Sáng kiến kinh nghiệm Sử dụng phương tiện hiện đại, sơ đồ hoá kiến thức trong dạy học Lịch sử

Sở GD ĐT Thái Bình
Trường THPT Nguyễn Trãi
Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam
Độc lập tự do hạnh phúc
Chuyên đề :
Sử dụng phương tiện hiện đại, sơ đồ hoá kiến thức
trong dạy học Lịch sử
Người viết : Nguyễn Thị Huệ
Giáo viên giảng dạy môn Lịch sử
Trường THPT Nguyễn Trãi - Vũ Thư - Thái Bình.
Tháng 5/ 2008
Chuyên đề :
Sử dụng phương tiện hiện đại, sơ đồ hoá kiến thức
trong dạy học Lịch sử 
	I/ Đặc điểm và thực tế giảng dạy bộ môn Lịch sử
 Lịch sử là một môn khoa học xã hội. Lịch sử là những sự kiện hiện tượng đã xảy ra trong quá khứ xã hội của loài người, nó tồn tại độc lập, khách quan với ý muốn của con người.
 Do đặc trưng môn Lịch sử khác với các môn học khác trong chương trình dạy học ở phổ thông đó là: học sinh không được trực tiếp chứng kiến sự kiện lịch sử đó trực tiếp vì lịch sử không lặp lại, không biểu diễn được trong phòng thí nghiệm. Hơn nữa vấn đề nhận thức lịch sử cũng khác so với nhận thức các môn khoa học khác: Nó có nhận thức chung của quy luật loài người từ trực quan sinh động đến tư duy trìu tượng đến thực tiễn.Đồng thời nhận thức lịch sử cũng có sắc thái riêng đó là: Nhận thức các sự kiện lịch sử phải tuân theo lô gic sự kiện, sự thật khách quan chứ không phải tuỳ theo trí tưởng tượng của từng người. Mỗi tác động của giaó viên đều ảnh hưởng đến học sinh.
	Vì vậy giảng dạy môn lịch sử người thầy phải dạy thế nào đó để tác động vào đúng quy luật nhận thức giúp học sinh lĩnh hội được đầy đủ những kiến thức mà thầy truyền tải từ đó biết đánh giá nhận định cũng như chủ động lĩnh hội kiến thức trên lớp.
 Chúng ta đã từng biết đến phương pháp cổ truyền trước kia: Thầy đọc trò chép rồi về nhà học thuộc vì vậy học sinh bị động trong việc lĩnh hội kiến thức, học vẹt đôi khi còn lười nhác, ỷ lại. Với cách học đó học sinh không thể phát huy khả năng sáng tạo của mình, đồng thời giờ học lịch sử sẽ trở lên nặng nề áp đặt với cả thầy và trò.
 Trong thực tế hiện nay với sự phát triển của xã hội hiện đại, sự bùng nổ thông tin từ đài, báo, mạng Intenet....sự phát triển như vũ bão của khoa học kĩ thuật đòi hỏi phải có những con người phát triển để đáp ứng được yêu cầu thực tiễn của xã hội trong trường học nói riêng và trong công tác giáo dục nói chung vì vậy phải có sự thay đổi phương pháp dạy- học cho phù hợp.
 	Trong các Nghị quyết của Đảng và Nhà nước ta cũng đã quan tâm đầu tư giáo dục, coi giáo dục là quốc sách hàng đầu. Đồng thời BGD- ĐT đã chủ trương tiến hành đổi mơí phương pháp dạy học. Đưa phương pháp lấy học sinh làm trung tâm vào trong các cấp học, các môn học, thay SGK cho phù hợp và đáp ứng nhu cầu phát triển của xã hội và các nước trong khu vực cũng như việc thực hiện đổi mới PPGD. 
	Tuy nhiên trong quá trình giảng dạy bộ môn lịch sử ở trường phổ thông theo phương pháp mới còn gặp rất nhiều khó khăn đòi hỏi sự cố gắng nỗ lực lớn của thầy và trò cũng như sự trợ giúp của BGH và các ban ngành liên quan :
 + Môn lịch sử đòi hỏi học sinh phải nắm được một số sự kiện cơ bản của một bài, một chương hay một giai đoạn lịch sử. Một số tiết lượng kiến thức quá dài vì vậy học sinh thường ngại học khó nhớ
 + Trong thực tế đôi khi tư tưởng của học sinh , thậm trí là phụ huynh học sinh và ở đâu đó trong xã hội vẫn coi môn lịch sử là “môn phụ”, chỉ cần “học thuộc” nên cũng ít để tâm học và tìm hiểu về lịch sử.
 + Phương tiện dạy học đồ dùng dạy học còn thiếu, tài liệu tham khảo còn ít, kênh hình minh hoạ còn hạn chế, tản mạn hầu hết là những tài liệu giáo viên tự mua.
=> Để góp phần vào công cuộc đổi mới phương pháp dạy- học bộ môn lịch sử ở trường THPT đáp ứng nhu cầu thực tiễn của ngành và của xã hội. Để nâng cao hiệu quả giảng dạy bộ môn lịch sử phát huy khả năng sáng tạo của học sinh tôi xin đưa ra một vài biện pháp, ý kiến của cá nhân tôi để chúng ta cùng tham khảo góp ý.
	II/ Sử dụng phương tiện hiện đại, sơ đồ hoá kiến thức trong dạy học Lịch sử
	Để nâng cao chất lượng giảng dạy bộ môn Lịch sử ở trường phổ thông chúng ta phải tiến hành đổi mới về mục tiêu đào tạo, nội dung dạy học và phương pháp dạy học.
 1. Nội dung dạy học, phương pháp dạy học : 
	Đòi hỏi giáo viên phải thực sự có tâm huyết chịu tìm tòi nghiên cứu sách tham khảo, phải nắm chắc kiến thức cơ bản trong SGK từ đó tổng hợp, hệ thống kiến thức lại một cách khái quát, khoa học và đầy đủ để học sinh dễ hiểu dễ nhớ và dễ học từ đó giúp các em yêu thích lịch sử . Khi học sinh có hứng thú trong giờ học, chủ động tìm tòi nghiên cứu về lịch sử các em có những kiến thức về lịch sử dân tộc và thế giới điều đó góp phần rất tích cực trong việc giáo dục tình cảm nhân cách đạo đức, giáo dục tinh thần yêu nước, tự hào Dân tộc .
 Để giờ học lịch sử có hiệu quả đòi hỏi giáo viên có phương pháp giảng dạy truyền đạt kiến thức cụ thể cho từng đối tượng học sinh ở từng lớp học và đối với từng bài học tiết học.
	Thứ nhất: Yêu cầu giáo viên phải nắm được trình độ, khả năng nhận thức của từng học sinh khối lớp để có phương pháp cụ thể, phù hợp:
 - Đối với lớp có nhiều học sinh theo học khối C thì ngoài việc cung cấp những những kiến thức cơ bản trong SGK thì còn phải hướng dẫn cho các em đọc các tài liệu tham khảo theo hướng dẫn của thầy. Hướng dẫn học sinh có thể chủ động nắm bắt kiến thức từ đó các em có thể phân tích đánh giá sự kiện lịch sử hoặc so sánh các sự kiện lịch sử và liên hệ thực tế. Với sự hướng dẫn chỉ đạo của thầy học sinh sẽ phát huy được nhận thức độc lập của mình trong quá trình học lịch sử. Đồng thời giáo viên tăng cường kiểm tra và đưa ra những bài tập, câu hỏi Ximêna để nâng cao kiến thức và rèn luyện cho các em kỹ năng phân tích, so sánh và đánh giá sự kiện, hiện tượng lịch sử. Sau đó giáo viên chấm, chữa bài cho các em chỉ cho các em thấy chỗ được và chưa được của các em giúp các em hiểu được làm thế nào để viết một bài lịch sử có hiệu quả.
 - Đối với các em học lớp đại trà đặc biệt đối với đối tượng học sinh theo khối A hay ở lớp hệ B thì giáo viên giúp đỡ tạo hứng thú cho học sinh tìm tòi say sưa học tập. Đối với đối tượng học sinh này giáo viên chỉ đưa ra câu hỏi vừa sức để các em nắm bắt được kiến thức cơ bản phát huy vai trò tích cực của các em trong lĩnh hội kiến thức.
	Thứ hai: Để giờ giảng có hiệu quả thì bên cạnh nội dung kiến thức truyền đạt và phân loại đối tượng học sinh thì vấn đề phương pháp truyền đạt kiến thức của ngươi giáo viên cũng hết sức quan trọng góp phần nâng cao chất lượng giờ dạy.
Phương pháp truyền đạt của giáo viên phải đảm bảo tính cụ thể, tính hình ảnh sinh động của các sự kiện lịch sử. Vì lịch sử là cụ thể diễn ra hàng ngày. Sự kiện càng cụ thể, sinh động bao nhiêu thì giờ dạy càng có hiệu quả bấy nhiêu:
* Sử dụng tranh ảnh, phim tư liệu trong giảng dạy.
- Giáo viên có thể khai thác rất nhiều tư liệu từ Encarta, trên mạng Internet ( trang web tvtl.bachkim.vn) hay từ nhiều nguồn tư liệu khác vận dụng trong từng bài giảng cụ thể :
	Ví dụ : Để giúp học sinh có thể quan sát, hiểu biết về cuộc sống của con người thời kỳ nguyên thuỷ ở Việt Nam, Thời kỳ xã hội cách chúng ta hàng ngàn năm.Vì vậy giáo viên nên sưu tầm, sử dụng những tranh vẽ hay tranh ảnh chụp những hiện vật trưng bày trong bảo tàng lịch sử hoặc mô hình về hộp sọ, công cụ lao động, cuộc sống sinh hoạt, kiếm sống về về cuộc sống của con người thời kỳ nguyên thuỷ để học sinh quan sát từ đó giáo viên phát huy tư duy, khả năng sáng tạo của các em.
 - Bên cạnh đó giáo viên có thể sử dụng những kênh hình trong GKK, kênh hình tham khảo sưu tầm để khai thác kiến thức, hiểu biết của học sinh chứ không chỉ sử dụng kênh hình mang tính chất minh hoạ đơn thuần.
	 + Khi giảng dạy lớp 10 trong bài Văn hoá cổ đại Phương đông hay Hy Lạp Rô ma giáo viên có thể yêu cầu học sinh sưu tầm tư liệu về thành tựu đó từ giờ học trước, sau đó các em tự trình bày kết quả của mình đã làm được. Các em có thể khai thác cả tư liệu kênh hình và kênh chữ. Bên cạnh đó giáo viên cho học sinh theo dõi đoạn phim ngắn về Kim tự tháp- Tư liệu lấy trong Encarta để các em miêu tả về Kim tự Tháp- Ai Cập để khắc sâu kiến thức đối với học sinh:
 Kim tự Tháp Kêôp được xây dựng trên S 600 ha với 2.030.000 khối đá, mỗi khối nặng trung bình 2,5 tấn.Kim tự tháp cao 144m....Giáo viên không cần nói công trình kiến trúc đó đồ sộ sừng sững thì học sinh cũng cố thể cảm nhận thấy sự hùng vĩ đồ sộ đấy từ đó các em có những đánh giá, khâm phục tài trí của những người dân Ai Cập cổ đại và cảm nhận được rằng đằng sau những công trình kiến trúc đồ sộ đó là xương máu của bao nhiêu người dân đã đổ xuống....
	 + Khi dạy lịch sử phần lịch sử Việt Nam lớp 11 trong Chương 1: Việt Nam từ năm 1858 đến cuối thế kỉ XIX
Với nội dung trọng tâm kiến thức của chương là quá trình xâm lược Việt Nam của thực dân Pháp và cuộc đấu tranh bảo vệ độc lập của nhân dân ta giáo viên cần sử dụng đoạn phim tư liệu “Việt Nam cuối thế kỉ XIX đầu thế kỉ XX” 
 Học sinh có thể quan sát được quá trình thực dân Pháp xâm lược Việt Nam, đàn áp phong trào yêu nước của nhân ta như thế nào, thái độ bạc nhược, hèn nhát của triều đình Nguyễn  để giúp học sinh cụ thể hóa kiến thức một cách sinh động qua đó chủ động tìm hiểu và lĩnh hội kiến thức bài học tạo hứng thú trong giờ học đồng thời giáo dục tư tưởng, tình cảm: thái độ căm ghét đối với thực dân Pháp, triều đình Huế . Giáo dục, bồi dưỡng truyền thống yêu nước của dân tộc. 
- Giáo viên sưu tầm và hệ thống tư liệu: tranh, ảnh, phim  theo từng bài cụ thể tạo thành “ ngân hàng tư liệu” cho mình, trao đổi trong nhóm chuyên môn, trường bạn Như vậy khi tìm tư liệu soạn bài cho từng bài cụ thể sẽ rất nhanh và hiệu quả.
* Sử dụng sơ đồ hoá kiến thức trong giảng dạy:
	+ Khi dạy lịch sử 11 chương 1 . Việt Nam từ năm 1858 đến cuối thế kỉ XIX 
Giáo viên đưa ra sơ đồ ở đó đánh dấu mốc thời gian yêu cầu học sinh lên bảng hpàn thành quá trình xâm lược Việt Nam của thực dân Pháp qua sơ đồ sau : 
1884
1896
1914
1858
1859
1867
1873
1883
+ Khi dạy lịch sử 10 phần II bài 20 : Giáo dục, văn học nghệ thuật,KHKT
Giáo viên kẻ bảng và phân công nhóm tìm hiểu và hoàn tất kiến thức vàobảng:
Nội dung
Thành tựu
Giáo dục
Văn học
Nghệ thuật
KHKT:
- Sử
- Địa
- Toán
- Y học
Quân sự
	+ Khi ôn tập kiến thức lịch sử giáo viên cũng cần hướng dẫn học sinh ôn tập hệ thống kiến thức qua các bảng hay sơ đồ để giúp các em dễ nắm bắt kiến thức, có thể so sánh phân tích đánh giá nội dung lịch sử qua các giai đoạn hay các mảng kiến thức khác nhau.
Ví dụ1: Bảng hệ thống các cuộc đấu tranh chống ngoại xâm bảo vệ độc lập dân tộc ( Từ thế kỷ I - thế kỷ XIII )
Thời gian
Tên các cuộc đấu tranh
Người lãnh đạo
Thắng lợi tiêu biểu
40
248
542
722
905
938
981
1077
Thế kỷ XIII
1407 - 1427
1785
1789
Ví dụ 2:
Khi ôn tập hệ thống kiến thức Lịch sử thế giới cổ – trung đại lớp 10, cận đại lớp 11 chúng ta hệ thống sơ đồ kiến thức như sau:
Thứ ba: Với từng bài giảng cụ thể giáo viên nên kết hợp các phương pháp giảng dạy lịch sử thật hiệu quả : phân tích, tường thuật hay so sánh đánh giá, tạo những tình huống nêu vấn đề để kích thích trí tò mò ham học hỏi của học sinh.Bên cạnh việc tạo những tình huống nêu vấn đề thì giáo viên có thể kể những câu chuyện vui giúp học sinh vừa thư giãn mà vẫn phục vụ cho nhu cầu bài học. Thu hút sự chú ý của học sinh ngay từ những câu hỏi mang tính gợi mở ngay từ đầu giờ mà giáo viên nêu ra.
	Thứ tư: Giáo viên phải thường xuyên ra bài tập về nhà, sưu tầm tranh ảnh tư liệu kết hợp với giờ học ngoại khoá hay tham quan bảo tàng, di tích lịch sử.
2. Thực hiện nghiêm túc chương trình giảng dạy :
- Tham gia đầy đủ các buổi sinh hoạt nhóm chuyên môn. Dự giờ để học tập kinh nghiệm, sưu tầm tư liệu, làm đồ dùng trực quan , tham gia đầy đủ các lớp học bồi dưỡng nghiệp vụ chuyên môndo Bộ giaó dục hoặc Sở giáo dục tổ chức.
	- Xây dựng ngân hàng đề kiểm tra đánh giá học sinh theo cấu trúc:
 * Cấu trúc bộ câu hỏi trong ngân hàng đề :
 Mỗi Chương – Bài: 
 - Từ 50 đến 70 câu hỏi trắc nghiệm.
 - Từ 10 đến 30 câu hỏi tự luận( trong đó có 30% câu hỏi khó để phân loại học sinh ). 
 Ví dụ : 
Chương 1
Bài 1
Bài 2
Chương 2
Trắc nghiệm
Tự luận 
Câu hỏi nhận biết Lịch sử
Câu hỏi nhận thức Lịch sử
 * Cấu trúc câu hỏi: 
1/ Đối với câu trắc nghiệm: 
	- Sử dụng 4 dạng bài trắc nghiệm thường dùng.
Chọn đáp án đúng trước rồi mới làm đáp án “nhiễu”
 Không sử dụng phương án “ Một kết quả khác” hay “ Tất cả cùng sai”
2/ Đối với đề tự luận:
Câu hỏi: Trên diện rộng, bao quát toàn bộ chương trình, SGK cụ thể của từng khối .
Đáp án, biểu điểm:
 Các thành viên trong nhóm nộp ngân hàng đề vào 05/ 08 / 2008
* Phản biện, thẩm định câu hỏi:
 Cả nhóm
Thời gian thẩm định từ ngày 05 đến ngày 25 tháng 8 năm 2008.
3/ Hoàn thành ngân hàng câu hỏi nộp về nhà trường : ngày 27 tháng 8 năm 2008.
 Kết luận :
	 Để nâng cao chất lượng bộ môn lịch sử, thì trước hết phải giáo viên phải có sự kết hợp linh hoạt, sáng tạo các phương pháp giảng dạy, đồ dùng phương tiện giảng dạy phong phú, dễ hiểu để tạo hứng thú đối với học sinh đồng thời thầy đóng vai trò hướng dẫn, giúp các em chủ động lĩnh hội kiến thức, phát huy khả năng tư duy sáng tạo của mình. Tài liệu phần nào đã giúp tạo nên một giờ học lịch sử có hiệu quả, giúp các em hiểu biết nắm bắt được sự kiện và bản chất của sự kiện lịch sử có kiến thức tham gia các kỳ thi học kỳ hay học sinh giỏi...
Chuyên đề cũng không thể tránh khỏi nhiều thiếu xót. Rất mong được sự đóng góp ý kiến của đồng nghiệp.
Xin cảm ơn !
Vũ Thư ngày 15/5/ 2008
Người viết 
Nguyễn Thị Huệ