Bài giảng Ngữ văn Lớp 10 - Tiết 38: Văn bản "Tỏ lòng"

TRÒ CHƠI 
MẢNH GHÉP LỊCH SỬ 
Trò chơi có tổng cộng 6 mảnh ghép. 
Mỗi nhóm sẽ có ít nhất 1 lượt chọn mảnh ghép để trả lời câu hỏi. 
 Trả lời đúng được 10 điểm, trả lời sai không bị trừ điểm. 
 Các nhóm còn lại trả lời đúng 5 điểm. 
 Còn 2 mảnh ghép đội nào nhanh tay được quyền trả lời. 
 Đội nào trả lời đúng hình nền được 20 điểm. 
MẢNH GHÉP 
NHÂN VẬT LỊCH SỬ 
“Vó ngựa Mông Cổ đến đâu thì ở đó cỏ không mọc được”. 
Cho biết quân giặc này đến xâm lược nước ta vào 
triều đại thời nào? 
Thời Trần 
Vị vua nào từng ra lệnh cho nghỉ chầu 5 ngày để tưởng nhớ đến một võ tướng? 
TRẦN MINH TÔNG 
Vào thời Trần, quân đội của ta ai cũng đều thích 
xăm vào cánh tay 2 chữ: 
Sát Thát. 
Cho biết quân giặc nào sang nước ta xâm lược 3 lần? 
Quân Nguyên-Mông 
Ô PHẦN THƯỞNG 10 Đ 
ĐÂY LÀ NGÔI SAO KHÔNG MAY MẮN 
ĐỘI BẠN BỊ TRỪ 5 điểm 
1 
2 
3 
4 
5 
6 
Tá lßng 
( ThuËt hoµi ) 
Phạm Ngũ Lão 
TIẾT 38: ĐỌC VĂN 
I. TÌM HIỂU CHUNG 
1. Tác giả Phạm Ngũ Lão: 
I. TÌM HIỂU CHUNG 
- Phạm Ngũ Lão (1255-1320) 
 Quê: làng Phù Ủng, huyện Đường Hào, tỉnh Hưng Yên 
 Xuất thân: bình dân 
 Là người văn võ toàn tài và là tướng tài của Trần Hưng Đạo. 
Người có công lớn trong 2 cuộc kháng chiến chống quân Mông – Nguyên 
1. Tác giả Phạm Ngũ Lão: 
a. Tiểu sử: 
Đền thờ Phạm Ngũ Lão 
Đền thờ Kiếp Bạc 
b. Sự nghiệp: 
- Ông là một võ tướng nhưng lại giỏi thơ văn. 
- Ông để lại cho đời 2 bài thơ “Tỏ lòng” (Thuật hoài) và “Viếng thượng tướng quốc công Hưng Đạo Đại Vương” bằng chữ Hán . 
=> Phạm Ngũ Lão: danh tướng văn võ song toàn , nhân vật ưu tú của thời đại nhà Trần và của dân tộc Việt Nam, xứng đáng được muôn đời nêu gương và ngợi ca. 
2. T¸c phÈm : 
- Nhan đề: 
- Thuật : Kể, bày tỏ 
- Hoài : ôm ấp trong lòng 
Bày tỏ nỗi lòng 
- Thể loại: Thơ thất ngôn tứ tuyệt Đường luật 
 => Đề tài quen thuộc của văn học trung đại: thi dĩ ngôn chí 
- Hoàn cảnh sáng tác: Ước đoán b ài thơ ra đời trong cuộc kháng chiến chống quân Mông - Nguyên lần 2 (1258) 
Phiªn ©m 
Hoµnh sãc giang s¬n kh¸p kØ thu, 
Tam qu©n t ì hæ khÝ th«n ng­u. 
Nam nhi vÞ liÔu c«ng danh tr¸i, 
Tu thÝnh nh©n gian thuyÕt Vò hÇu. 
 (Ph¹m Ngò L·o) 
DÞch th¬ 
Móa gi¸o non s«ng tr¶i mÊy thu, 
Ba qu©n khÝ m¹nh nuèt tr«i tr©u. 
C«ng danh nam tö cßn v­¬ng nî, 
Luèng thÑn tai nghe chuyÖn Vò hÇu. 
 (Bïi Văn Nguyªn dÞch) 
Nguyên tác 
II. ĐỌC – HIỂU VĂN BẢN : 
 1. Hai câu đầu : 
a. Câu 1: Hình ảnh con người thời Trần 
*Tư thế: Hoành sóc (Cầm ngang ngọn giáo) 
=> Chủ động, tự tin, hiên ngang, lẫm liệt, sẵn sàng chiến đấu bảo vệ tổ quốc. 
-> Hình ảnh kì vĩ mang tính chất sử thi, tầm vóc vũ trụ. 
Hoành sóc giang sơn kháp kỉ thu 
Tầm vóc lớn lao kì vĩ, oai phong lẫm liệt và ý chí chiến đấu bền bỉ, kiên trì 
*Bối cảnh xuất hiện: 
+ Không gian: 
+ Thời gian: 
Kháp kỉ thu (đã mấy thu) => Thời gian dài (suốt chiều dài lịch sử) 
Giang sơn (non sông) => Vũ trụ rộng lớn. 
b. Câu 2: Hình ảnh quân đội thời Trần: 
* Ba quân: Quân đội thời Trần (Chia làm ba đội quân: tiền quân, trung quân và hậu) 
 => B iểu tượng quân đội của đất nước, sức mạnh của dân tộc 
 * Sức mạnh: Như hổ báo (so sánh, ẩn dụ) 
 * Khí thế: Nuốt trôi trâu, át sao Ngưu (phóng đại) 
 => Cụ thể hóa sức mạnh vật chất – khái quát hoa sức mạnh tinh thần của quân đội nhà Trần: hào khí bừng bừng, sục sôi, sức tiến công như vũ bão, quyết chiến, quyết thắng mọi kẻ thù xâm lược. (Hào khí Đông A) 
Giặc Mông-Nguyên xâm lược 
Trận Hàm Tử-Hưng Đạo Vương chém đầu Toa Đô 
Trận Vân Đồn của Trần Khánh Dư, quân ta thắng lớn 
 Trận toàn thắng trên sông Bạch Đằng 1288 
Vậy, qua việc phân tích hai câu thơ đầu: em hiểu thế nào là Hào khí Đông A ? 
 Haøo khí Ñoâng A 
 Taâm hoàn, khí phaùch daân toäc thôøi Traàn : 
+ Tö töôûng ñoäc laäp töï cöôøng, töï haøo daân toäc. 
+ Ý chí quyeát chieán, quyeát thaéng keû thuø xaâm löôïc. 
 Ñaây coøn laø loái chôi chöõ : 
chöõ “ Ñoâng ” + boä A = chöõ “ Traàn ” 
Haøo khí Ñoâng A : Haøo khí thôøi Traàn 
 Nhóm 1 
- Đọc kĩ câu thơ 3 
- Em hiểu như thế nào về nợ công danh được tác giả nói đến trong câu thơ? Cách nói ấy thể hiện tâm trạng, cảm xúc gì? 
 Nhóm 2 
- Đọc kĩ câu thơ 4 
- Tác giả thẹn với ai? Vì sao ? Nỗi thẹn ấy cho thấy phẩm chất nhân cách gì? 
 Thảo luận cặp đôi 
Yêu Cầu : - Ghi ngắn gọn ý ra giấy nháp để trình bày 
 - Thời gian thảo luận và chuẩn bị : 2 phút 
2. Hai câu sau 
* Câu 3 : Nam nhi vị liễu công danh trái 
- “Công danh” 
Lập công: 
Làm nên sự nghiệp 
Lập danh: 
Để lại tiếng thơm 
 Lý tưởng sống phổ biến của người trai thời phong kiến. 
- “Nợ” 
+ Tự ý thức về trách nhiệm của kẻ làm trai đối với đất nước 
+ K hát vọng lập công lập danh để thỏa chí nam nhi 
Phạm Ngũ Lão tự thấy mình chưa trả xong nợ công danh , vì chí làm trai trong thời loạn phải lập công danh đền nợ nước . 
Tư tưởng, quan niệm tích cực của con người có lí tưởng hoài bão 
Đã mang tiếng ở trong trời đấtPhải có danh gì với núi sông. 
Làm trai phải lạ ở trên đờiHá để càn khôn tự chuyển dời. 
26 
Nỗi thẹn 
 Vũ Hầu: vì tự cảm chưa bằng Vũ Hầu 
Nước: Vì chưa trả xong nợ nước 
Thể hiện: sự khiêm tốn, khiêm nhường ... 
Thể hiện: một khát vọng được cống hiến 
 Nỗi thẹn nâng cao phẩm giá, nhân cách của tác giả: đó chính là sự chân thành, đức độ, là cái tâm cái tài của Phạm Ngũ Lão - của con người thời Trần 
Câu 4: 
Tu thính nhân gian thuyết Vũ Hầu 
Tóm lại: 
Quan niệm về nợ công danh – là động lực quan trọng thúc đẩy con người vượt qua khó khăn lập nên kỳ tích, chiến công. 
Thực chất về “Chí làm trai” và “Công danh” như Phạm Ngũ Lão đã nói và làm, thực không có gì đáng “thẹn”. 
Cách nói khiêm nhường của Phạm Ngũ Lão càng vinh danh và nêu gương cho người đương thời và hậu thế. 
SƠ ĐỒ TỔNG HỢP 
III. TỔNG KẾT 
Ai nhanh tay 
 Sau khi GV đọc câu hỏi, Đội nào nhấn chuông trước sẽ giành quyền trả lời 
Trả lời đúng được 1 điểm, trả lời sai nhường quyền cho đội bạn 
CÂU 1 
Chñ thÓ tr ữ tình cña “ Tá lßng” lµ : 
A. Một nhà nho B. Một nhà sư 
C. Một vị vua D. Một vị tướng 
Đáp án: D 
CÂU 2 
Hình ¶nh cÇm ngang ngän gi¸o thÓ hiÖn ®iÒu g ì ? 
A. KhÝ thÕ sôc s«i 
B. KhÝ thÕ hiªn ngang 
C. Lßng can ®¶m 
D. ý chÝ m¹nh mÏ 
Đáp án: B 
CÂU 3 
Bài thơ Tỏ lòng được sáng tác theo thể thơ nào ? 
A. Thơ lục bát 
B. Thơ tự do 
C. Thơ tứ tuyệt Đường luật 
D. Thơ song thất lục bát 
Đáp án: C 
CÂU 4 
Hình ảnh cầm ngang ngọn giáo thể hiện điều gì? 
Khí thế sục sôi 
B. Tư thế hiên ngang, vững chãi 
C. Âm hưởng hào hùng 
D. Lòng can đảm 
Đáp án: B 
CÂU 5 
Câu thơ Công danh nam tử còn vương nợ thể hiện: 
A. Quan niệm về công danh 
B. Tự nhận thấy chưa trả được món nợ công danh . 
C. Khát vọng lập công danh cho thỏa chí nam nhi . 
D. Cả ba ý trên 
Đáp án: D 
CÂU 6 
C©u: " Ba qu©n khÝ m¹nh nuèt tr«i tr©u " thÓ hiÖn ®iÒu g ì ? 
A. DiÔn t¶ khÝ ph¸ch m¹nh mÏ cña ®éi qu©n nhµ TrÇn. 
B. Phãng ®¹i vÒ søc m¹nh cña qu©n ®éi nhµ TrÇn. 
C. Võa cô thÓ ho¸ søc m¹nh vËt chÊt, võa kh¸t qu¸t ho¸ søc m¹nh tinh thÇn cña qu©n ®éi nhµ TrÇn. 
D. C¶ A, B vµ C ®Òu ®óng. 
D 
CÂU 7 
Nỗi thẹn của tác giả cho thấy điều gì? 
A. Tự đề cao chính mình . 
B. Thái độ khiêm tốn . 
C. Hoài bão và khát vọng cống hiến 
D. Ngợi ca Vũ hầu, Gia Cát Lượng 
Đáp án: C 
 So sánh hào khí Đ ông A được thể hiện trong hai bài thơ: Thuật hoài của Phạm Ngũ Lão và Tụng giá hoàn kinh sư của Trần Quang Khải  
Thuật hoài 
Múa giáo non sông trải mấy thu 
Ba quân khí mạng nuốt trôi trâu 
Công danh nam tử còn vương nơ 
Luống thẹn tai nghe chuyện Vũ hầu. 
Tụng giá hoàn kinh sư 
Trương Dương cướp giáo giặc 
Hàm Tử bắt quân thù 
Thái bình nên gắng sức 
Non nước ấy ngàn thu. 
 BÀI TẬP VẬN DỤNG, SÁNG TẠO 
( BÀI TẬP VỀ NHÀ ) 
2. Từ vẻ đẹp của hình ảnh trang nam nhi đời Trần, em hãy liên hệ đến trách nhiệm của thế hệ trẻ ngày nay đối với đất nước? (Hành động+việc làm cụ thể) 
3. Em hãy tìm thêm những bài văn, thơ, ca nhạc ngợi ca về lịch sử hào hùng của thời đại Đông A? 
 Traân troïng caûm ônquyù thaày coâ giaùo vaø  caùc em !