Bài giảng Ngữ văn Lớp 6 - Tiết 85: Phương pháp tả cảnh

CHÀO MỪNG 
T ẬP THỂ HỌC SINH LỚP 6A 
 TIẾT 85 
PHƯƠNG PHÁP TẢ CẢNH 
I. Phương pháp tả cảnh 
1. Tìm hiểu các văn bản (SGK – tr 45,46) 
Văn bản: 
a. Những động tác thả sào, rút sào rập ràng nhanh như cắt. Thuyền cố lấn lên. Dượng Hương Thư như một pho tượng đồng đúc, các bắp thịt cuồn cuộn, hai hàm răng cắn chặt, quai hàm bạnh ra, cặp mắt nảy lửa ghì trên ngọn sào giống như một hiệp sĩ của Trường Sơn oai linh hùng vĩ. 
 ( Võ Quảng ) 
a. Những động tác thả sào, rút sào rập ràng nhanh như cắt. Thuyền cố lấn lên. Dượng Hương Thư như một pho tượng đồng đúc, các bắp thịt cuồn cuộn, hai hàm răng cắn chặt, quai hàm bạnh ra, cắp mắt nảy lửa ghì trên ngọn sào giống như một hiệp sĩ của Trường Sơn oai linh hùng vĩ. (Võ Quảng) 
Văn bản 
Cảnh được t ả 
Đối tượng tả 
Hình ảnh chọn tả 
Thứ tự t ả 
 Nhận xét 
a 
Cảnh lao động của con người 
Hình ảnh dượng Hương Thư vượt thác 
Động tác, ngoại hình 
Tả theo thứ tự các đặc điểm của đối tượng 
 [?] Tại sao qua miêu tả dượng Hương Thư ta có thể hình dung ra khúc sông có nhiều thác dữ? 
 Hình ảnh tiêu biểu 
a. Những động tác thả sào, rút sào rập ràng nhanh như cắt. Thuyền cố lấn lên. Dượng Hương Thư như một pho tượng đồng đúc, các bắp thịt cuồn cuộn, hai hàm răng cắn chặt, quai hàm bạnh ra, cắp mắt nảy lửa ghì trên ngọn sào giống như một hiệp sĩ của Trường Sơn oai linh hùng vĩ. (Võ Quảng) 
Văn bản 
Cảnh được t ả 
Đối tượng tả 
Hình ảnh chọn tả 
Thứ tự t ả 
 Nhận xét 
a 
Cảnh lao động của con người 
Hình ảnh dượng Hương Thư vượt thác 
Động tác, ngoại hình 
Tả theo thứ tự các đặc điểm của đối tượng 
Giúp ta hình dung, cảm nhận được cảnh khúc sông có nhiều thác dữ, hiểm trở và con người lao vững chãi mạnh mẽ. 
Văn bản 
Cảnh được t ả 
Đối tượng tả 
Hình ảnh chọn tả 
Thứ tự t ả 
 Nhận xét 
b 
Cảnh thiên nhiên 
Dòng sông Năm Căn 
b. Thuyền chúng tôi chèo thoát qua kênh Bọ Mắt, đổ ra con sông Cửa Lớn, xuôi về Năm Căn. Dòng sông Năm Căn mênh mông, nước ầm ầm đổ ra biển ngày đêm như thác, cá nước bơi hàng đàn đen trũi nhô lên hụp xuống như người bơi ếch giữa những đầu sóng trắng. Thuyền xuôi giữa dòng con sông rộng hơn ngàn thước, trông hai bên bờ, rừng đước dựng lên cao ngất như hai dãy trường thành vô tận. Cây đước mọc dài theo bãi, theo từng lứa trái dụng, ngọn bằng tăm tắp, lớp này chồng lên lớp kia ôm lấy dòng sông, đắp từng bậc mầu xanh lá mạ, mầu xanh rêu, mầu xanh trai lọ, loà nhoà ẩn hiện trong sương mù và khói sóng ban mai. 
Văn bản 
Cảnh được t ả 
Đối tượng tả 
Hình ảnh chọn tả 
Thứ tự t ả 
 Nhận xét 
b 
Cảnh thiên nhiên 
Dòng sông Năm Căn 
b. Thuyền chúng tôi chèo thoát qua kênh Bọ Mắt, đổ ra con sông Cửa Lớn, xuôi về Năm Căn. Dòng sông Năm Căn mênh mông, nước ầm ầm đổ ra biển ngày đêm như thác, cá nước bơi hàng đàn đen trũi nhô lên hụp xuống như người bơi ếch giữa những đầu sóng trắng. Thuyền xuôi giữa dòng con sông rộng hơn ngàn thước , trông hai bên bờ, rừng đước dựng lên cao ngất như hai dãy trường thành vô tận. Cây đước mọc dài theo bãi, theo từng lứa trái dụng, ngọn bằng tăm tắp, lớp này chồng lên lớp kia ôm lấy dòng sông, đắp từng bậc mầu xanh lá mạ, mầu xanh rêu, mầu xanh trai lọ, loà nhoà ẩn hiện trong sương mù và khói sóng ban mai. 
- Cảnh dưới mặt sông 
- Cảnh rừng đước hai bên bờ 
Theo thứ tự không gian: từ dưới lên trên, gần tới xa. 
Thứ tự miêu tả hợp lý, theo điểm nhìn nhân vật ngồi trên thuyền. 
 1. Lũy làng là một vành đai phòng thủ kiên cố! Lũy làng có ba vòng bao quanh làng. Màu xanh là màu của lũy: 
 2. Lũy ngoài cùng, trồng tre gai, thứ tre gốc to, thân to nhưng ngoằn ngoèo không thẳng, cành rậm, đan chéo nhau. Mỗi nhánh tre lại có những gai tre nhọn hoắt, rất cứng, mà những ai bén mảng vào ven lũy, vô ý giẫm phải, khêu nhổ cũng khá phiền. 
 3. Lũy tre ngoài cùng này không đốn, tre đời nọ truyền đời kia. Tre cụ, tre ông, tre bà, tre cha, tre mẹ, tre con, tre cháu, chút chít, chằng chéo bằng ngọn bằng tán, bằng cách ấy khiến con sẻ bay qua cũng không lọt Những gốc tre cứ to bự lên, chuyển thành màu mốc, khép kín vào nhau, thành bức tường thành bằng tre, mà với chiến tranh giáo mác, voi ngựa thuở xưa, muốn đột nhập vào làng chẳng dễ gì! 
 4. Lũy giữa cũng toàn tre nhưng là loại tre thẳng (tre hóa). Lũy trong cùng tre càng thẳng hơn. Tre óng chuốt vươn thẳng tắp, ngọn không dày và rậm như tre gai. Suốt năm tre xanh rờn đầy sức sống. Và đến mùa đổi lá thì toàn bộ tán xanh chuyển thành một màu vàng nhạt. Khi một trận gió mùa lay gốc, tầng tầng lá nối nhau bay xuống thành một rải vàng Tre lũy làng thay lá Mùa lá mới oà nở,thứ màu xanh lục, nắng sớm chiếu vào trong như màu ngọc, đẹp như loại cây cảnh quần thể, báo hiệu một mùa hè sôi động. Thân tre cứng cỏi, tàn tre mềm mại. Mưa rào ập xuống, rồi trời tạnh, mối cánh, chuồn chuồn đan cài trong bầu trời đầy mây xốp trắng. Nhìn lên,những ngọn tre thay lá, những búp tre non kín đáo, ngây thơ, hứa hẹn sự trửơng thành, lòng yêu quê hương của con người được bồi đắp lúc nào không rõ!... 
 5. Dưới gốc tre, tua tủa những mầm măng. Măng trồi lên nhọn hoắt như một mũi gai khổng lồ xuyên qua đất lũy mà trỗi dậy, bẹ măng bọc kín thân cây non,ủ kĩ như áo mẹ trùm lần trong lần ngoài cho đứa con non nớt. Ai dám bảo thảo mộc tự nhiên không có tình mẫu tử?... 
1. Lũy làng là một vành đai phòng thủ kiên cố! Lũy làng có ba vòng bao quanh làng. Màu xanh là màu của lũy : 
Giới thiệu khái quát luỹ làng 
 [?] Nội dung chính của đoạn này là gì? 
 2. Lũy ngoài cùng, trồng tre gai, thứ tre gốc to, thân to nhưng ngoằn ngoèo không thẳng, cành rậm, đan chéo nhau. Mỗi nhánh tre lại có những gai tre nhọn hoắt, rất cứng, mà những ai bén mảng vào ven lũy, vô ý giẫm phải, khêu nhổ cũng khá phiền. 
Tả chi tiết lũy ngoài cùng 
 [?] Tả luỹ nào của luỹ làng? Tả khái quát hay chi tiết? 
 3. Lũy tre ngoài cùng này không đốn, tre đời nọ truyền đời kia. Tre cụ, tre ông, tre bà, tre cha, tre mẹ, tre con, tre cháu, chút chít, chằng chéo bằng ngọn bằng tán, bằng cách ấy khiến con sẻ bay qua cũng không lọt Những gốc tre cứ to bự lên, chuyển thành màu mốc, khép kín vào nhau, thành bức tường thành bằng tre, mà với chiến tranh giáo mác, voi ngựa thuở xưa, muốn đột nhập vào làng chẳng dễ gì! 
Tả chi tiết lũy ngoài cùng 
 [?] Tả luỹ nào của luỹ làng? Tả khái quát hay chi tiết? 
 3. Lũy tre ngoài cùng này không đốn, tre đời nọ truyền đời kia. Tre cụ, tre ông, tre bà, tre cha, tre mẹ, tre con, tre cháu, chút chít, chằng chéo bằng ngọn bằng tán, bằng cách ấy khiến con sẻ bay qua cũng không lọt Những gốc tre cứ to bự lên, chuyển thành màu mốc, khép kín vào nhau, thành bức tường thành bằng tre, mà với chiến tranh giáo mác, voi ngựa thuở xưa, muốn đột nhập vào làng chẳng dễ gì! 
 4. Lũy giữa cũng toàn tre nhưng là loại tre thẳng (tre hóa). Lũy trong cùng tre càng thẳng hơn. Tre óng chuốt vươn thẳng tắp, ngọn không dày và rậm như tre gai. Suốt năm tre xanh rờn đầy sức sống. Và đến mùa đổi lá thì toàn bộ tán xanh chuyển thành một màu vàng nhạt. Khi một trận gió mùa lay gốc, tầng tầng lá nối nhau bay xuống thành một rải vàng Tre lũy làng thay lá Mùa lá mới oà nở,thứ màu xanh lục, nắng sớm chiếu vào trong như màu ngọc, đẹp như loại cây cảnh quần thể, báo hiệu một mùa hè sôi động. Thân tre cứng cỏi, tàn tre mềm mại. Mưa rào ập xuống, rồi trời tạnh, mối cánh, chuồn chuồn đan cài trong bầu trời đầy mây xốp trắng. Nhìn lên,những ngọn tre thay lá, những búp tre non kín đáo, ngây thơ, hứa hẹn sự trửơng thành, lòng yêu quê hương của con người được bồi đắp lúc nào không rõ!... 
 [?] Tả luỹ nào của luỹ làng? Tả khái quát hay chi tiết? 
Tả Khái quát lũy giữa, tả chi tiết lũy trong cùng và l ồ ng vào cảm cúc 
 5. Dưới gốc tre, tua tủa những mầm măng. Măng trồi lên nhọn hoắt như một mũi gai khổng lồ xuyên qua đất lũy mà trỗi dậy, bẹ măng bọc kín thân cây non, ủ kĩ như áo mẹ trùm lần trong lần ngoài cho đứa con non nớt. Ai dám bảo thảo mộc tự nhiên không có tình mẫu tử?... 
Miêu tả măng tre để phát biểu cảm nghĩ và nêu nhận xét về loài tre 
 [?] Nội chính của đoạn này là gì? 
1. Lũy làng là một vành đai phòng thủ kiên cố! Lũy làng có ba vòng bao quanh làng. Màu xanh là màu của lũy: 
2. Lũy ngoài cùng, trồng tre gai, thứ tre gốc to, thân to nhưng ngoằn ngoèo không thẳng, cành rậm, đan chéo nhau. Mỗi nhánh tre lại có những gai tre nhọn hoắt, rất cứng, mà những ai bén mảng vào ven lũy, vô ý giẫm phải, khêu nhổ cũng khá phiền. 
3. Lũy tre ngoài cùng này không đốn, tre đời nọ truyền đời kia. Tre cụ, tre ông, tre bà, tre cha, tre mẹ, tre con, tre cháu, chút chít, chằng chéo bằng ngọn bằng tán, bằng cách ấy khiến con sẻ bay qua cũng không lọt Những gốc tre cứ to bự lên, chuyển thành màu mốc, khép kín vào nhau, thành bức tường thành bằng tre, mà với chiến tranh giáo mác, voi ngựa thuở xưa, muốn đột nhập vào làng chẳng dễ gì! 
 4. Lũy giữa cũng toàn tre nhưng là loại tre thẳng (tre hóa ). Lũy trong cùng tre càng thẳng hơn. Tre óng chuốt vươn thẳng tắp, ngọn không dày và rậm như tre gai. Suốt năm tre xanh rờn đầy sức sống. Và đến mùa đổi lá thì toàn bộ tán xanh chuyển thành một màu vàng nhạt. Khi một trận gió mùa lay gốc, tầng tầng lá nối nhau bay xuống thành một rải vàng Tre lũy làng thay lá Mùa lá mới oà nở,thứ màu xanh lục, nắng sớm chiếu vào trong như màu ngọc, đẹp như loại cây cảnh quần thể, báo hiệu một mùa hè sôi động. Thân tre cứng cỏi, tàn tre mềm mại. Mưa rào ập xuống, rồi trời tạnh, mối cánh, chuồn chuồn đan cài trong bầu trời đầy mây xốp trắng. Nhìn lên,những ngọn tre thay lá, những búp tre non kín đáo, ngây thơ, hứa hẹn sự trửơng thành, lòng yêu quê hương của con người được bồi đắp lúc nào không rõ!... 
5. Dưới gốc tre, tua tủa những mầm măng. Măng trồi lên nhọn hoắt như một mũi gai khổng lồ xuyên qua đất lũy mà trỗi dậy, bẹ măng bọc kín thân cây non,ủ kĩ như áo mẹ trùm lần trong lần ngoài cho đứa con non nớt. Ai dám bảo thảo mộc tự nhiên không có tình mẫu tử?... 
 1. Lũy làng là một vành đai.. Màu xanh là màu của lũy: 
 2. Lũy ngoài. Khá phiền 
 3. Lũy ngoài . dễ gì 
 4 . Luỹ giữa bồi đắp lúc nào không rõ!... 
Tập trung tả cảnh vật chi tiết theo một thứ tự 
Giới thiệu khái quát luỹ làng 
 5. Dưới gốc tre, tua tủa những mầm măng.. Ai dám bảo thảo mộc tự nhiên không có tình mẫu tử?... 
Phát biểu cảm nghĩ và nêu nhận xét về loài tre 
MỞ BÀI 
THÂN BÀI 
 KẾT BÀI 
Tả chi tiết lũy ngoài cùng, lũy giữa, lũy trong cùng 
Giới thiệu cảnh được tả 
Thường phát biểu cảm tưởng về cảnh vật đó 
 [?] Bố cục của một bài văn tả cảnh? 
I. Phương pháp tả cảnh 
1.Tìm hiểu các văn bản (SGK – tr 45,46) 
2. Kết luận : ghi nhớ sgk – trang 47 
* Muốn tả cảnh cần : 
 - Xác định được đối tượng miêu tả ; 
 - Quan sát, lựa chọn những hình ảnh tiêu biểu ; 
 - Trình bày những điều quan sát được theo một thứ tự. 
* Bố cục bài tả cảnh thường có ba phần : 
 - Mở bài : giới thiệu cảnh được tả ; 
 - Thân bài : tập trung tả cảnh vật chi tiết theo một thứ tự ; 
 - Kết bài : Thường phát biểu cảm tưởng về cảnh vật đó. 
I. Phương pháp tả cảnh 
1.Tìm hiểu các văn bản (SGK – tr 45,46) 
2. Kết luận : ghi nhớ sgk – trang 47 
II. Luyện tập 
Bài 1 SGK/47: THẢO LUẬN NHÓM 
 Nếu phải tả quang cảnh lớp học trong giờ viết bài tập làm văn thì em sẽ miêu tả như thế nào? Hãy suy nghĩ và trả lời theo gợi ý sau: 
a. Em sẽ quan sát và lựa chọn những hình ảnh cụ thể, tiêu biểu nào cho quang cảnh ấy? 
b. Em định miêu tả quang cảnh ấy theo thứ tự như thế nào? 
c. Hãy viết mở bài và kết bài cho bài văn này? 
 Bài tập 1 
a. Em sẽ quan sát và lựa chọn những hình ảnh cụ thể, tiêu biểu nào cho quang cảnh ấy? 
 - Cô giáo (thầy giáo), quang cảnh chung của phòng học (không khí lớp, bảng, tường, bàn ghế,...), cảnh viết bài ( một vài gương mặt tiêu biểu, âm thanh,...) ; cảnh bên ngoài lớp học (sân trường, gió, tiếng trống,...). 
b. Em định miêu tả quang cảnh ấy theo thứ tự như thế nào? 
 - Có thể tả theo thứ tự không gian : từ ngoài vào trong lớp, từ phía trên bảng cô giáo (thầy giáo) xuống dưới lớp ; từ không khí chung của lớp học đến bản thân người viết... 
 - Có thể theo thứ tự thời gian : từ lúc trống vào đến hết giờ. 
  c. Hãy viết mở bài và kết bài cho bài văn này? 
 - Mở bài: Giờ tập làm văn luôn là giờ học được mong đợi nhất trong lớp của em nên bạn nào bạn nấy cũng hào hứng, sôi nổi chờ cô phát đề. Đó là giờ học rèn cho chúng em thỏa sức “viết lách” xây dựng bài văn, đoạn văn của riêng mình. 
 - Kết bài : Giọng nói rõ ràng của cô giáo thông báo hết giờ làm bài. Các cây bút đồng loạt buông xuống bắt đầu những lời bàn tán sôi nổi mọi phía trong lớp. Cô kết thúc giờ kiểm tra trên tay xấp giấy cứ dày lên theo mỗi bước chân. 
Bài tập 2 
 Nếu phải tả quang cảnh sân trường trong giờ ra chơi thì trong phần thân bài em sẽ miêu tả theo thứ tự nào ( theo thứ tự không gian : từ xa đến gần hay theo thứ tự thời gian : trong , trước và sau khi ra chơi )? 
- Thứ tự không gian : từ xa đến gần (cảnh học sinh chơi đùa ở phía gần cổng trường, ở giữa sân trường, gốc cây bàng, gần c ửa lớp); trò chơi đặc sắc, mới lạ, sôi động. 
 Thứ tự thời gian : 
 + Trước giờ ra chơi : sân trường vắng vẻ, không khí, cảnh vật,âm thanh, trong các lớp học... 
 + Trong giờ ra chơi : sân trường ồn ào, náo động, cảnh tập thể dục, cảnh học sinh chơi đùa... 
 + Sau giờ ra chơi : học sinh về lớp, sân trường trở lại vắng vẻ. 
Có thể tả theo: 
 Đoạn văn tham khảo : Giờ ra chơi, mọi người ùa ra sân tíu tít như bầy chim non rời tổ. Phía trước cửa lớp em sân trường được chọn làm nơi đủ trò thú vị như nhảy dây, đá cầu, ô keo Các bạn nữ lúc nào cũng nhanh nhảu “chiếm” phần hơn trên khoảng sân đó để làm nơi nhảy dây. Đôi khi sự hò reo của các bạn nữ khi chơi khiến các bạn nam hào hứng cùng tham gia: đội nam và đội nữ. Khi chơi vui vẻ như vậy, em lại thấy lớp mình đoàn kết, gần gũi nhau hơn. Những giờ ra chơi này sẽ mãi là kỉ niệm đẹp trong lòng mỗi đứa học trò như chúng em. 
Bài 3 (trang 47 sgk ngữ văn 6 tập 2): 
Dàn ý của bài Biển đẹp : 
- Mở bài: cảnh biển buổi sớm mai 
- Thân bài: 
 + Buổi chiều (biển lặng, đục ngầu, đầy như mâm bánh đúc) 
    + Biển trong ngày mưa rào 
    + Biển chiều lạnh nắng tắt sớm 
    + Sự thay đổi màu sắc tùy thuộc vào màu sắc mây trời 
- Kết bài: Nguồn gốc của hình ảnh biển đẹp 
HƯỚNG DẪN VỀ NHÀ 
 Học thuộc ghi nhớ sgk trang 47. 
 Hoàn thành bài tập sgk. 
Chuẩn bị bài : Nhân hóa 
CHÀO TẠM BIỆT 
HẸN GẶP LẠI CÁC CON