Bài giảng phát triển năng lực Ngữ văn Lớp 9 - Văn bản: Mùa xuân nho nhỏ - Trường THCS Tô Hiệu

VĂN BẢN 
MÙA XUÂN NHO NHỎ 
TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ TÔ HIỆU-LÊ CHÂN-HẢI PHÒNG 
TỔ KHOA HỌC XÃ HỘI 
NHÓM NGỮ VĂN 
(Thanh Hải) 
- Là nhà thơ cách mạng, có công xây dựng nền Văn học cách mạng miền Nam từ những ngày đầu. 
- Thanh Hải (1930-1980), tên thật là Phạm Bá Ngoãn, quê Phong Điền, tỉnh Thừa Thiên Huế. 
1. Tác giả: 
- Thơ ông trong sáng, giàu hình ảnh, nhạc điệu, cảm xúc thiết tha, chân thành, đằm thắm và lắng đọng. 
- Tác phẩm: Tập thơ “Người đồng chí trung kiên”, 
“Huế mùa xuân”, “Dấu võng Trường Sơn” 
I. TÌM HIỂU CHUNG 
- C¸c t¸c phÈm chÝnh: 
+) Nh÷ng ®ång chÝ tr ung kiªn (1962). 
+) HuÕ mïa xu©n -2 tËp (1970-1975). 
+) DÊu vâng tr­êng s¬n (1977). 
+) M­a xu©n ®Êt nµy (1982). 
+) Th¬ Thanh H¶i (1982). 
Quê: Phong Điền- Thừa Thiên Huế 
Nguyễn Bá Ngoãn 
(1930-1980) 
I. TÌM HIỂU CHUNG 
*. Đọc 
2 . Tác phẩm 
Mọc giữa dòng sông xanh Một bông hoa tím biếc Ơi con chim chiền chiện Hót chi mà vang trời Từng giọt long lanh rơi Tôi đưa tay tôi hứng. Mùa xuân người cầm súng Lộc giắt đầy quanh lưng Mùa xuân người ra đồng Lộc trải dài nương mạ Tất cả như hối hả Tất cả như xôn xao Ðất nước bốn nghìn năm Vất vả và gian lao Ðất nước như vì sao Cứ đi lên phía trước.  
 Ta làm con chim hót Ta làm một cành hoa Ta nhập vào hoà ca Một nốt trầm xao xuyến. Một mùa xuân nho nhỏ Lặng lẽ dâng cho đời Dù là tuổi hai mươi Dù là khi tóc bạc. Mùa xuân ta xin hát Câu Nam ai, Nam bình Nước non ngàn dặm mình Nước non ngàn dặm tình Nhịp phách tiền đất Huế... 
2 . Tác phẩm 
Hoàn cảnh sáng tác: 
 ... T«i lu«n cã c¸i ¸m ¶nh cña mét ng­ ư êi ®au bÖnh hiÓm 
nghÌo, r»ng kh«ng biÕt m×nh sÏ n»m xuèng vµo lóc nµo, n»m 
xuèng ®Ó råi kh«ng dËy ® ư ­îc n÷a. Lóc ®ã ®Ó l¹i bao nhiªu 
chuyÖn dë dang, trong ®ã cã nh÷ng t¸c phÈm... Khi cã ®iÒu 
kiÖn, ng­ ừ êi c¶m thÊy tho¶i m¸i ®«i chót lµ t«i liÒn ngåi vµo 
bµn. T«i tù nhñ: Ph¶i sèng nh÷ng ngµy th¸ng cuèi cã Ých ®Ó 
khi mÊt ®i m×nh vÉn cã thÓ lµm viÖc ®Õn giê chãt. 
Sáng tác tháng 11 năm 1980 
Đất nước còn nhiều khó khăn 
Nhà thơ đang nằm trên giường bệnh 
Mạch cảm xúc 
Vẻ đẹp mùa xuân thiên nhiên 
Mùa xuân đất nước 
Suy ngẫm và ước nguyện 
Câu hát ngợi ca quê hương, đất nước 
2. Tác phẩm 
* Hoàn cảnh sáng tác: 11/1980, khi Thanh Hải đang nằm trên giường bệnh, không bao lâu trước khi nhà thơ qua đời. 
* Thể thơ: 5 chữ 
Mọc giữa dòng sông xanh 
Một bông hoa tím biếc 
Ơi con chim chiền chiện 
Hót chi mà vang trời 
Từng giọt long lanh rơi 
Tôi đưa tay tôi hứng. 
* Hình ảnh: 
* Âm thanh: 
Bức tranh thiên nhiên mùa xuân khoáng đạt, nên thơ, căng tràn sức sống, ấm áp tình người. 
- Bình dị, đặc trưng của mùa xuân 
- Đảo ngữ 
Ngỡ ngàng, ngạc nhiên 
- Trong trẻo, tươi vui, rộn rã 
- Nhân hóa, 
 Trìu mến, thân thương 
 Say mê, ngây ngất; trân trọng nâng niu 
Bức tranh thơ mộng, giàu chất hội họa, 
căng tràn sức sống. 
ẩn dụ. 
1. Cảm xúc về mùa xuân thiên nhiên 
Mùa xuân người cầm súng 
Lộc giắt đầy trên lưng 
Mùa xuân người ra đồng 
Lộc trải dài nương mạ 
người nông dân 
lao động sản xuất 
 Hình ảnh con người 
 Hai lực lượng tiêu biểu, hai nhiệm vụ quan trọng nhất 
người 
cầm súng 
người 
ra đồng 
Hoán dụ 
người chiến sĩ 
bảo vệ quê hương. 
Lộc 
Lá ngụy trang, lá mạ non 
Thành quả trong chiến đấu, lao động 
2. Cảm xúc về mùa xuân đất nước 
- Nghệ thuật: Điệp ngữ, so sánh, từ láy tạo nhịp điệu thơ tươi vui, rộn rã. 
Tất cả như hối hả 
Tất cả như xôn xao 
Tinh thần 
Phấn chấn, hồ hởi 
Khẩn trương, hăng say 
Khí thế 
Con người 
 Đất nước 
 Niềm tin yêu, hi vọng, tự hào 
Trong quá khứ 
Trong hiện tại và tương lai 
Nhân hóa 
Đất nước bốn ngàn năm 
Vất vả và gian lao 
Đất nước như vì sao 
Cứ đi lên phía trước. 
So sánh 
Vất vả, gian lao 
Đẹp đẽ, mạnh mẽ, trường tồn 
con chim hót 
một nốt trầm 
một cành hoa 
Điệp ngữ 
tha thiết, mãnh liệt, cháy bỏng 
Khao khát hòa nhập, cống hiến 
Ta làm con chim hót 
Ta làm một cành hoa 
Ta nhập vào hòa ca 
Một nốt trầm xao xuyến. 
Ta làm 
Ta 
3. Suy ngẫm và ước nguyện chân thành của tác giả 
Đại từ ‘Tôi” khổ trên- thay bằng “Ta” 
Ước nguyện cống hiến 
Ẩn dụ 
Mùa xuân nho nhỏ 
Nhỏ bé, khiêm nhường 
Lặng lẽ 
, dâng 
Âm thầm, 
tự nguyện 
Một mùa xuân nho nhỏ 
Lặng lẽ dâng cho đời 
Dù là tuổi hai mươi 
Dù là khi tóc bạc. 
Điệp ngữ: dù là 
 Liệt kê, hoán dụ: tuổi hai mươi, khi tóc bạc 
Suốt cả cuộc đời 
4. Khổ 6: Lời ngợi ca quê hương, đất nước 
1. Tình cảm của nhà thơ và hình ảnh quê hương xứ Huế được thể hiện qua các chi tiết nào? 
Mùa xuân ta xin hát  
Câu Nam ai, Nam bình  
Nước non ngàn dặm mình  
Nước non ngàn dặm tình  
Nhịp phách tiền đất Huế... 
2. Nêu các BPNT được dùng trong khổ thơ cuối và cho biết tác dụng 
Mùa xuân – ta xin hát 
Câu Nam ai, Nam bình 
Nước non ngàn dặm mình 
Nước non ngàn dặm tình 
Nhịp phách tiền đất Huế . 
- Âm hưởng dân ca Huế ngọt ngào, tha thiết. 
bình 
tình 
mình 
 Tinh thần lạc quan, yêu đời, yêu quê hương, đất nước sâu nặng. 
GHI NHỚ 
- Bài thơ “Mùa xuân nho nhỏ” là tiếng lòng tha thiết yêu mến và gắn bó với đất nước, với cuộc đời; thể hiện ước nguyện chân thành của nhà thơ được cống hiến cho đất nước, góp một “mùa xuân nho nhỏ” của mình vào mùa xuân lớn của dân tộc. 
- Bài thơ được làm theo thể thơ năm tiếng, có nhạc điệu trong sáng, tha thiết, gần gũi với dân ca, nhiều hình ảnh đẹp, giản dị, gợi cảm, những so sánh và ẩn dụ sáng tạo. 
IV. LUYỆN TẬP 
Bài 1: Viết một đoạn văn ngắn nêu cảm nhận của em về khổ thơ: 
 Một mùa xuân nho nhỏ 
 Lặng lẽ dâng cho đời 
 Dù là tuổi hai mươi 
Dù là khi tóc bạc 
 ( Trích Mùa xuân nho nhỏ, Thanh Hải, 
Ngữ văn 9 tập II, trang 56) 
YÊU CẦU CỤ THỂ 
Hình thức: Đoạn văn 
Phương thức biểu đạt: 
Nghị luận 
Nội dung: 
Cảm nhận khổ thơ (Lẽ sống cống hiến của Thanh Hải) 
Phạm vi: Khổ thơ thứ năm bài Mùa xuân nho nhỏ 
Gợi ý: 
1. Yêu cầu về hình thức: Đúng hình thức đoạn văn,, diễn đạt mạch lạc, ngôn ngữ trong sáng, không mắc lỗi chính tả 
2. Yêu cầu về nội dung: 
YÊU CẦU CỤ THỂ 
Hình thức: Đoạn văn 
Phương thức biểu đạt: 
Nghị luận 
Nội dung: 
Lẽ sống cống hiến của Thanh Hải 
Phạm vi: Khổ thơ thứ năm bài Mùa xuân nho nhỏ 
ĐOẠN VĂN 
- Giới thiệu thông tin về tác giả, tác phẩm 
- Giới thiệu khổ thơ 
- Nêu vấn đề nghị luận: Lẽ sống cống hiến của nhà thơ Thanh Hải. 
Dẫn dắt và nêu vấn đề nghị luận 
ĐOẠN VĂN 
Dẫn dắt và nên vấn đề nghị luận 
Cảm nhận về lẽ sống 
cống hiến giản dị, khiêm nhường 
mà cao đẹp của tác giả. 
* Nghệ thuật : hình ảnh ẩn dụ, nghệ thuật đảo ngữ, sử dụng tính từ, động từ. 
* Nội dung : Biết lặng lẽ dâng đời, biết sống vì mọi người là một lẽ sống đẹp, đáng trân quý . 
ĐOẠN VĂN 
Dẫn dắt và nên vấn đề nghị luận 
Cảm nhận về lẽ sống cống hiến bền bỉ, 
trọn vẹn của nhà thơ. 
* Nghệ thuật : Điệp ngữ, hoán dụ, liệt kê. 
* Nội dung : Khát vọng cống hiến trọn vẹn, hết mình. 
Cảm nhận về lẽ sống 
cống hiến giản dị, khiêm nhường 
mà cao đẹp của tác giả. 
ĐOẠN VĂN 
Liên hệ, mở rộng (các tác phẩm văn học, thực tế đời sống và bản thân). 
Dẫn dắt và nên vấn đề nghị luận 
Cảm nhận về lẽ sống cống hiến bền bỉ, 
trọn vẹn của nhà thơ. 
Cảm nhận về lẽ sống cống hiến 
giản dị, khiêm nhường 
mà cao đẹp của tác giả. 
Gợi ý: 
* Mở đoạn: Giới thiệu tác phẩm, vị trí của đoạn thơ. 
* Thân đoạn: Cảm nhận về khổ thơ: 
- Ước nguyện cống hiến lớn lao nhưng hiện lên rất nhỏ bé, khiêm nhường qua hình ảnh ẩn dụ “mùa xuân nho nhỏ” 
- Ước nguyện cống hiến tự nguyện, suốt cuộc đời, âm thầm, không ồn ào, phô trươngthể hiện qua cách sử dụng từ ngữ và các biện pháp tu từ 
- Ước nguyện cống hiến đã trở thành lẽ sống đẹp, tích cực, tiến bộ, giàu giá trị nhân văn 
- Liên hệ thực tế: 
* Kết đoạn: Khẳng định ý nghĩa của đoạn thơ, liên hệ bản thân (nhận thức và hành động). 
HƯỚNG DẪN TỰ HỌC 
Vẽ lại sơ đồ tư duy hệ thống kiến thức bài học. 
Viết bài văn cảm nhận về một khổ thơ mà em thích nhất. 
Chuẩn bị bài mới: “Viếng lăng Bác”. 
- Tìm hiểu về tác giả Viễn Phương, tác phẩm “Viếng lăng Bác”. 
- Trả lời các câu hỏi phần đọc hiểu trong sách giáo khoa.