Giáo án Lịch sử Lớp 7 - Bài 13: Nước Đại Việt ở thế kỉ XIII - Lê Thị Kim Phụng

Chương III:	NƯỚC ĐẠI VIỆT THỜI TRẦN (THẾ KỈ XIII – XIV)
Bài 13:	NƯỚC ĐẠI VIỆT Ở THẾ KỈ XIII.
Tiết 22 + 23:	Ï&Ð	
I/ MỤC TIÊU BÀI HỌC
	1/ Về kiến thức:
_ Nguyên nhân làm cho nhà Lý sụp đổ và nhà Tr6àn được thành lập, sự thành lập nhà Trần là cần thiết cho đất nước và xã hội Đại Việt lúc bấy giờ. 
_ Việc nhà Trần thay nhà Lý đã góp phần củng cố chế độ quân chủ trung ương tập quyền vững mạnh thông qua việc sửa đổi, bổ sung thêm pháp luật thời Lý, xây dựng quân đội, củng cố quốc phòng, phục hồi và phát triển kinh tế.
	2/ Về tư tưởng: Bồi dưỡng cho học sinh tinh thần đấu tranh bất khuất chống áp bức bóc lột và tinh thần sáng tạo trong xây dựng đất nước. Lòng yêu nước, tự hào dân tộc, biết ơn tổ tiên và ý thức kế thừa truyền thống dân tộc trong công cuộc xây dựng và bảo vệ Tổ quốc cho học sinh.
	3/ Về kĩ năng: Rèn luyện kĩ năng vẽ bản đồ và sử dụng bản đồ, phương pháp so sánh, đối chiếu. Đánh giá các thành tựu xây dựng nhà nước, pháp luật thời Trần.
	4/ Trọng tâm:
_ Nhà Lý sụp đổ. Nhà Trần củng cố chế độ phong kiến tập quyền.
_ Nhà trần xây dựng quân đội và củng cốquốc phòng.
_ Phục hồi và phát triển kinh tế.
II/ ĐỒ DÙNG DẠY HỌC
_ Bản đồ nước Đại Việt thời Trần (bản đồ lãnh thổ nước Đại Việt đến thế kỉ XV).
_ Sơ đồ tổ chức bộ máy quan lại và các đơn vị hành chính thời Trần.
_ Sưu tầm một số tranh ảnh tư liệu liên quan tới thành tựu thủ công nghiệp thời Trần.
III/ HOẠT ĐỘNG DẠY VÀ HỌC
u Kiểm tra bài củ:
Nhà Lý đã làm gì để đẩy mạnh sản xuất nông nghiệp ?
Trình bày những nét chính của sự phát triển thủ công nghiệp và thương nghiệp nước ta thời Lý ?
Xã hội thời Lý có những thay đổi như thế nào so với thời Đinh – Tiền Lê ?
Giáo dục, văn hóa thời Lý phát triển ra sao ?
A/ Giới thiệu bài mới:Nhà Lý khi mới thành lập, vua quan rất chăm lo đến việc phát triển đất nước, chăm lo tới đời sống của nhân dân. Vì vậy, nhân dân hăng hái tham gia gia sản xuất và đạt nhiều thành tựu rực rỡ nhưng đến cuối thế kỉ XII, nhà Lý đã đi xuống đếm mức trầm trọng.
I/ NHÀ TRẦN THÀNH LẬP
1/ Nhà Lý sụp đổ.
Phần giảng
Ä Nhà Lý suy yếu từ thời gian nào ? TK XII.
Ä Nhà Lý lên ngôi vào thời gian nào? Năm 1009.
_ Gv: Nhà Lý được thành lập từ năm 1009, trải qua 8 đời vua, nhưng đến đời vua thứ 9, nhà Lý ngày càng suy yếu trầm trọng.
Ä Nguyên nhân nào dẫn đến nhà Lý suy yếu ?
à Quan lại ăn chơi sa đọa, chính quyền không quan tâm đến đời sống của nhân dân.
_ Gv: Đời vua thứ 8, Lý Huệ Tông chỉ sinh được con gái và mắc bệnh cuồng nân phải nhường ngôi cho con gái Lý Chiêu Hoàng. Lợi dụng cơ hội đó, các đại thần trong triều tranh chấp quyền hành, quan lại bóc lột nhân dân, không quan tâm đến sản xuất nông nghiệp.
_ Cho học sinh đọc sách giáo khoa.
Ä Việc làm trên của vua quan nhà Lý đã dẫn đến hậu quả gì ?
à Lụt lội, hạn hán, mất mùa liên tục, nhân dân khổ cực. Nông dân nhiều nơi nổi dậy đấu tranh.
_ Gv: một số thế lực phong kiến ở các địa phương đáng giết lẫn nhau chống lại triều đình, một số nước phía Nam thỉnh thoảng đem quân vào cướp phá Đại Việt à Nhà Lý càng gặp khó khăn hơn.
Ä Trước tình hình đó nhà Lý đã làm gì ?
à Nhà Lý phải dựa vào các thế lực họ Trần để chống lại các lực lương nổi loạn.
_ Gv: Nhân cơ hội đó, nhà Trần buộc vua nhà Lý phải nhường ngôi cho Trần Cảnh vào tháng 12 –1226 (Trần Cảnh là chồng của Lý Chiêu Hoàng).
_ Cho học sinh đọc phần in nghiêng trong Sgk.
Ghi nhớ
_ Cuối thế kĩ XII nhà Lý ngày càng suy yếu:
 + Vua ăn chơi, quan tranh quyền.
 + Sản xuất không được chăm sóc, lụt lội, hạn hán, mất mùa.
 + Dân nghèo nổi dậy, các thế lực địa phương chống lại triều đình.
à Nhà Lý dựa vào họ Trần để dẹp loạn.
_ Tháng 12-1226 nhà Trần thành lập qua cuộc hôn nhân giữa Trần cảnh và Lý Chiêu Hoàng.
2/ Nhà Trần củng cố chế độ phong kiến tập quyền.
Phần giảng
_ Gv:sử dụng bản đồ lãnh thổ Đại Việt thời Trần, trên phạm vi lãnh thổ đó nhà Trần đã xây dựng và củng cố chế độ tập quyền.
Ä Sau khi lên nắm chính quyền, nhà Trần đã làm gì? à Dẹp yên rối loạn, xây dựng bộ máy nhà nước.
Ä Bộ máy quan lại thời Trần được tổ chức như thế nào ? à Theo chế độ quân chủ trung ương tập quyền gốm 3 cấp.
_ Gv: Đứng đầu triều đình là vua, các vua thường truyền ngôi sớm cho con và xưng là Thái thượng hoàng. Các đại thần văn võ do người họ Trần nắm giữ. 
Ä Nhận xét về tổ chức hệ thống quan lại thời thời Trần ? à Có quy củ và đầy đủ hơn.
_ Gv: ngoài ra nhà Trần còn đặt thêm một số các cơ quan như: Quốc sử viện, Thái y viện  và một sốc chức quan khác.
 + Quốc sử viện: đảm nhiệm việc viết sử.
 + Thái y viện: chữa bệnh trong cung vua.
 + Hà đê sứ: trông coi việc sửa, đắp đê điều.
 + Khuyến nông sứ: chăm lo, khuyến khích nông dân sản xuất.
 + Đồn điền sứ: chuyên mộ người đi khai hoang.
Ä So với bộ máy nhà nước thời Lý, bộ máy nhà nước thời Trần có đặc điểm gì khác ?
_ Vua nhường ngôi cho con sớm.
_ Các chức quan do người họ Trần nắm giữ.
_ Cả nước chia thành 12 lộ.
Ghi nhớ
_ Bộ máy quan lại được tổ chức theo chế độ quân chủ trung ương tập quyền, gồm 3 cấp:
	+ Triều đình.
	+ Trung gian (lộ, phủ, huyện, châu).
	+ Cơ sở (xã).
_ Hê thống quan lại được tổ chức quy củ và đầy đủ hơn.
_ Đặt thêm một số cơ quan: Quốc sử viện, Thái y viện, Tôn nhân phủ  và một số chức quan: Hà đê sứ, Khuyến nông sứ, Đồn điền sứ 
_ Cả nước chia thành 12 lộ, dưới là phủ à châu, huyện. Dưới cùng là xã.
3/ Pháp luật thời Trần.
Phần giảng
_ Cho học sinh đọc trong Sgk.
_ Gv: Thời Trần, nhà nước rất chú trọng sửa sang luật pháp và đã ban hành bộ luật mới là Quốc triều hình luật.
Ä Hình luật thời Trần quy định những điều gì ? 
Ä Cơ quan pháp luật thời Trần hoàn thiện hơn thời Lý ở điểm nào ?
Ä Nhận xét về sự cách biệt giữa vua, quan và dân chúng thời Trần ?
_ Gv: Những lúc vua đi thăm các địa phương, nhân dân có thể đón rước thậm chí xin vua dừng lại để xem một vụ kiện oan 
Ghi nhớ
_ Ban hành bộ luật Quốc triều hình luật.
 + Xác nhận và bảo vệ quyền sở hữu tài sản.
 + Quy định cụ thể việc mua bán ruộng đất.
_ Đặt cơ quan Thẩm hình viện để xét xử kiện cáo.
_ Để chuông ở điện Long Trì để dân kêu oan.
à Sự cách biệt giữa vua, quan và dân chúng chưa thực sự sâu sắc.
II/ NHÀ TRẦN XÂY DỰNG QUÂN ĐỘI VÀ PHÁT TRIỂN KINH TẾ
1/ Nhà Trần xây dựng quân đội và củng cố quốc phòng.
Phần giảng
Ä Vì sao khi mới thành lập nhà Trần rất quan tâm tới việc xây dựng quân đội và củng cố quốc phòng? à Vì nước ta luôn đứng trước nguy cơ ngoại xâm.
Ä Tổ chức quân đội của nhà Trần như thế nào ?
 + Cấm quân: là đạo quân bảo vệ kinh thành, triều đình, nhà vua.
 + Quân các lộ: ở đồng bằng gọi là chính binh, miền núi gọi là phiên binh.
Ä Vì sao nhà Trần chỉ kén chọn những thanh niên khỏe mạnh ở quê họ Trần để vào cấm quân ?
à Để tăng độ tin cậy trong việc bảo vệ triều chính.
Ä Quân đội nhà Trần được tuyển dụng theo chính sách và chủ trương nào ?
 + Chủ trương: Quân cốt tinh nhuệ, không cốt đông.
 + Chính sách: Ngụ binh ư nông.
_ Gv: Quân đội thời Trần luôn được học tập binh pháp và luyện tập võ nghệ. Nhà Trần thực hiện chủ trương chọn quân lính không thiên về lấy số lượng mà cần những người giỏi.
Ä Bên cạnh việc xây dựng quân đội, nhà Trần đã làm gì để củng cố quốc phòng ?
Ä Việc xây dựng quân đội nhà Trần có gì khác và giống so với thời nhà Lý ?
 v Điểm giống:
+ Quân đội gồm 2 bộ phận.
+ Tuyển dụng theo chính sách “Ngụ binh ư nông”
 v Điểm khác:
+ Cấm quân: tuyển những người khỏe mạnh ở quê hương nhà Trần.
+ Quân đội theo chủ trương: “Cốt tinh nhuệ, không cốt đông”.
Ghi nhớ
	a/ Quân đội: gồm cấm quân và quân các lộ.
_ Được tuyển theo chính sách “ngụ binh ư nông” và theo chủ trương “Quân lính cốt tinh nhuệ, không cốt đông”.
_ Được học tập binh pháp và luyện tập võ nghệ thường xuyên.
	b/ Quốc phòng: cử nhiều tướng giỏi cầm quân đóng giữ các vị trí hiểm yếu, nhất là biên giới phía Bắc.
2/ Phục hồi và phát triển kinh tế.
Phần giảng
Ä Nhà Trần đã làm gì để phát triển nông nghiệp?
Ä Tên của chức quan để trông coi việc sửa chữa đắp đê ? à Hà đê sứ.
Ä Em có nhận xét gì về chủ trương phát triển nông nghiệp của nhà Trần ? à Rất phù hợp, kịp thời để phát triển nông nghiệp.
_ Cho học sinh đọc Sgk phần in nghiêng.
_ Gv: Điền trang là ruộng đất tư của quý tộc, vương hầu thời Trần do khai hoang mà có.
Ä Cho biết tình hình nông nghiệp thời Trần ntn ?
Ä Thủ công nghiệp thời Trần có điểm gì mới ?
à Khuyến khích các xưởng thủ công nhà nước sản xuất đồ gốm, dệt, chế tạo vũ khí.
Ä Kể tên các nghề thủ công trong nhân dân ?
à Đúc đồng, làm giấy, khắc ván in 
_ Gv: Do vậy, các làng xã mọc lên nhiều nơi. Kinh thành Thăng Long có tới 61 phố phường hoạt động tấp nập.
Ä Thương nghiệp thời Trần ra sao ?
Ä Em có nhận xét gì về tình hình thủ công nghiệp và thương nghiệp thời Trần ở thế kỉ XIII ?
à Đang từng bước khôi phục và phát triển mạnh.
Ghi nhớ
_ Nông nghiệp: đẩy mạnh khẩn hoang, đắp đê, nạo vét kênh mương.
à Nông nghiệp nhanh chóng được phục hồi và phát triển.
_ Thủ công nghiệp:
 + Nhà nước: sản xuất đồ gốm, dệt, chế tạo vũ khí.
 + Nhân dân: đúc đồng, rèn sắt, làm giấy 
_ Thương nghiệp:
 + Thăng Long có 61 phường.
 + Cửa biển Hội Thống, Hội Triều, Vân Đồn là nơi buôn bán với thương nhân nước ngoài.
	B/ Sơ kết bài học: Nhà Trần thay nhà Lý đã thực hiện nhiều chủ trương và biện pháp tích cực để xây dựng quân đội và phát triển kinh tế. Những chủ trương và biện pháp đó cùng với tinh thần lao động cần cù và sáng tạo của nhân dân ta đã đưa Đại Việt ở thế kỉ XIII trở thành một quốc gia hùng cường, có quân đội và quốc phòng vững mạnh, có nền kinh tế phát triển.
IV/ CÂU HỎI TỔNG KẾT
Nhà Trần được thành lập trong hoàn cảnh nào ?
Vẽ sơ đồ bộ máy nhà nước thời Trần.
Bộ máy nhà nước thời Trần có nét gì khác so với thời Lý ?
Hãy nêu những chủ trương và biện pháp xây dựng quân đội, củng cố quốc phòng của nhà Trần ? Kết quả của những biện pháp đó.
Nhà Trần đã làm gì để phục hồi và phát triển kinh tế sau những năm suy thoái cuối thời Lý ?
V/ DẶN DÒ
_ Học kĩ bài, làm bài tập.
_ Xem trước bài “Cuộc kháng chiến lần thứ nhất chống quân Mông Cổ (1258)”.
_ Photo bản đồ hình 30 trang 56 dán vào tập.