Giáo án Ngữ văn Lớp 10 - Tiết 7+8: Văn bản "Truyện An Dương Vương và Mị Châu, Trọng Thủy"

Tiết 7-8
TRUYỆN AN DƯƠNG VƯƠNG VÀ MỊ CHÂU – TRỌNG THỦY
I.Mục tiêu bài học
1.Kiến thức, kĩ năng, thái độ
a. Kiến thức
-Nhớ được đặc trưng thể loại truyền thuyết, không nhầm lẫn giữa truyền thuyết và lịch sử.
- Hiểu được bài học dựng nước, giữ nước mà tác giả dân gian muốn truyền tải
- Hiểu được bi kịch mất nước của cha con An Dương Vương và bi kịch tình yêu của Mị Châu – Trọng Thủy
- Chỉ ra và lý giải được các yếu tố thần kỳ trong truyện
b. Kĩ năng
- Lựa chọn được các chi tiết tiêu biểu, tóm tắt được văn bản
- Có kĩ năng đọc – hiểu một số thể loại truyền thuyết, nhận biết được một số truyền thuyết qua đặc trưng thể loại. 
- Vận dụng những kiến thức được học về văn bản “Truyện An Dương Vương và Mị Châu – Trọng Thủy” để viết văn bản tự sự dưới dạng đóng vai, bày tỏ quan điểm hoặc kể lại câu chuyện. 
- Có kỹ năng phân tích và lí giải tính cách của nhân vật trong truyền thuyết
c. Thái độ
- Có cái nhìn khách quan và đa chiều về các sự kiện và nhân vật trong truyện.
- Có niềm tin vào sức mạnh của dân tộc và niềm tin vào tình yêu đôi lứa. 
2.Năng lực có thể hình thành và phát triển cho học sinh
-Năng lực giải quyết vấn đề và sáng tạo
-Năng lực thẩm mỹ
-Năng lực hợp tác
II.Chuẩn bị về tài liệu và phương tiện dạy học
-Giáo viên: SGK, SGV, bản trình chiếu: https://drive.google.com/file/d/1ENnWClfG35uu4SHcon18K97UNzc-l7Do/view?usp=sharing 
-Học sinh: đọc tác phẩm trước ở nhà (SGK trang 39-40-41)
III.Tổ chức hoạt động của học sinh
1. Hoạt động dẫn dắt vào bài
Cho các em tham gia đoán tên một số nhân vật lịch sử thông qua câu đố dân gian. (trong đó có đoán tên nhân vật An Dương Vương) từ đó dẫn dắt vào bài
2.Hoạt động hình thành kiến thức
Nội dung
Hoạt động của thầy và trò
Hoạt động 1: Tìm hiểu chung về tác phẩm
I. Tìm hiểu chung 
1. Thể loại truyền thuyết 
2. Truyền thuyết An Dương Vương và Mị Châu – Trọng Thủy 
a. Xuất xứ: trích từ “Truyện Rùa Vàng” trong Lĩnh Nam chích quái.
b. Cốt lõi lịch sử
Cụm di tích lịch sửa về thành Cổ Loa (làng Cổ Loa, Đông Anh, Hà Nội, lưu giữ quần thể di tích: đền thờ An Dương Vương, Am thờ Mị Châu, Giếng ngọc) là minh chứng cho sự ra đời và suy vong của nhà nước Âu Lạc có thành cao, vũ khí mạnh. Cốt lõi lịch sử ấy được dân gian thần kì hóa bằng một chuỗi truyền thuyết li kì và hấp dẫn gắn với việc Rùa Vàng giúp vua xây thành và cho làm nỏ thần để chống giặc và bi kịch tình yêu đẫm nước mắt và máu với nhiều chi tiết hoang đường, kì ảo.
c.Bố cục: gồm 2 phần
-Phần 1 (từ đầu đến “bèn xin hòa”): quá trình xây thành, chế nỏ của ADV dưới sự giúp đỡ của Rùa Vàng.
-Phần 2 (còn lại): Bi kịch tình yêu của Mị Châu – Trọng Thủy và bi kịch mất nước Âu Lạc.
1. Tìm hiểu thể loại truyền thuyết 
5 GV phát vấn:
+Em hãy kể tên một số truyền thuyết mà em đã học, đã biết.
+Truyền thuyết có những đặc trưng tiêu biểu nào về nội dung, nghệ thuật?
5 HS trả lời câu hỏi
2. Tìm hiểu chung về truyền thuyết An Dương Vương và Mị Châu – Trọng Thủy 
5 GV
+ Em biết gì về “Truyện An Dương Vương, Mị Châu – Trọng Thủy”
+ Trong truyện có những yếu tố lịch sử nào? GV cho các em xem hình ảnh quần thể di tích Cổ Loa.
+Ngoài tên văn bản trong SGK, em còn biết câu chuyện này dưới những tên gọi nào khác?
GV mời các bạn đọc tác phẩm theo kiểu phân vai và chia bố cục
5 HS đọc tác phẩm SGK trang 40-42 và chia bố cục
5 GV cho các em hoạt động nhóm (4 nhóm) tóm tắt văn bản bằng cách sắp xếp các hình ảnh theo thứ tự và dùng lời tóm tắt lại nội dung chính của văn bản.
+Em còn biết thêm chi tiết nào khác ngoài những gì SGK đề cập?
5 HS suy nghĩ trả lời
Hoạt động 2: Tìm hiểu văn bản-Nhân vật An Dương Vương
II.Đọc hiểu
1.Nhân vật An Dương Vương
a. ADV trong sự nghiệp dựng nước, giữ nước
- Quyết định dời đô thể hiện sự sáng suốt, tầm nhìn xa trông rộng của ADV
- Quá trình xây thành gặp nhiều khó khăn (thành đắp tới đâu lở tới đó) nhưng ADV vẫn kiên trì, lập bàn thờ, giữ mình trong sạch, cầu khẩn bách thần
- Nhờ sứ Thanh Giang (tức Rùa Vàng) nhà vua xây thành công Loa Thành. Thành rộng ngàn trượng, xoắn như hình trôn ốc, thành cao hào sâu, dễ thủ khó công.
- Được Rùa Vàng tặng móng vuốt làm lẫy nỏ thần, đánh thắng ngoại xâm
=>ADV với sự sáng suốt và lòng kiên trì quyết tâm, đã được nhân dân ủng hộ và giúp đỡ để xây dựng nên căn cứ phòng thủ vững chắc cho đất nước.
b. Bi kịch nước mất – nhà tan
- Nguyên nhân:
+Nhận lời cầu hòa, cho con trai kẻ thù ở rể
+Khi giặc đến chân thành: vẫn mãi lo chời cờ, cười nhạo kẻ thù
=>Mất cảnh giác, chủ quan, ỷ lại vào vũ khí mà không lo phòng địch, xem thường địch.
- Kết cục: bỏ thành chạy loạn, giết con
+Chi tiết chém đầu con gái:
=>Hành động quyết liệt, dứt khoác đứng về phía công lí và quyền lợi dân tộc.
 Sự thức tỉnh muộn màng
 Bi kịch thảm khốc của chiến tranh
+ADV cầm sừng tê giác bảy tấc rồi theo gót Rùa Vàng xuống biển
=>Huyền thoại hóa, bất tử hóa nhân vật lịch sử thể hiện sự tôn vinh, ngưỡng mộ của nhân dân đối với anh hùng dân tộc
5 GV mời các em đọc kĩ thông tin trong SGK, tìm những chi tiết tiêu biểu, cốt lõi và quan trọng liên quan đến nhân vật ADV và chỉ ra ý nghĩa của chúng:
Chi tiết
Ý nghĩa
1
..
2
..
..
..
https://drive.google.com/file/d/1a01yVKLY8mSYE3dcCRhmI13rhXyv2Gn7/view?usp=sharing
Câu hỏi gợi ý tìm hiểu:
+Trong phần đầu của truyện, An Dương Vương đã có quyết định gì đối với đất nước? Qua đó thể hiện điều gì ở ADV?
+ Quá trình xây thành diễn ra như thế nào? ADV đã làm gì để vượt qua khó khăn, xây được Loa thành? Qua đó thể hiện phẩm chất gì ở ADV?
+ Tại sao chúng ta có thể chiến thắng quân Triệu Đà? Chi tiết Rùa Vàng tặng móng vuốt làm lẫy nỏ thể hiện điều gì?
+ Vì sao An Dương Vương nhanh chóng thất bại trong việc bảo vệ đất nước? Sự mất cảnh giác của nhà vua thể hiện như thế nào? 
+ Khi sứ Giang Thanh kết tội Mị Châu là giặc, An Dương Vương đã hành động như thế nào? Em có nhận xét gì về hành động ấy? 
+ Em đánh giá như thế nào về hành động của An Dương Vương khi tự tay chém đầu con gái? Nếu em ở trong hoàn cảnh đó, em sẽ hành động như thế nào? 
+ Em có suy nghĩ gì đối với chi tiết An Dương Vương theo Rùa Vàng xuống thủy phủ? 
5 HS đọc kĩ văn bản, thảo luận, trả lời.
5 GV mời HS nhắc lại một số yếu tố thần kì liên quan đến nhân vật ADV và chỉ ra ý nghĩa của chúng.
5 HS tìm hiểu, phát biểu.
Hoạt động 3: Tìm hiểu văn bản-Nhân vật Mị Châu, Trọng Thủy
2.Nhân vật Mị Châu
- Sai lầm:
+Vô tình tiếc lộ bí mật về nỏ thần=>ngây thơ cả tin, mất cảnh giác làm lộ bí mật quốc gia
+Rắc lông ngỗng đánh dấu vô tình giúp kẻ thù truy đuổi=>bị tình cảm làm lu mờ lí trí, đặt tình cảm vợ chồng lên trên lợi ích quốc gia.
=>Mị Châu thuận theo tình cảm vợ chồng mà quên đi trách nhiệm của một công chúa, quên đi nghĩa vụ với đất nước.
- Kết cục: Bị Rùa Vàng kết tội là giặc, bị vua cha chém đầu=>Mị Châu phải trả giá cho sự cả tin đến mù quáng của mình.
=>Nhân dân muốn phê phán Mị Châu bằng án tử hình xuất phát từ truyền thống yêu nước, thiết tha với độc lập tự do.
-Mị Châu được minh oan
+Lời nguyền trước khi chết: “nếu có lòngnhục thù” =>minh chứng cho tấm lòng trung hiếu, giãi bày nỗi oan bị lừa dối.
+Hóa thân (phân thân): máu biến thành ngọc trai=>lời nguyền linh ứng
=>Sự bao dung, cảm thông của nhân dân đối với sự trong trắng, thơ ngây của Mị Châu khi phạm tội một cách vô tình.
3. Nhân vật Trọng Thủy 
a. Giai đoạn đầu:
 - Nghe lời vua cha lợi dụng Mị Châu lấy cắp nỏ thần
 - Tấn công nước Âu Lạc và đuổi theo cha con ADV
=> Trọng Thủy phản bội tình cảm của Mị Châu, là tên gián điệp nguy hiểm, là kẻ thù của dân tộc, trực tiếp gây ra bi kịch mất nước và cái chết của hai cha con An Dương Vương.
b. Khi Mị Châu chết:
 - Khóc lóc, ôm xác vợ về táng ở Loa Thành
 - Lao đầu xuống giếng tự tử
=> Sự ăn năn, hối hận vì lỗi lầm đã gây ra. Cái chết của Trọng Thủy cũng là sự trả giá tất yếu cho sự giả dối và phản bội
=> Đứng giữa Hiếu và Tình, Trọng Thủy cũng là nạn nhân của chiến tranh xâm lược.
* Hình ảnh ngọc trai – giếng nước:
- Hình ảnh ngọc trai: phù hợp với lời ước nguyện của Mị Châu=> chứng minh cho tấm lòng trong sáng của nàng
- Chi tiết nước giếng có hồn Trọng Thuỷ=>là chứng nhận cho sự hối hận và ước muốn hoá giải tội lỗi của Trọng Thuỷ
- Chi tiết ngọc trai đem rửa nước giếng lại càng sáng đẹp hơn=>Trọng Thuỷ đã tìm được sự tha thứ của Mị Châu ở thế giới bên kia.
=> Ngọc trai – giếng nước là hình ảnh có giá trị nghệ thuật, thẩm mĩ cao. Thể hiện sự phán xét thấu lí đạt tình, vừa nghiêm khắc vừa nhân ái của nhân dân (rộng lòng tha thứ cho những người vô tình phạm tội như Mị Châu hay những kẻ biết ăn năn hối hận như Trọng Thuỷ).
5 GV cho các em tham gia “Thiếu niên tranh biện” để tìm hiểu nhân vật Mị Châu và Trọng Thủy. Lớp chia thành 4 nhóm, 2 nhóm sẽ tranh biện về một nhân vật (một nhóm đồng tình, một nhóm phản đối hoặc nêu lên ý kiến thứ ba có liên quan với vấn đề đang thảo luận). Hai nhóm còn lại đóng vai giám khảo, thể hiện sự đồng tình bằng nút “like”, đóng góp ý kiến, nêu câu hỏi. Mỗi lược có 10 phút để tranh biện về một nhân vật.
+Nội dung tranh biện về nhân vật Mị Châu: “Mị Châu đáng trách nhiều hơn đáng thương”
+Nội dung tranh biện về nhân vật Trọng Thủy: “Đứng giữa hiếu và tình, Trọng Thủy xét đến cùng cũng là một nạn nhân của chiến tranh”
5 HS thảo luận, trình bày, phản biện
Câu hỏi gợi ý tìm hiểu:
+Sự mất cảnh giác của Mị Châu được biểu hiện ở những chi tiết nào? 
+Em đánh giá thế nào về hành động cho Trọng Thủy xem trộm nỏ thần của Mị Châu? Hành động đó có hợp lí, chính đáng hay không? Tại sao? 
+ Lời nguyền của Mị Châu trước khi chết thể hiện điều gì? 
+ Mị Châu bị thần Rùa Vàng kết tội là giặc, lại bị vua cha chém đầu, nhưng sau đó, máu nàng hóa thành ngọc trai, xác nàng hóa thành ngọc thạch. Em đánh giá như thế nào về chi tiết này? 
+ Trọng Thủy đã phải gánh vác những bổn phận nào? Hãy nhận xét và đánh giá xuất thân cũng như bổn phận của Trọng Thủy. 
+ Trọng Thủy đóng vai trò gì trong việc mất nước Âu Lạc và cái chết của cha con An Dương Vương? 
+ Em đánh giá như thế nào về chi tiết Trọng Thủy ôm xác Mị Châu về an táng, Trọng Thủy tưởng thấy bóng dáng Mị Châu lao đầu xuống giếng mà chết? 
+ Em hiểu chi tiết ngọc trai đem rửa nước giếng lại càng sáng đẹp hơn như thế nào? 
+ Em đánh giá thế nào về hình ảnh ngọc trai – giếng nước cuối truyện?
 GV mở rộng thêm: 
+ Trong bài thơ “Trước đá Mị Châu” (sáng tác khi đến thăm am Mị Châu ở khu di tích Cổ Loa), nhà thơ Trần Đăng Khoa viết: 
“Em hóa đá ở trong truyền thuyết Cho bao cô gái sau em 
Không còn phải hóa đá trong đời [] Người dân nào xưa đưa em về đây
Như muốn nhắc một điều gì []” 
+ Theo anh (chị), chi tiết “xác Mị Châu hóa đá hình người con gái cụt đầu” được đưa về thờ ở khu di tích Cổ Loa muốn “nhắc một điều gì” cho các cô gái Việt Nam nói riêng và cho mỗi người Việt Nam ngày nay nói chung? 
+ Em hãy đọc một số câu ca dao hay bài thơ mà em biết được lấy cảm hứng từ “Truyện An Dương Vương và Mị Châu – Trọng Thủy”.
3. Hoạt động luyện tập (củng cố kiến thức)
4. Hoạt động vận dụng (nếu có)
5. Hoạt động tìm tòi, mở rộng 
IV.Rút kinh nghiệm