Giáo án phát triển năng lực Ngữ văn Lớp 9 - Tiết 125: Nghĩa tường minh và hàm ý

Tình huống thứ nhất : Sắp đến giờ vào lớp, cô giáo hỏi một bạn học sinh: 
 Mấy giờ rồi em? 
Tình huống thứ hai : Nam đi học muộn, đến sân trường gặp cô giáo chủ nhiệm, cô hỏi: 
- Mấy giờ rồi em? 
 Cô giáo muốn hỏi giờ bạn học sinh. 
 Cô giáo nhắc nhở việc Nam đi học muộn. 
 Nghĩa tường minh 
 Nghĩa hàm ý 
Tiết 125 
NGHĨA TƯỜNG MINH 
VÀ HÀM Ý 
Ví dụ: 
 - Trời ơi, chỉ còn có năm phút! 
 Chính ánh thanh niên giật mình nói to, giọng cười nhưng đầy tiếc rẻ. Anh chạy ra nhà phía sau, rồi trở vào liền, tay cầm một cái làn. Nhà họa sĩ tặc lưỡi đứng dậy. Cô gái cũng đứng lên, đặt lại chiếc ghế, thong thả đi đến chỗ bác già. 
 - Ô! Cô còn quên chiếc mùi soa đây này! 
 Anh thanh niên vừa vào, kêu lên. Để người con gái khỏi trở lại bàn, anh lấy chiếc khăn tay còn vo tròn giữa cuốn sách tới trả cho cô gái. Cô kĩ sư mặt đỏ ửng, nhận lại chiếc khăn và quay vội đi. 
(Theo Nguyễn Thành Long, Lặng lẽ Sa Pa) 
- Trời ơi, chỉ còn có năm phút! 
- Ô! Cô còn quên chiếc mùi soa đây này! 
 Câu có chứa hàm ý: nghĩa suy ra từ những từ ngữ trong câu. 
* Câu1: 
* Câu2: 
 Câu có nghĩa tường minh: là phần thông báo được diễn đạt trực tiếp bằng các từ ngữ trong câu. 
 Câu không chứa hàm ý 
 3. Kết luận: 
- Nghĩa tường minh là phần thông báo được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu. 
 - Hàm ý là phần thông báo tuy không được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu nhưng có thể suy ra từ những từ ngữ ấy. 
- Trời nóng quá 
- Mất điện rồi. 
A 
B 
Hàm ý : 
- Bật quạt lên cho mát. 
Hàm ý : 
- Không bật quạt được 
 Tình huống 1: 
Bạn đến rủ em đi chơi, nhưng em không đi được. Hãy từ chối bằng một câu có hàm ý. 
- Mình đang làm bài tập. 
- Mình phải làm việc nhà giúp mẹ. 
 Tình huống 2: 
Cho câu: “ Trời sắp mưa rồi!”. 
Tìm hàm ý trong ngữ cảnh khác nhau. 
- Mang theo áo mưa đi. 
- Đưa quần áo vào. 
*) Lưu ý: Muốn biết câu có hàm ý hay không phải đặt trong ngữ cảnh cụ thể. 
Bài tập 1: 
 - Trời ơi, chỉ còn có năm phút! 
 Chính ánh thanh niên giật mình nói to, giọng cười nhưng đầy tiếc rẻ. Anh chạy ra nhà phía sau, rồi trở vào liền, tay cầm một cái làn. Nhà họa sĩ tặc lưỡi đứng dậy. Cô gái cũng đứng lên, đặt lại chiếc ghế, thong thả đi đến chỗ bác già. 
 - Ô! Cô còn quên chiếc mùi soa đây này! 
 Anh thanh niên vừa vào, kêu lên. Để người con gái khỏi trở lại bàn, anh lấy chiếc khăn tay còn vo tròn giữa cuốn sách tới trả cho cô gái. Cô kĩ sư mặt đỏ ửng, nhận lại chiếc khăn và quay vội đi. 
(Theo Nguyễn Thành Long, Lặng lẽ Sa Pa) 
D. Củng cố bài học: 
- Nghĩa tường minh là phần thông báo được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu. 
 - Hàm ý là phần thông báo tuy không được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu nhưng có thể suy ra từ những từ ngữ ấy. 
* Lưu ý: Muốn biết câu có hàm ý hay không phải đặt trong ngữ cảnh cụ thể.