Bài giảng phát triển năng lực Ngữ văn Lớp 9 - Tiết 94: Phép phân tích và tổng hợp

TRƯỜNG THCS THỌ NGHIỆP – XUÂN TRƯỜNG – NAM ĐỊNH 
NHIỆT LIỆT CHÀO MỪNG CÁC THẦY CÁC CÔ VỀ DỰ GIỜ THANH TRA 
Giáo viên: Trần Văn Quang 
Tiết 94: Phép phân tích và tổng hợp 
I. Tìm hiểu phép lập luận phân tích và tổng hợp 
1. Phép lập luận phân tích 
Văn bản: Trang phục 
 Không kể trên đường tuần tra, nơi rừng rậm hay suối sâu,...phải cởi giày ra đi chân đất, thông thường trong doanh trại hay nơi công cộng, có lẽ không ai mặc áo quần chỉnh tề mà lại đi chân đất, hoặc đi giày có bít tất đầy đủ nhưng phanh hết cúc áo, lộ cả da thịt trước mặt mọi người. 
 Người ta nói : “Ăn cho mình, mặc cho người”, có lẽ nhiều phần đúng. Cô gái một mình trong hang sâu chắc không váy xòe váy ngắn, không mắt xanh môi đỏ, không tô đỏ chót móng chân móng tay. Anh thanh niên đi tát nước hay câu cá ngoài cánh đồng vắng chắc không chải đầu mượt bằng sáp thơm, áo sơ-mi là phẳng tắp,..Trang phục không có pháp luật nào can thiệp, nhưng có quy tắc ngầm phải tuân thủ, đó là văn hóa xã hội. Đi đám cưới không thể lôi thôi lếch thếch, mặt nhọ nhem, chân tay lấm bùn. Đi dự đám tang không được mặc áo quần lòe loẹt, nói cười oang oang. 
 Người xưa đã dạy: “ Y phục xứng kì đức”. Ăn mặc ra sao cũng phải phù hợp với hoàn cảnh riêng của mình và hoàn cảnh chung nơi công cộng hay toàn xã hội. Dù mặc đẹp đến đâu, sang đến đâu mà không phù hợp thì cũng chỉ làm trò cười cho thiên hạ, làm mình tự xấu đi mà thôi. Xưa nay, cái đẹp bao giờ cũng đi với cái giản dị, nhất là phù hợp với môi trường. Người có văn hóa, biết ứng xử chính là người biết tự hòa mình vào cộng đồng, như thế, không kể hình thức còn phải đi với nội dung, tức là con người phải có trình độ, có hiểu biết . Một nhà văn đã nói : “Nếu có cô gái khen tôi chỉ vì bộ quần áo đẹp mà không khen tôi có bộ óc thông minh thì tôi chẳng có gì đáng hãnh diện”. Chí lí thay! 
 Thế mới biết, trang phục hợp văn hóa, hợp đạo đức, hợp môi trường mới là trang phục đẹp. 
( Theo Băng Sơn, Giao tiếp đời thường) 
Văn bản: Trang phục 
Tiết 94: Phép phân tích và tổng hợp 
I. Tìm hiểu phép lập luận phân tích và tổng hợp 
1. Phép lập luận phân tích 
Văn bản: Trang phục 
* Kiểu văn bản : Nghị luận 
* Vấn đề nghị luận : Trang phục có văn hóa, phù hợp với đạo đức, môi trường. 
* Bố cục : Ba phần 
 Đoạn văn I : Mở bài (Nêu vấn đề) 
 Đoạn văn II và III : Thân bài (lập luận bằng hệ thống luận điểm để làm sáng tỏ vấn đề) 
 Đoạn văn IV : Kết bài (Tổng hợp, chốt lại vấn đề) 
Tiết 94: Phép phân tích và tổng hợp 
I. Tìm hiểu phép lập luận phân tích và tổng hợp 
1. Phép lập luận phân tích 
 Không kể trên đường tuần tra, nơi rừng rậm hay suối sâu,...phải cởi giày ra đi chân đất, thông thường trong doanh trại hay nơi công cộng, có lẽ không ai mặc áo quần chỉnh tề mà lại đi chân đất, hoặc đi giày có bít tất đầy đủ nhưng phanh hết cúc áo, lộ cả da thịt trước mặt mọi người. 
a. Đoạn văn I: Mở bài 
- Nêu vấn đề : Cách ăn mặc chỉnh tề. 
Văn bản: Trang phục 
- Lấy những dẫn chứng, biểu hiện trong thực tế về trang phục không chỉnh tề để nêu vấn đề về trang phục chỉnh tề. 
- Mở bài bằng cách phản đề tạo ra sự lôi cuốn, hấp dẫn trong cách lập luận của tác giả. 
Tiết 94: Phép phân tích và tổng hợp 
I. Tìm hiểu phép lập luận phân tích và tổng hợp 
1. Phép lập luận phân tích 
a. Đoạn văn I: Mở bài 
- Nêu vấn đề : Cách ăn mặc chỉnh tề. 
Văn bản: Trang phục 
b. Đoạn văn II và III: Thân bài 
- Luận điểm 1: Ăn cho mình, mặc cho người. 
+ Cô gái một mình trong hang sâu chắc không váy xòe váy ngắn, không mắt xanh môi đỏ. 
+ Anh thanh niên đi tát nước hay câu cá ngoài cánh đồng vắng chắc không chải đầu mượt bằng sáp thơm, áo sơ-mi là phẳng tắp,.. 
+ Đi đám cưới không thể lôi thôi lếch thếch, mặt nhọ nhem, chân tay lấm bùn. 
+ Đi dự đám tang không được mặc áo quần lòe loẹt, nói cười oang oang. 
- Dẫn chứng : 
 Dẫn chứng toàn diện : Lấy những bộ phận, phương diện khác nhau của trang phục làm giả thiết để so sánh, giải thích, chứng minh vấn đề. 
 Sử dụng các từ ngữ lập luận : không, chắc không, không được, không thể  
Tác dụng : Làm cho lập luận chặt chẽ, có tính thuyết phục cao. 
Tiết 94: Phép phân tích và tổng hợp 
I. Tìm hiểu phép lập luận phân tích và tổng hợp 
1. Phép lập luận phân tích 
a. Đoạn văn I: Mở bài 
- Nêu vấn đề : Cách ăn mặc chỉnh tề. 
Văn bản: Trang phục 
b. Đoạn văn II và III: Thân bài 
- Luận điểm 1: Ăn cho mình, mặc cho người, 
- Luận điểm 2: Y phục xứng kì đức. 
 Lí lẽ, luận cứ : 
+ Ăn mặc ra sao cũng phải phù hợp với hoàn cảnh riêng của mình và hoàn cảnh chung nơi công cộng hay toàn xã hội 
+ Dù mặc đẹp đến đâu, sang đến đâu mà không phù hợp thì cũng chỉ làm trò cười cho thiên hạ, làm mình tự xấu đi mà thôi. 
+ Xưa nay, cái đẹp bao giờ cũng đi với cái giản dị, nhất là phù hợp với môi trường. 
+ Dẫn lời nhà văn nổi tiếng. 
 Tác dụng : Chỉ ra những mặt lợi – hại, đúng – sai của vấn đề trang phục, từ đó rút ra các kết luận đúng đắn. 
Tiết 94: Phép phân tích và tổng hợp 
I. Tìm hiểu phép lập luận phân tích và tổng hợp 
1. Phép lập luận phân tích 
a. Đoạn văn I: Mở bài 
- Nêu vấn đề : Cách ăn mặc chỉnh tề. 
Văn bản: Trang phục 
b. Đoạn văn II và III: Thân bài 
- Luận điểm 1: Ăn cho mình, mặc cho người. 
- Luận điểm 2: Y phục xứng kì đức. 
c. Đoạn văn IV: Kết bài 
 Thế mới biết, trang phục hợp văn hóa, hợp đạo đức, hợp môi trường mới là trang phục đẹp. 
- Khái quát, chốt lại vấn đề, rút ra cái chung mà tác giả đã phân tích. 
2. Phép lập luận tổng hợp 
 Phân tích là phép lập luận trình bày từng bộ phận, phương diện của một vấn đề nhằm chỉ ra nội dung của sự vật, hiện tượng. Để phân tích nội dung của sự vật, hiện tượng, người ta có thể vận dụng các biện pháp nêu giả thiết, so sánh, đối chiếu và cả phép lập luận giải thích, chứng minh. 
Phép lập luận phân tích 
Tiết 94: Phép phân tích và tổng hợp 
I. Tìm hiểu phép lập luận phân tích và tổng hợp 
1. Phép lập luận phân tích 
a. Đoạn văn I: Mở bài 
- Nêu vấn đề : Cách ăn mặc chỉnh tề. 
Văn bản: Trang phục 
b. Đoạn văn II và III: Thân bài 
- Luận điểm 1: Ăn cho mình, mặc cho người, 
- Luận điểm 2: Y phục xứng kỳ đức. 
c. Đoạn văn IV: Kết bài 
 Thế mới biết, trang phục hợp văn hóa, hợp đạo đức, hợp môi trường mới là trang phục đẹp. 
- Khái quát, chốt lại vấn đề, rút ra cái chung mà tác giả đã phân tích. 
2. Phép lập luận tổng hợp 
 Phân tích là phép lập luận trình bày từng bộ phận, phương diện của một vấn đề nhằm chỉ ra nội dung của sự vật, hiện tượng. Để phân tích nội dung của sự vật, hiện tượng, người ta có thể vận dụng các biện pháp nêu giả thiết, so sánh, đối chiếu và cả phép lập luận giải thích, chứng minh. 
Phép lập luận phân tích 
 Không kể trên đường tuần tra, nơi rừng rậm hay suối sâu,...phải cởi giày ra đi chân đất, thông thường trong doanh trại hay nơi công cộng, có lẽ không ai mặc áo quần chỉnh tề mà lại đi chân đất, hoặc đi giày có bít tất đầy đủ nhưng phanh hết cúc áo, lộ cả da thịt trước mặt mọi người. 
 Người ta nói : “Ăn cho mình, mặc cho người”, có lẽ nhiều phần đúng . Cô gái một mình trong hang sâu chắc không váy xòe váy ngắn, không mắt xanh môi đỏ, không tô đỏ chót móng chân móng tay. Anh thanh niên đi tát nước hay câu cá ngoài cánh đồng vắng chắc không chải đầu mượt bằng sáp thơm, áo sơ-mi là phẳng tắp,..Trang phục không có pháp luật nào can thiệp, nhưng có quy tắc ngầm phải tuân thủ, đó là văn hóa xã hội. Đi đám cưới không thể lôi thôi lếch thếch, mặt nhọ nhem, chân tay lấm bùn. Đi dự đám tang không được mặc áo quần lòe loẹt, nói cười oang oang. 
 Người xưa đã dạy: “ Y phục xứng kì đức”. Ăn mặc ra sao cũng phải phù hợp với hoàn cảnh riêng của mình và hoàn cảnh chung nơi công cộng hay toàn xã hội. Dù mặc đẹp đến đâu, sang đến đâu mà không phù hợp thì cũng chỉ làm trò cười cho thiên hạ, làm mình tự xấu đi mà thôi. Xưa nay, cái đẹp bao giờ cũng đi với cái giản dị, nhất là phù hợp với môi trường. Người có văn hóa, biết ứng xử chính là người biết tự hòa mình vào cộng đồng, như thế, không kể hình thức còn phải đi với nội dung, tức là con người phải có trình độ, có hiểu biết . Một nhà văn đã nói : “Nếu có cô gái khen tôi chỉ vì bộ quần áo đẹp mà không khen tôi có bộ óc thông minh thì tôi chẳng có gì đáng hãnh diện”. Chí lí thay! 
 Thế mới biết, trang phục hợp văn hóa, hợp đạo đức, hợp môi trường mới là trang phục đẹp. 
( Theo Băng Sơn, Giao tiếp đời thường) 
Văn bản: Trang phục 
Tiết 94: Phép phân tích và tổng hợp 
I. Tìm hiểu phép lập luận phân tích và tổng hợp 
1. Phép lập luận phân tích 
a. Đoạn văn I: Mở bài 
- Nêu vấn đề : Cách ăn mặc chỉnh tề. 
Văn bản: Trang phục 
b. Đoạn văn II và III: Thân bài 
- Luận điểm 1: Ăn cho mình, mặc cho người 
- Luận điểm 2: Y phục xứng kỳ đức. 
c. Đoạn văn IV: Kết bài 
2. Phép lập luận tổng hợp 
 Tổng hợp là phép lập luận rút ra cái chung từ những điều đã phân tích. Không có phân tích thì không có tổng hợp. Lập luận tổng hợp thường đặt ở cuối đoạn văn hay cuối bài, ở phần kết luận của một phần hoặc toàn bộ văn bản. 
Phép lập luận phân tích 
Tiết 94: Phép phân tích và tổng hợp 
Ghi nhớ 
* Để làm rõ ý nghĩa của một sự vật, hiện tượng nào đó, người ta thường dùng phép phân tích và tổng hợp. 
* Phân tích là phép lập luận trình bày từng bộ phận, phương diện của một vấn đề nhằm chỉ ra nội dung của sự vật, hiện tượng. Để phân tích nội dung của sự vật, hiện tượng, người ta có thể vận dụng các biện pháp nêu giả thiết, so sánh, đối chiếu và cả phép lập luận giải thích, chứng minh. 
* Tổng hợp là phép lập luận rút ra cái chung từ những điều đã phân tích. Không có phân tích thì không có tổng hợp. Lập luận tổng hợp thường đặt ở cuối đoạn văn hay cuối bài, ở phần kết luận của một phần hoặc toàn bộ văn bản. 
Tiết 94: Phép phân tích và tổng hợp 
Tiết 94: Phép phân tích và tổng hợp 
I. Tìm hiểu phép phân tích và tổng hợp 
1. Phép lập luận phân tích 
a. Đoạn văn I: Mở bài 
- Nêu vấn đề : Cách ăn mặc chỉnh tề. 
Văn bản: Trang phục 
b. Đoạn văn II và III: Thân bài 
- Luận điểm 1: Ăn cho mình, mặc cho người. 
- Luận điểm 2: Y phục xứng kì đức. 
c. Đoạn văn IV: Kết bài 
 3. Kết luận ghi nhớ: (SGK) 
II. Luyện tập: 
2. Phép lập luận tổng hợp 
Phép lập luận phân tích 
Tiết 94: Phép phân tích và tổng hợp 
Bài tập 1: 
 Tác giả đã phân tích như thế nào để làm sáng tỏ luận điểm: “Học vấn không chỉ là chuyện đọc sách, nhưng đọc sách vẫn là một con đường quan trọng của học vấn”? (Gợi ý: Chú ý thứ tự khi phân tích: Học vấn là của nhân loại -> Học vấn của nhân loại do sách truyền lại -> Sách là kho tàng quý báu -> Nếu chúng ta  Nếu xóa bỏ  làm kẻ lạc hậu.) 
Tiết 94: Phép phân tích và tổng hợp 
Học vấn không chỉ là chuyện đọc sách nhưng đọc sách là con đường quan trọng của học vấn 
 Sách là kho tàng quý báu cất giữ di sản tinh thần của nhân loại, là những cột mốc trên con đường tiến hóa của học thuật của nhân loại. 
 Đọc sách là tích lũy và nâng cao tri thức của cá nhân và toàn nhân loại. 
 Đọc sách là chuẩn bị cho cuộc trường chinh vạn dặm trên con đường học vấn của mỗi người. 
 Nếu không đọc sách, con người sẽ lạc hậu, dốt nát, xã hội sẽ thụt lùi. 
Bài tập 1: 
Tiết 94: Phép phân tích và tổng hợp 
Bài tập 2: Tác giả đã phân tích những lí do phải chon sách để đọc như thế nào? 
Tiết 94: Phép phân tích và tổng hợp 
Lí do phải chọn sách để đọc 
 Sách nhiều khiến người ta không chuyên sâu, đọc sách theo kiểu liếc qua , tuy rất nhiều nhưng đọng lại thì rất ít. Từ đó nảy sinh thói hư danh, nông cạn. 
 Sách nhiều khiến người ta dễ đọc lạc hướng. Đọc tham nhiều mà không vụ thực chất thì sẽ lãng phí thời gian và sức lực bởi những cuốn sách vô bổ, bỏ lỡ những cuốn sách quan trọng, cơ bản 
 Phải lựa chọn những cuốn sách phổ thông thường thức vừa chọn những cuốn sách chuyên môn vì các học vấn liên quan đến nhau. Không biết rộng thì sẽ không thể chuyên, không thông hiểu thì sẽ không nắm gọn. 
Bài tập 2: 
Tiết 94: Phép phân tích và tổng hợp 
Bài tập 3: Tác giả đã phân tích tầm quan trọng của cách đọc sách như thế nào? 
Tiết 94: Phép phân tích và tổng hợp 
Tầm quan trọng của việc đọc sách 
 Đọc sách qua loa cốt để khoe khoang sẽ phí thời gian và sức lực. Với việc học tập như thế sẽ tự lừa dối mình, thể hiện nhân cách tầm thường thấp kém. 
 Đọc sách kỹ sẽ tập thành nếp suy nghĩ sâu xa, trầm ngâm tích lũy tri thức, tưởng tượng tự do đến mức làm thay đổi khí chất. 
 Đọc sách phổ thông thường thức và sách chuyên sâu thì kiến thức sẽ vừa rộng, vừa sâu rất có ích cho việc học tập và nghiên cứu sau này. 
Bài tập 3: Tác giả đã phân tích tầm quan trọng của cách đọc sách như thế nào? 
Tiết 94: Phép phân tích và tổng hợp 
Bài tập 4: Qua đó em hiểu phân tích có vai trò như thế nào trong lập luận. 
 Phép phân tích rất cần thiết trong lập luận. Khi người viết trình bày từng bộ phận, từng phương diện của vấn đề sẽ gúp cho người đọc hiểu được cặn kẽ thấu đáo về vấn đề ấy. 
 Phép phân tích còn chỉ ra những lợi – hại đúng – sai của vấn đề đang bàn luận để từ đó rút ra các kết luận đúng đắn. 
* Lưu ý : Phép phân tích và tổng hợp luôn quan hệ với nhau. Không có phân tích thì không có tổng hợp và ngược lại. Hai phép lập luận này bổ sung cho nhau làm cho văn bản nghị luận chặt chẽ, tăng thêm tính thuyết phục cho người đọc, 
Tiết 94: Phép phân tích và tổng hợp 
VĂN BẢN NGHỊ LUẬN 
Nghị luận giải thích 
Nghị luận chứng minh 
Nghị luận phân tích và tổng hợp