Giáo án Ngữ văn Lớp 6 - Tiết 81: Văn bản "Bức tranh của em gái tôi" - Hoàng Thị Hà

TUẦN 22	
Ngày soạn:16/ 01/ 2019 Ngày dạy: 23/ 01/ 2019
Tiết: 81_Văn bản
	BỨC TRANH CỦA EM GÁI TÔI
	– Tạ Duy Anh – 
HĐ 1: Khởi động 
Trước khi vào bài học, cô mời cả lớp đến với một ngữ liệu trên màn hình
- Cô mời một bạn đọc giúp cô ngữ liệu trên
? Đoạn văn trên đươc trích trong văn bản nào? Văn bản đó thuộc thể loại truyện gì?
- HS trả lời
? Cô mời một bạn nhận xét về câu trả lời của bạn. Em hãy chấm điểm cho câu trả lời đó?
- Đúng, điểm 10
? Từ ngày cô em út lấy được chồng trạng nguyên, hai cô chị có thái độ và hành động như thế nào đối với cô út?
- Thái độ ghanh ghét, hành động đẩy cô út xuống nước...
? Qua thái độ và hành động đó, em thấy hai cô chị là người như thế nào?
- Có tính đố kị, ghen ghét
? Theo em tính đố kị, ghen ghét là một đức tính tốt hay xấu?
- Xấu
G.V : Đúng vậy các em ạ. Sự ganh ghét và đố kị là một đức tính xấu, nó như một ngọn lửa nhỏ leo lét trong tâm mỗi người. Với những ai điều chỉnh được bản thân hướng thiện thì sẽ chế ngự được ngọn lửa ấy còn không thì sẽ bị nó thỏa sức cháy và thiêu rụi nhân cách con người. Phá hủy đi mọi mối quan hệ tốt đẹp, thậm chí cả mối quan hệ ruột thịt trong gia đình. Bài học hôm nay cô và các em tìm hiểu sẽ giúp cho chúng ta hiểu sâu sắc hơn về vấn đề này
à GV ghi bảng...
I. ĐỌC VÀ TÌM HIỂU CHUNG
1. Tác giả
(?) Dựa vào sự chuẩn bị ở nhà, một em hãy trình bày những hiểu biết của em về nhà văn Tạ Duy Anh?
G.V: 
- Tạ Duy Anh sinh 1959, tên khai sinh là Tạ Viết Dũng (có tài liệu gọi ghi là Tạ Viết Đãng) Quê ở Chương Mỹ, Hà Tây (nay thuộc Hà Nội).
- Ông là nhà văn hiện đại, là cây bút trẻ của thời kì đổi mới. Các tác phẩm của ông thường mang hơi thở của cuộc sống hiện đại. Hiện nay ông là biên tập viên tại Nhà xuất bản Hội Nhà văn và trở thành hội viên Hội Nhà văn Việt Nam từ năm 1993.
* Tìm tòi mở rộng: Để hiểu thêm về nhà văn Tạ Duy Anh cũng như sự nghiệp văn chương của ông, xin mời các em tìm đọc thêm một số bài viết trên các trang mạng và gõ từ khóa “nhà văn Tạ Duy Anh”
2. Tác phẩm
a) Đọc, tóm tắt và tìm hiểu chú thích
(?) Các em đã đọc văn bản này ở nhà rồi, vậy 1 em hãy cho cô biết cách đọc văn bản này?
- Phân biêt rõ lời thoại của các nhân vật và bộc lộ được tâm trạng của nhân vật người anh
- HS đọc phân vai (G.V nhận xét)
b) Tìm hiểu chung về văn bản 
(?) Em hãy nêu xuất xứ của văn bản?
- Tác phẩm : “Bức tranh của em gái tôi” in trong tập “Con dế ma” là truyện ngắn đoạt giải nhì trong cuộc thi viết “Tương lai vẫy gọi” của báo Thiếu niên Tiền phong.
(?) Văn bản này thuộc thể loại gì ?
Truyện ngắn
(?) Văn bản đã sử dụng phương thức biểu đạt chính nào?
Tự sự kết hợp với miêu tả tâm lý nhân vật
(?) Theo em nhân vật chính trong truyện là ai? Ai là nhân vật trung tâm? Vì sao?
- NV chính là Kiều Phương và anh trai . 
- Nhân vật trung tâm là anh trai. Vì truyện không nhằm khẳng định năng khiếu hay ca ngợi những phẩm chất tốt đẹp của cô em gái mà chủ yếu muốn người đọc hướng tới sự thức tỉnh (lòng đố kị, ganh ghét) của nhân vật người anh.
(?) Truyện sử dụng ngôi kể nào? Bằng lời của ai?
Ngôi kể thứ nhất, lời kể của người anh
(?) Việc sử dụng ngôi kể thứ nhất có tác dụng gì? 
- Ở kì I, chúng ta đã đi tìm hiểu về ngôi kể và vai trò của ngôi kể trong văn tự sự rồi, chúng ta có thể thấy rằng việc sử dụng ngôi kể thứ nhất người kể có thể trực tiếp kể ra những gì mình nghe, mình thấy, ình trải qua, có thể trực tiếp nói ra cảm tưởng và ý nghĩ của mình
(?) Văn bản “Bức tranh của em gái tôi” là truyện ngắn hiện đại được sắp xếp bởi 2 cốt truyện, theo em nội dung của 2 cốt truyện đó là gì?
Cốt truyện về người anh và cốt truyện về người em
 (?) Em hãy tóm tắt cốt truyện tương ứng về Kiều Phương và người anh?
HS tóm tắt
G.V: Để hiểu rõ hơn về hai nhân vật chính của truyện, cô mời các em chuyền sang phần II
II. PHÂN TÍCH
Diễn biến tâm trạng của nhân vật người anh
(?) Tâm trạng của người anh được thể hiện rõ nhất qua những thời điểm nào? 
- HS :
+ Khi tài năng của em gái chưa được phát hiện .
+ Khi tài năng của em gái được phát hiện. 
+ Khi đứng trước bức tranh được giải nhất của em.
G.V : Cô nhất trí với ý kiến của em, ở tiết học này cô và các em sẽ đi tìm hiểu tâm trạng của người anh qua hai thời điểm, đó là khi tài năng của Kiều Phương chưa được phát hiện và khi tài năng của Kiều Phương được phát hiện. Bây giờ chúng ta đi vào phần 
a) Khi tài năng của Kiều Phương chưa được phát hiện
(?) Tìm cho cô những chi tiết thể hiện lời nói và hành động của người anh đối với em khi tài năng của người em chưa được phát hiện? 
Lời nói :
+ Gọi em là Mèo
+ Khi thấy em lục lọi đồ vật thì nói:Này, em không để chúng nó yên được à?
 (?) Bí mật theo dõi em, người anh đã phát hiện ra việc gì?
- Phát hiện em chế màu vẽ
(?) Khi phát hiện ra em chế màu vẽ, người anh có suy nghĩ như thế nào?
- Trời ạ, thì ra nó chế thuốc vẽ. Thảo nào các đít xoong chảo bị nó cạo trắng cả.
(?) Em có nhận xét gì về giọng kể ở đoạn này ?
Giọng kể nhẹ nhàng, tự nhiên
(?) Qua đó em thấy người anh có thái độ như thế nào đối với em gái khi tài năng của cô bé chưa được phát hiện?
Hs trả lời
? Em có nhận xét gì về câu trả lời của bạn ?
Cho HS nhận xét về câu trả lời (Bổ sung nếu cần thiết)
GV: Như vậy có thể thấy, trước khi tài năng của Kiều Phương được phát hiện, người anh rất quý mến, vui vẻ và thân thiết với em. Thường gọi em bằng cái tên rất đáng yêu đó là “Mèo”, khi thấy em lục lọi đồ đạc trong nhà thì nhắc nhở em với một thái độ kẻ cả bề trên của một người anh trai. Trong mắt của người anh, việc em chế màu vẽ chỉ là một trò trẻ con mà thôi.
 Song câu chuyện không chỉ dừng lại ở đó mà nhà văn Tạ Duy Anh đã đưa nhân vật người anh vào môt tình huống khác, tình huống để cậu ta bộc lộ rõ diễn biến tâm trạng của mình.
(?) Đó là tình huống nào?
- Tình huống khi tài năng của Kiều Phương được phát hiện
 Vậy nhưng khi tài năng của em gái được phát hiện thì thái độ của người anh đối với em ntn, ta sáng phần b.
b) Khi tài năng của Kiều Phương được phát hiện
? Nhờ ai mà tài năng của Kiều Phương được phát hiện?
Nhờ chú Tiến Lê
G.V : Vâng! Đúng ! Chú Tiến Lê là người đã thẩm định tài năng của Kiều Phương dưới góc nhìn của một nhà chuyên về hội họa
? Khi phát hiện ra tài năng hội họa của Kiều Phương, thái độ của mọi người như thế nào?Tìm cho cô những chi tiết thể hiện thái độ của chú Tiến Lê, của bố và mẹ Kiều Phương ?
- Chú Tiến Lê: Mặt rạng rỡ, nói: “Anh chị có phúc lớn rồi. Anh có biết Con gái anh chị là một thiên tài hội họa không?”
- Bố: Ngây người ra như không tin vào mắt mình ôm thốc Mèo lên: “Ôi, con đã cho bố một bất ngờ quá lớn” 
- Mẹ: Không kìm được xúc động.
? Qua đó em thấy tâm trạng của mọi người ra sao?
- Vui mừng, ngạc nhiên và hạnh phúc
G.V : Trong khi mọi người trong nhà cảm thấy vui mừng, hạnh phúc trước tài năng của Kiều Phương thì người anh lại tỏ thái độ như thế nào ? Để thấy được rõ hơn tâm trạng của người anh, cô xin mời chúng ta sử dụng kĩ thuật khăn phủ bàn để thảo luận nhóm.
* Dùng kĩ thuật khăn trải bàn :
- Nội dung thảo luận gồm 3 câu hỏi :
- Hs đọc câu hỏi
1. Tìm những chi tiết thể hiện suy nghĩ ,thái độ và hành động của người anh khi tài năng của Kiều Phương được phát hiện?
2. Khi xem trôm những bức tranh của người em, người anh nhận ra điều gì ?
3. Qua những chi tiết ấy, em có nhận xét gì về thái độ của người anh đối với em ?
- Cô chia lớp ra làm 5 nhóm, tương ứng với 5 nhóm ngồi 
- Nhóm 1, 2, 3, 4, 5
- Các nhóm cử đại diện của nhóm mình lên nhận giấy
- Các em có 5 phút để làm việc
+ Trong đó 2 phút làm việc cá nhân, các em viết câu trả lời của mình ra phiếu học tập nhỏ cá nhân, sau đó đính vào phiếu học tập của cả nhóm ở mỗi góc nhỏ
+ 3 phút còn lại, dưới sự điều khiển của nhóm trưởng, các em sẽ viết kết quả thảo luận của nhóm vào phần giữa phiếu học tập
Thời gian làm việc của chúng ta bắt đầu...
 GV : gọi đại diện một nhóm mang kết quả thảo luận lên bảng treo và trình bày. các nhóm khác theo dõi vào kết quả của nhóm mình nhận xét, bổ sung.
- Chỉ muốn khóc
- Suy nghĩ: 
+ Mình bất tài nên bị đẩy ra ngoài
+ Không tìm thấy ở mình một năng khiếu gì
+ Vẻ mặt đáng yêu của em trước kia giờ như chọc tức
- Thái độ:
+ Không thể thân với Mèo như trước kia được nữa
+ Chỉ cần một lỗi nhỏ ở em là gắt um lên
+ Chỉ muốn khóc
- Hành động:
+ Xem trộm tranh của em
+ Lén trút ra một tiếng thở dài
à Buồn, mặc cảm, tự ti, xa lánh, ghét bỏ và ghen tị với em.
(GV giúp HS đi tìm hiểu từ suy nghĩ à thái độ à hành động của người anh để rút ra tâm trạng và tài miêu tả diễn biến tâm lý nhân vật của người anh. Đến phần hành động, GV sử dụng những câu hỏi phụ bên dưới)
GV: Việc xem trộm những bức tranh của em gái quả thật người anh không muốn (thậm chí còn coi khinh vì đó là 1 hành vi lén lút), nhưng cậu ta không thể không làm. Vì sao vậy ? Phải chăng là vì lòng ghen tị mà muốn tự mình khẳng định lại năng khiếu của em, điều mà cậu ta chẳng thể tìm thấy ở bản thân mình với hi vọng mơ hồ rằng tài năng của bé Phương chỉ là điều ngộ nhận ? Nhưng không, con mắt tinh tường của cậu đã phản bội lại mong muốn hẹp hòi vị kỉ của chính mình. Điều đó được thể hiện ở những gì người anh nhìn thấy khi xem trộm những bức tranh của em : Từ con mèo to như con hổ trông rất đáng yêu cho đến cái bát múc cám lợ bị sứt một miếng cũng trở lên ngộ nghĩnh. Chính bởi vậy mà khi gấp lại những bức tranh của Mèo, người anh lén trút ra một tiếng thở dài, tiếng thở dài ấy vừa thể hiện tâm trạng bất lực của người anh đồng thời vừa thể hiện thái độ thầm cảm phục tài năng của em. 
 Đến phần kết của truyện, khi đứng trước bức tranh của em gái vẽ về mình bằng cả tình yêu thương và lòng nhân hậu thì tâm trạng của người anh ra sao. Cô bé Kiều Phương là một cô bé như thế nào thì đó chính là nội dung của tiết học sau chúng ta sẽ đi tìm hiểu. 
 Bây giờ, để củng cố cho nội dung tiết học, cô mời các em chuyển sang phần tiểu kết 
 (?) Qua toàn bộ phần chúng ta vừa đi tìm hiểu, em hãy khái quát những biện pháp nghệ thuật mà tác giả đã sử dụng?
(?) Em hãy nêu cảm nhận của mình về nhân vật người anh qua phần chúng ta vừa tìm hiểu?
Tiểu kết:
* Nghệ thuật: 
- Tạo dựng những tình huống để bộc lộ tâm lí nhân vật.
- Miêu tả tâm lí nhân vật tinh tế.
* Nội dung: Người anh trong truyện ban đầu mặc dù có chút kẻ cả, ra vẻ đàn anh nhưng rất quý mến , thân thiết với em . Nhưng sau đó khi tài năng của em được phát hiện thì tâm trạng có sự thay đổi. Cậu trở nên ghen ghét đố kị, mặc cảm tự ti trước tài năng của cô em gái. Tò mò nhưng cũng thầm cảm phục tài năng của em.
HĐ 3: Luyện tập 
Bài tập 1: Nhân vật chính trong truyện “Bức tranh của em gái tôi” là ai?
A. Kiều Phương
B. Người anh trai
C. Kiều Phương và người anh trai
D. Kiều Phương và chú Tiến Lê 
à Đáp án đúng: C. Kiều Phương và người anh trai
Bài tập 2: Truyện “Bức tranh của em gái tôi” được kể ở ngôi thứ mấy và lời của ai?
A. Ngôi thứ nhất, lời người anh
B. Ngôi thứ nhất, lời người em
C. Ngôi thứ ba, lời tác giả
D. Ngôi thứ ba, lời người anh
à Đáp án đúng: A. Ngôi thứ nhất, lời người anh 
HĐ 4: Vận dụng
? Tìm một số câu ca dao, tục ngữ ca ngợi tình anh em ruột thịt
- Anh em như chân với tay
Rách lành đùm bọc dở hay đỡ đần
- Khôn ngoan đá đáp người ngoài
Gà cùng một mẹ chớ hoài đá nhau
- GV cho HS đóng hoạt cảnh dựng lại nội dung câu chuyện ở phần vừa được học.