Bài giảng Ngữ văn Lớp 6 - Bài: Chỉ từ

 Chào mừng 
 quý thầy cô cùng toàn thể các em học sinh thân mến 
Xác định cụm danh từ trong câu sau và cho biết các từ loại trong cụm danh từ đó? 
“Tất cả bốn mươi em học sinh này rất chăm chỉ.” 
Trả lời : Cụm danh từ: Tất cả bốn mươi em học sinh này  
Lượng từ 
Số từ 
Danh từ 
? 
 a) Viên quan ấy đã đi nhiều nơi, đến đâu quan cũng ra những câu đố oái oăm để hỏi mọi người. 
b) Một hôm, viên quan đi qua một cánh đồng làng kia , chợt thấy bên vệ đường có hai cha con nhà nọ đang làm ruộng. 
c) Những học sinh này rất chăm ngoan. 
 ? So sánh ý nghĩa của các từ và cụm từ sau 
TỪ 
CỤM TỪ 
ông vua 
viên quan 
làng 
nhà 
ông vua nọ 
viên quan ấy 
làng kia 
nhà nọ 
(Danh từ) Sự vật chưa được xác định vị trí cụ thể. 
(Cụm danh từ) Sự vật được xác định vị trí cụ thể trong không gian. 
Nọ, ấy, kia : dùng để trỏ vào sự vật, nhằm phân biệt sự vật ở không gian này với sự vật ở không gian kia . 
Ví dụ 2 sgk/137 
Hồi ấy , ở Thanh Hoá có một người làm nghề đánh cá tên là Lê Thận. Một đêm nọ , Thận thả lưới ở một bến vắng như thường lệ. 
 (Sự tích Hồ Gươm ) 
(?) So sánh nghĩa của các từ ấy, nọ trong (ví dụ 2) với các từ ấy, nọ trong (ví dụ 1) có điểm nào giống và điểm nào khác? 
 V í dụ 2 
Ví dụ 1 
 Hồi ấy 
 viên quan ấy 
 Đêm nọ 
 nhà nọ 
 ví dụ 1 
ví dụ 2 
Viên quan ấy 
 Hồi ấy 
nhà nọ 
 Đêm nọ 
 Giống: 
 Trỏ vào sự vật, xác định vị trí của sự vật. 
 Khác : 
Xác định vị trí của sự vật trong 
 không gian. 
Xác định vị trí của sự vật trong 
thời gian . 
Ví dụ 1 
Ví dụ 2 
 Chỉ từ là những từ dùng để..vào sự vật, nhằm ......... của sự vật trong.hoăc.. 
 trỏ 
x ác định vị trí 
 không gian 
t hời gian 
Tất cả bốn mươi em học sinh này  
PhÇn p hụ trước 
PhÇn trung t©m 
PhÇn p hụ sau 
học 
sinh 
này 
- 
- 
viên 
quan 
ấy 
này 
 ấy 
Những 
a. Cuộc chống Mĩ cứu nước của nhân dân ta dù phải kinh qua gian khổ, hi sinh nhiều hơn nữa, song nhất định thắng lợi hoàn toàn. 
 Đó là một điều chắc chắn . 
 (Hồ Chí Minh) 
 b. Từ đấy, nước ta chăm nghề trồng trọt, chăn 
 nuôi và có tục ngày Tết làm bánh chưng,bánh giầy. 
 ( Bánh chưng, bánh giầy ) 
Thảo luận nhóm: Tìm chỉ từ trong những câu dưới đây? Các chỉ từ trên giữ chức vụ gì trong câu? 
 Viên quan ấy đã đi nhi 
Cuộc chống Mĩ cứ nước của nhân dân ta dù phải kinh qua gian khổ, hy sinh nhiều hơn nữa, song nhất định thắng lợi hoàn toàn. 
 Đó là một điều chắc chắn. 
 ( Hồ Chí Minh ) 
CN 
Chỉ từ làm chủ ngữ trong câu. 
b) Từ đấy, nước ta chăm nghề trồng trọt, chăn nuôi và có 
 tục ngày tết làm bánh chưng, bánh giầy. 
 ( Bánh chưng, bánh giầy) 
/ 
CN 
TN 
Chỉ từ làm trạng ngữ trong câu. 
/ 
/ 
/ 
VN 
VN 
Chọn từ ngữ thích hợp để hoàn thành khái niệm hoạt động của chỉ từ. : phụ ngữ sau, chủ ngữ, trạng ngữ, vị ngữ 
Chỉ từ thường làm trong cụm danh từ. Ngoài ra chỉ từ còn có thể làm  hoặc.trong câu. 
phụ ngữ sau 
chủ ngữ 
trạng ngữ 
Bài tập 1 : Tìm chỉ từ có trong những câu sau? Xác định ý nghĩa và chức vụ của các chỉ từ? 
 a) Vua cha xem qua một lượt rồi dừng lại trước chồng bánh của Lang Liêu, rất vừa ý, bèn gọi lên hỏi. Lang Liêu đem giấc mộng gặp thần ra kể lại. Vua cha ngẫm nghĩ rất lâu rồi chọn hai thứ bánh ấy đem tế Trời, Đất cùng Tiên vương. 
(Bánh chưng, bánh giầy) 
b) Đấy vàng, đây cũng đồng đen 
 Đấy hoa thiên lí, đây sen Tây Hồ 
 (Ca dao) 
Bài tập 1: 
Câu 
Chỉ từ 
Ý nghĩa (xác định sự vật trong) 
Chức vụ 
a 
b 
ấy 
không gian 
phụ ngữ sau trong CDT 
Đấy, đây 
không gian 
chủ ngữ 
Bài tập 2: Thay những cụm từ in đậm bằng những 
chỉ từ thích hợp và giải thích vì sao cần phải thay như vậy? 
Giặc tan vỡ. Đám tàn quân giẫm đạp lên nhau chạy trốn, tráng sĩ đuổi đến chân núi Sóc (Sóc Sơn). Đến chân núi Sóc , một mình một ngựa, tráng sĩ lên đỉnh núi, cởi giáp sắt bỏ lại, rồi cả người lẫn ngựa từ từ bay lên trời. 
(Theo Thánh Gióng) 
b) Người ta còn nói khi ngựa thét ra lửa, lửa đã thiêu cháy một làng, cho nên làng bị lửa thiêu cháy về sau gọi là làng Cháy. 
(Theo Thánh Gióng) 
Đến chân núi Sóc đó hoặc đấy . 
b) Làng bị lửa thiêu cháy 
 làng ấy hoặc làng này . 
Viết như vậy để tránh lỗi lặp từ. 
Bài tập 3 : Có thể thay các chỉ từ trong đoạn dưới đây bằng những từ hoặc cụm từ nào khác không ? Rút ra nhận xét về tác dụng của chỉ từ? 
 Năm ấy,đến lượt Lí Thông nộp mình.Mẹ con hắn nghĩ kế lừa Thạch Sanh chết thay. Chiều hôm đó, chờ Thạch Sanh kiếm củ i về, Lí Thông dọn một mâm rượu thịt ê hề mời ăn, rồi bảo: 
 - Đêm nay, đến phiên anh canh miếu thờ, ngặt vì dở cất mẻ rượu, em chịu khó thay anh, đến sáng thì về. 
 (Thạch Sanh) 
Bài tập 3 : Có thể thay các chỉ từ trong đoạn dưới đây bằng những từ hoặc cụm từ nào khác không ? Rút ra nhận xét về tác dụng của chỉ từ? 
 Năm ấy ,đến lượt Lí Thông nộp mình.Mẹ con hắn nghĩ kế lừa Thạch Sanh chết thay. Chiều hôm đó , chờ Thạch Sanh kiếm củ i về, Lí Thông dọn một mâm rượu thịt ê hề mời ăn, rồi bảo: 
 - Đêm nay , đến phiên anh canh miếu thờ, ngặt vì dở cất mẻ rượu, em chịu khó thay anh, đến sáng thì về. 
 (Thạch Sanh) 
 Không thể thay. Vì đây là ba chỉ từ làm trạng ngữ chỉ thời gian mà thời gian trong truyện dân gian thì khó xác định. Điều này cho thấy chỉ từ có vai trò rất quan trọng trong câu: c húng có thể chỉ ra những sự vật, thời điểm khó gọi thành tên, giúp người nghe ( đọc ) xác định được vị trí các sự vật trong chuỗi sự vật hay trong dòng thời gian vô tận. 
 Bàì tập 4 : Điền chỉ từ vào các chỗ trống sau đây: 
 - Cấy cày vốn nghiệp nông gia 
 Ta  trâu .. ai mà quản công. 
- Dù năm tháng vô tình trôi mãi mãi, 
 Tóc xanh bây giờ đã phai. 
 Thầy vẫn đứng bên sân trường năm . 
 Dõi theo từng bước em trong cuộc đời. 
 Dẫu đếm hết sao trời đêm .. 
 Dẫu đếm hết lá mùa thu rơi, 
 Làm sao em đếm hết công ơn thầy. 
đây 
 đấy 
 ấy 
nay 
Cho tình huống : 
 Bạn Minh Tâm mới chuyển từ TPHCM lên Di Linh, tình cờ gặp em ở trên đường và muốn biết trường THCS Lê Lợi ở đâu. 
 Em hãy xây dựng một đoạn đối thoại ngắn dựa trên tình huống trên trong đó có chỉ từ? 
 DIỄN VIÊN NHÍ TÀI NĂNG 
Sau khi đánh đuổi giặc Minh , Lê Lợi đã trả thanh gươm cho rùa vàng. 
ấy 
Từ  ,oán nặng, thù sâu , hằng năm Thủy Tinh 
 làm mưa gió, bão lụt đánh Sơn Tinh. 
Bài tập nhanh : Điền chỉ từ thích hợp và cho biết tác dụng? 
đó 
Một năm  , trời mưa to làm nước trong giếng dềnh lên, tràn bờ, đưa ếch ta ra ngoài. 
nọ 
AI NHANH HƠN 
- Học thuộc khái niệm và các hoạt động của chỉ từ trong câu. 
- Tìm chỉ từ trong một truyện dân gian đã học. 
- Tập viết câu văn, đoạn văn có dùng chỉ từ. 
- Soạn bài : Luyện tập kể chuyện tưởng tượng. 
 (Chuẩn bị đề 1sgk/139) 
HƯỚNG DẪN TỰ HỌC 
a. Cuộc chống Mĩ cứu nước của nhân dân ta dù phải kinh qua gian khổ, hi sinh nhiều hơn nữa, song nhất định thắng lợi hoàn toàn. 
 Đó là một điều chắc chắn. 
 (Hồ Chí Minh) 
 b. Nay ta đưa năm mươi con xuống biển, nàng đưa năm mươi con lên núi,chia nhau cai quản các phương . 
 (Con Rồng cháu Tiên) 
Thảo luận nhóm: Tìm chỉ từ trong những câu dưới đây? Các chỉ từ trên giữ chức vụ gì trong câu? 
 Xin chân thành cảm ơn 
quý thầy cô và các em!