Bài giảng Ngữ văn Lớp 7 Phát triển năng lực - Tiết 48: Thành ngữ

CHÀO MỪNG QUÝ THẦY CÔ 
VỀ DỰ GiỜ THĂM LỚP 
	? Xác định từ trái nghĩa trong cụm từ 
“ lên thác xuống ghềnh ” trong câu ca dao sau: 
 “Nước non lận đận một mình 
Thân cò lên thác xuống ghềnh bấy nay”. 
Tác dụng? 
Tiết 48: 
THÀNH NGỮ 
GV: Đào Thúy Hằng 
I. Bài học 
1. Thế nào là thành ngữ ? 
- 
II. Nội dung – nghệ thuật 
II. Nội dung – nghệ thuật 
II. Nội dung – nghệ thuật 
THÀNH NGỮ 
Tiết 48: 
 Nước non lận đận một mình, 
 Thân cò lên thác xuống ghềnh bấy nay. 
Hình thức thảo luận 4 nhóm. 
Thời gian: 4 phút 
Nội dung: Hoàn thiện yêu cầu vào bảng sau 
 Nước non lận đận một mình, 
 Thân cò lên thác xuống ghềnh bấy nay. 
 Cã thÓ thay vµi tõ, chªm xen mét vµi tõ kh¸c hoÆc ®æi vÞ trÝ cña c¸c tõ trong côm tõ trªn cã ®­îc kh«ng? 
Tõ ®ã, h·y rót ra nhËn xÐt vÒ hình thức vµ nội dung cña côm tõ trªn? 
Kết luận chung ? 
Cụm từ 
Hình thức thay đổi 
Sự thay đổi về cấu tạo của cụm từ 
Nhận xét sau khi thay đổi 
Kết luận chung 
Lên thác xuống ghềnh 
Thay một vài từ 
Chêm xen một vài từ khác 
Đảo vị trí một số từ 
- Lên ghềnh xuống thác. 
- Lên xuống ghềnh thác. 
- Lên trên thác xuống dưới ghềnh. 
- Lên thác cao xuống ghềnh sâu. 
- Lên núi xuống ghềnh 
- Lên núi xuống rừng . 
- Leo thác lội ghềnh. 
Kết cấu lỏng lẻo, không chặt chẽ ,rời rạc 
Không thể thay thế, chêm xen hay hoán đổi vị trí 
Hình thức 
Nội dung 
Ý nghĩa của cụm từ sẽ thay đổi 
vì nó là cụm từ có cấu tạo cố định 
Lên thác xuống ghềnh 
THÀNH NGỮ 
Cụm từ có cấu tạo cố định 
 Chỉ sự gian nan, vất vả, khó khăn, nguy hiểm. 
Ý nghĩa hoàn chỉnh 
Nước non lận đận một mình 
Thân cò lên thác xuống ghềnh bấy nay 
 Lưu ý: 
Thành ngữ có cấu tạo cố định nhưng tính cố định của thành ngữ cũng chỉ là tương đối. 
Lên thác xuống ghềnh 
Năm châu bốn biển 
Nhanh như chớp 
Mưa to, gió lớn 
Giải thích nghĩa của các thành ngữ sau? 
Thảo luận nhóm bàn: thời gian 4p 
Lên thác xuống ghềnh 
Năm châu bốn biển 
Khắp thế giới có năm châu lục và bốn đại dương (biển ) 
 Bắt nguồn từ nghĩa đen của các từ tạo nên nó 
 Nghĩa của thành ngữ có thể bắt nguồn trực tiếp từ nghĩa đen của các từ tạo nên nó nhưng thường thông qua một số phép chuyển nghĩa như ẩn dụ, so sánh  
- Chỉ sự gian lao vất vả khó khăn nguy hiểm 
Nhanh như chớp 
Rất nhanh , chỉ trong khoảnh khắc . ( Như ánh chớp loé lên rồi tắt ngay) 
 Được hiểu thông qua phép chuyển nghĩa( So sánh ) 
 Nghĩa chuyển ( nghĩa bóng) 
 Ẩn dụ 
Mưa to, gió lớn 
 Tr ời mưa rất to kèm theo gió lớn 
 Bắt nguồn từ nghĩa đen của các từ tạo nên nó 
Giải thích nghĩa của các thành ngữ sau? 
Hãy giải thích nghĩa của thành ngữ “ thượng lộ bình an ” ? 
Thượng: trên 
Lộ: đường 
Bình: yên 
An : vui vẻ 
Trên đường đi gặp (yên vui) may mắn vui vẻ. 
Thành ngữ Hán Việt 
=> Muốn hiểu nghĩa của thành ngữ Hán Việt thì phải hiểu từng yếu tố Hán Việt trong thành ngữ 
 b .“Tôn sư trọng đạo” là thành ngữ nói lên lòng kính trọng và sự tôn vinh nghề giáo viên . 
 a.Thân em vừa trắng lại vừa tròn 
 Bảy nổi ba chìm với nước non. 
(Hồ Xuân Hương) 
c. Anh đã nghĩ phòng khi tắt lửa tối đèn thì em chạy sang 
(Tô Hoài) 
d. Nhân dân ta có tục chọn ngày lành tháng tốt để làm những việc lớn. 
Tìm thành ngữ trong các câu sau? 
Xác định vị trí của các thành ngữ đó? 
Thảo luận nhóm bàn: thời gian 4p 
 b .“Tôn sư trọng đạo” là thành ngữ nói lên lòng kính trọng và sự tôn vinh nghề giáo viên . 
Vị ngữ 
Chủ ngữ 
Phụ ngữ của cụm danh từ 
 a.Thân em vừa trắng lại vừa tròn 
 Bảy nổi ba chìm với nước non. 
(Hồ Xuân Hương) 
c. Anh đã nghĩ phòng khi tắt lửa tối đèn 
thì em chạy sang 
(Tô Hoài) 
Bảy nỗi ba chìm 
Tôn sư trọng đạo 
tắt lửa tối đèn 
Phụ ngữ cụm động từ 
d. Nhân dân ta có tục chọn ngày lành tháng tốt để làm những việc lớn. 
ngày lành tháng tốt 
Câu có sử dụng thành ngữ 
 Câu không sử dụng thành ngữ 
 Thân em vừa trắng lại vừa tròn 
 Bảy nổi ba chìm với nước non. 
 Thân em vừa trắng lại vừa tròn 
 Long đong, phiêu bạt với nước non 
 Anh đã nghĩ thương em như thế thì hay là anh đào giúp em một cái ngách sang nhà anh, phòng khi tắt lửa tối đèn có đứa nào bắt nạt thì em chạy sang 
 Anh đã nghĩ thương em như thế thì hay là anh đào giúp em một cái ngách sang nhà anh, phòng khi khó khăn, hoạn nạn, nguy hiểm có đứa nào bắt nạt thì em chạy sang 
 Câu thơ, câu văn, lời nói sử dụng thành ngữ giúp diễn đạt ngắn gọn, hàm súc, có tính hình tượng, tính biểu cảm cao. 
So sánh hai cách nói sau, cách nói nào ngắn gọn, hàm súc, có tính hình tượng, tính biểu cảm cao? 
 Nước mắt cá sấu 
 sự gian xảo, giả tạo, giả vờ tốt bụng, nhân từ của những kẻ xấu 
Nhìn hình đoán thành ngữ 
 Chuột sa chĩnh gạo 
Rất may mắn, gặp được nơi sung sướng, đầy đủ, nhàn hạ 
 Gạo 
SJC 
9999 
 Rừng vàng biển bạc 
 Rừng và biển đem lại nguồn tài nguyên thiên nhiên vô cùng quý giá. 
Ếch 
Ngồi 
 đáy 
giếng 
Bài tập: Hãy viết một đoạn văn nêu cảm xúc của em về hình ảnh người phụ nữ trong văn bản “Bánh trôi nước” của Hồ Xuân Hương (độ dài từ 3- 5 câu) trong đó có sử dụng thành ngữ 
 GỢI Ý 
 - Hình thức: đọan văn độ dài 3-5 câu 
 -Nội dung: người phụ nữ trong văn bản “Bánh trôi nước” 
- Phương thức :biểu cảm 
Yêu cầu sử dụng thành ngữ 
TÌM TÒI MỞ RỘNG : 
 Học bài: 
+ Thế nào thành ngữ. 
+ Sử dụng thành ngữ. 
 Bài tập: 
+ Hoàn thành các bài tập vào vở. 
+ Sưu tầm thêm các thành ngữ theo yêu cầu của bài tập 4/145 SGK. 
- Chuẩn bị bài mới: Cách làm bài văn biểu cảm về tác phẩm văn học. 
Kính chúc quý thầy cô 
sức khỏe, hạnh phúc 
Chúc các em học sinh chăm ngoan, học giỏi 
* Bài tập 1: 
 Tìm và giải thích nghĩa của thành ngữ : 
a. Đến ngày lễ Tiên Vương. Các lang mang sơn hào hải vị, nem công chả phượng tới, chẳng thiếu thứ gì. (Bánh chưng, bánh giầy) 
b. Một hôm, có người hàng rượu tên là Lí Thông đi qua đó. Thấy Thạch Sanh gánh về một gánh củi lớn, hắn nghĩ bụng: “ Người này khỏe như voi. Nó về ở cùng thì lợi biết bao nhiêu”. Lí Thông lân la gợi chuyện, rồi gạ cùng Thạch Sanh kết nghĩa anh em. Sớm mồ côi cha mẹ, tứ cố vô thân, nay có người săn sóc đến mình, Thạch Sanh cảm động, vui vẻ nhận lời. (Thạch Sanh) 
c.	 Chốc đà mười mấy năm trời, 
Còn ra khi đã da mồi tóc sương. 
(Truyện Kiều) 
a. - Sơn hào hải vị : những món ăn ngon, quý hiếm được lấy từ trên rừng,dưới biển. 
- Nem công chả phượng : những món ăn ngon, quý được trình bày đẹp. 
b. Khỏe như voi : rất khỏe. 
- Tứ cố vô thân : mồ côi, không có ai thân thiết, ruột thịt. 
c Da mồi tóc sương : chỉ người già, tóc đã bạc, gia đã nổi đồi mồi. 
Thầy bói xem voi 
Ếch ngồi đáy giếng 
Con Rồng cháu Tiên 
 Kể vắn tắt các truyền thuyết và ngụ ngôn tương ứng để thấy rõ lai lịch của các thành ngữ: Con Rồng cháu Tiên, Ếch ngồi đấy giếng, Thầy bói xem voi. 
Bài tập 2 
Nhìn hình đoán thành ngữ 
Ăn cháo đá bát. 
 Sự bội bạc, phản bội, vong ơn. 
Luật chơi 
- Chia lớp làm hai đội. 
 Trong thời gian 2 phút. 
 Tín hiệu trả lời là giơ tay. 
Nếu nhóm 1 tìm thành ngữ phần a thì nhóm 2 giải thành ngữ. 
- Ngược lại nhóm 2 tìm thành ngữ phần b thì nhóm 1 giải thành ngữ đó 
Đội nào tìm và giải thành ngữ nhanh nhất sẽ là đội thắng cuộc. 
Trò chơi tìm cho nhanh , giải cho đúng 
 So sánh thành ngữ và tục ngữ 
Thể loại 
Tục ngữ 
Thành ngữ 
Giống nhau 
- Là sản phẩm tinh thần của nông dân Việt Nam 
- Đều mang tư tưởng hướng thiện tốt đẹp 
Khác 
nhau 
- Là câu nói ngắn gọn ,ổn định, có nhịp điệu, giàu hình ảnh, 
Là những kinh nghiệm của dân gian 
- Làm câu 
- Có khả năng sử dụng độc lập 
- Là cụm từ cố định 
Biểu thị một ý nghĩa hoàn chỉnh 
- Làm thành phần câu 
- Phải đặt trong ngữ cảnh cụ thể 
Cấu tạo 
Nội dung 
Vai trò ngữ pháp 
 Lờitiếng nói 
 Một nắng hai. 
 Ngày lành tháng. 
 No cơm ấm. 
ăn 
sương 
tốt 
áo 
 Bách bách thắng 
 Sinh ....lập nghiệp 
 Chân cứng đá 
 Máu chảy.mềm 
cơ 
Điền thêm yếu tố để thành ngữ được trọn vẹn 
ruột 
mềm 
Bài tập 3 
chiến