hoàng hôn 
. 
TiÕt 28:Qua ĐÌo Ngang  (Bµ huyÖn Thanh Quan ) 
IĐọc và tìm hiểu chung văn bản 
 II.Phân tích 
1.Bức tranh cảnh vật Đèo Ngang 
* Thời điểm : Bóng xế tà 
* Nét cảnh : cỏ , cây,lá , đá,hoa 
* Hình ảnh cuộc sống con người : thưa thớt,buồn tẻ,heo hút của miền sơn cước nơi biên ải 
* Âm thanh : chim cuốc và chim đa đa -> âm thanh buồn buồn,khắc khoải triền miên 
- NT:Đối,đảo ngữ,điệp âm , chơi chữ(sử dụng từ đồng âm khác nghĩa),ẩn dụ 
 -> tăng vẻ hoang sơ , vắng lặng cho cảnh 
 Cảnh Đèo Ngang lúc chiều tà là bức tranh thiên nhiên hùng vĩ,bát ngát,heo hút,thấp thoáng có sự sống của con người nhưng còn mờ xa 
. 
TiÕt 28:Qua ĐÌo Ngang  (Bµ huyÖn Thanh Quan ) 
IĐọc và tìm hiểu chung văn bản 
 II.Phân tích 
1.Bức tranh cảnh vật Đèo Ngang 
 Cảnh Đèo Ngang lúc chiều tà là bức tranh thiên nhiên hùng vĩ,bát ngát,heo hút,thấp thoáng có sự sống của con người nhưng còn mờ xa 
2.Tâm trạng con người 
- Tả cảnh ngụ tình - > buồn nhớ cô đơn 
- Âm thanh “ quốc quốc-giagia”,chơi chữ - > nhớ nước thương nhà , tâm trạng mang nặng bao nỗi niềm 
 - Nhớ nước : mượn chuyện vua Thục mất nước hóa thành chim cuốc kêu hoài nhớ nước -> Sự hoài niệm về dĩ vãng,về quá khứ vàng son thống nhất liền 1 dải non sông , đó là sự phủ nhận nước của chính quyền triều Nguyễn lúc bấy giờ-1 triều đại đối với bà cũng như những sĩ phu Bắc Hà còn xa lạ 
- Thương nhà : tình cảm nhớ nhung da diết của nữ sĩ khi xa gia đình , bỏ lai 2 đứa con nhỏ nơi quê nhà 
. 
TiÕt 28:Qua ĐÌo Ngang  (Bµ huyÖn Thanh Quan ) 
IĐọc và tìm hiểu chung văn bản 
 II.Phân tích 
1.Bức tranh cảnh vật Đèo Ngang 
 Cảnh Đèo Ngang lúc chiều tà là bức tranh thiên nhiên hùng vĩ,bát ngát,heo hút,thấp thoáng có sự sống của con người nhưng còn mờ xa 
2.Tâm trạng con người 
- Tả cảnh ngụ tình - > buồn nhớ cô đơn 
- Âm thanh “ quốc quốc-giagia”,chơi chữ - > nhớ nước thương nhà , tâm trạng mang nặng bao nỗi niềm 
- 2 câu kết trực tiếp bộc lộ cảm xúc , suy tư của người lữ thứ 
+ NT:tương phản đối lập,điệp đại từ ta - > cực tả nỗi buồn thầm lặng,cô đơn xa vắng đến tột cùng của người lữ thữ 
Dừng chân đứng lại trời ,non, nước 
 Một mảnh tình riêng ta với ta 
+ Trời,non nước:không gian mênh mang,vắng lặng,mở ra nhiều chiều bao la,bát ngát , rộng lớn , tách biệt 
+ Một mảnh tình riêng : là cả 1 thế giới nội tâm,nỗi buồn,nỗi cô đơn . 
-Ta với ta -> điệp đại từ-mình đối diện với chính mình,cô đơn lẻ loi tới mức tuyệt đối 
- Các con chữ câu kết đều mang 1 nỗi niềm đơn chiếc :1-mảnh-tình-riêng-ta-ta 
. 
TiÕt 28:Qua ĐÌo Ngang  (Bµ huyÖn Thanh Quan ) 
IĐọc và tìm hiểu chung văn bản 
 II.Phân tích 
1.Bức tranh cảnh vật Đèo Ngang 
 Cảnh Đèo Ngang lúc chiều tà là bức tranh thiên nhiên hùng vĩ,bát ngát,heo hút,thấp thoáng có sự sống của con người nhưng còn mờ xa 
2.Tâm trạng con người 
-> nỗi nhớ nước thương nhà,cô đơn thầm lặng 
III.Tổng kết 
1.Nghệ thuật 
- Sử dụng thể thơ Đường luật thất ngôn bát cú một cách điêu luyện 
- Sử dụng bút pháp tả cảnh ngụ tình 
- Sáng tạo trong việc sử dụng từ láy,từ đồng âm khác 
 nghĩa gợi hình,gợi cảm ; 
- Sử dụng nghệ thuật đối hiệu quả trong việc tả cảnh,tả tình 
2.Nội dung 
 Với phong cách trang nhã,bài thơ cho thấy cảnh tượng Đèo Ngang thoáng đãng mà heo hút,thấp thoáng có sự sống con người nhưng còn hoang sơ , đồng thời thể hiện nỗi nhớ nước thương nhà,nỗi buồn thầm lặng cô đơn của tác giả 
. 
Cuûng coá 
MOÂ HÌNH MAÏCH CAÛM XUÙC 
Böôùc tôùi 
Caûnh saéc 
Hoang vu, raäm raïp 
Taâm söï 
Buoàn teû , môø nhaït 
Nhôù nöôùc , thöông nhaø 
Döøng chaân 
Taâm traïng 
buoàn , coâ ñôn 
Caûnh saéc 
Bao la, roäng lôùn 
Cuoäc soáng 
C¶nh § Ìo Ngang ngµy nay: 
V. Bµi tËp vÒ nh µ: 
1. Häc thuéc bµi th ¬. 
2. ViÕt ®o¹n văn ph¸t biÓu c¶m nghÜ khi häc xong bµi th ¬. 
3. C¶m nhËn 2 c©u thùc b»ng mét ®o¹n văn hoµn chØnh .