Bài giảng phát triển năng lực Ngữ văn Lớp 8 - Tiết 84+85: Khi con tu hú

Nhìn hình đoán nhà th ơ 
TẾ HANH 
THẾ LỮ 
XUÂN QUỲNH 
VŨ ĐÌNH LIÊN 
TỐ HỮU 
Khi con tu hú 
_Tố Hữu_ 
I. Tìm hiểu chung 
1. Tác giả 
Tiểu sử 
Sự nghiệp 
Tác phẩm chính 
Đặc điểm thơ ca 
M ời n hóm 1 lên trình bày sự chuẩn bị về tác giả 
- Tố Hữu ( 1920 – 2002 ), tên thật Nguyễn Kim Thành, quê ở Thừa Thiên - Huế. 
- Thơ ông trở thành lá cờ đầu của thơ ca cách mạng Việt Nam. 
- Giác ngộ lý tưởng cách mạng trong phong trào học sinh, sinh viên. 
1. Tác giả 
Một số hình ảnh về hoạt động cách mạng của nhà thơ Tố Hữu 
Tố Hữu với Bác Hồ ở Pắc Bó 1961 
Tố Hữu làm việc với Bác Hồ 1961 
Tố Hữu vào chiến trường Miền Nam 
Các tác phẩm chính của nhà thơ Tố Hữu 
Các tác phẩm chính của nhà thơ Tố Hữu 
Máu và hoa 
Khi con tu hú gọi bầy 
Lúa chiêm đang chín,trái cây ngọt dần 
Vườn râm dậy tiếng ve ngân 
Bắp rây vàng hạt đầy sân nắng đào 
Trời xanh càng rộng càng cao 
Đôi con diều sáo lộn nhào từng không... 
Ta nghe hè dậy bên lòng 
Mà chân muốn đạp tan phòng, hè ôi ! 
Ngột làm sao, chết uất thôi 
Con chim tu hú ngoài trời cứ kêu! 
KHI CON TU HÚ 
2. Tác phẩm 
Hoàn cảnh sáng tác 
Xuất xứ 
Thể loại 
Bố cục 
M ời n hóm 2 lên trình bày sự chuẩn bị về tác phẩm 
Hoàn cảnh sáng tác 
Sáng tác tháng 7/1939 khi tác giả bị bắt giam trong nhà lao Thừa Phủ (Huế). 
Nhà lao Thừa Phủ 
Nhà giam số 9 
Xuất xứ 
In trong tập thơ “Từ ấy” (phần 2) 
Từ ấy 
(1937 - 1946) 
Máu lửa 
(1937 - 1939) 
Xiềng xích 
(1939 - 1942) 
Giải phóng 
(1942 - 1946) 
Bế tắc 
Giác ngộ 
Bị bắt vào tù 
Khi con tu hú 
Thể loại 
Lục bát 
Bố cục 
2 phần 
6 câu đầu: Cảnh đất trời vào hè 
4 câu cuối: Tâm trạng người tù 
II. Đọc hiểu văn bản 
Nhan đề: Khi con tu hú 
Chỉ là vế phụ của một câu trọn ý 
Mở ra bao nhiêu liên tưởng 
“Khi chim tu hú gọi bầy là khi mùa hè đến người tù cách mạng 
(nhân vật trữ tình) càng cảm thấy ngột ngạt trong phòng giam 
chật chội, càng thèm khát cháy bỏng cuộc sống tự do tưng 
bừng ở bên ngoài” 
Nhan đề bài thơ đã gợi mạch cảm xúc của toàn bài 
1. Bức tranh mùa hè 
Đọc thầm khổ thơ 1 + Hoàn thiện sơ đồ gợi ý 
Trình bày ra giấy A0 trong 5 phút 
Đại diện lên trình bày trong 2 phút 
Bức tranh mùa hè 
Những tín hiệu mùa hè 
Những đặc sắc nghệ thuật 
Thế giới c ảm xúc, tâm hồn người nghệ sĩ 
Hình ảnh, cảnh vật 
Màu sắc 
Âm thanh 
H ư ơng vị 
Cách lựa chọn từ 
Phép liệt kê 
Phép đảo ngữ 
Những tín hiệu mùa hè 
Hình ảnh 
Màu sắc 
Âm thanh 
H ư ơng vị 
Trời - rộng, cao 
Khoáng đạt, tự do 
Diều sáo - lộn nhào 
Vàng - Lúa chiêm, bắp 
Xanh - Vườn, trời 
Hồng - Nắng 
Rực rỡ, tươi tắn 
Tiếng tu hú 
Tiếng ve ngân 
Tiếng sáo diều 
Vui tươi, rộn rã 
Lúa chín 
Trái cây ngọt dần 
Ngọt ngào 
Khi con tu hú gọi bầy 
Lúa chiêm đang chín,trái cây ngọt dần 
Vườn râm dậy tiếng ve ngân 
Bắp rây vàng hạt đầy sân nắng đào 
Trời xanh càng rộng càng cao 
Đôi con diều sáo lộn nhào từng không... 
 Hương vị ngọt ngào 
 Âm thanh rộn rã 
 Màu sắc tươi tắn 
 Không gian khoáng đạt 
 Bức tranh mùa hè bình dị, tươi vui, giàu sức sống 
Tâ m hồn ng ư ời nghệ sĩ 
Lòng yêu cuộc sống, niềm khao khát tự do + Sức sống tuổi trẻ, hồn thơ lãng mạn 
Giúp nhà thơ vẽ nên bức tranh mùa hè từ tiếng chim tu hú rộn ràng ấy 
2. Tâm trạng người tù 
Đọc thầm khổ thơ 1 
Hoàn thiện PBT trong 5 phút 
Đại diện lên trình bày trong 2 phút 
CÁC TỪ NGỮ/ BIỆN PHÁP NGHỆ THUẬT 
Nhịp th ơ (câu 8;9): 
...... 
Từ ngữ chỉ trạng thái, cảm xúc, hành động: 
Kiểu câu theo mục đích nói (câu th ơ 8;9;10): 
Giọng điệu th ơ : 
............. 
HIỆU QUẢ BIỂU ĐẠT CỦA CÁC TỪ NGỮ/ BIỆN PHÁP NGHỆ THUẬT 
...... 
...... 
...... 
.. 
...... 
.. 
...... 
.............. 
CẢM NHẬN VỀ TÂM TRẠNG CỦA NG Ư ỜI CHIẾN SĨ 
...... 
...... 
...... 
.. 
...... 
.. 
...... 
.............. 
Ta nghe / hè dậy / bên lòng 
Mà chân muốn đạp tan phòng, / hè ôi! 
Ngột làm sao , / chết uất thôi 
Con chim tu hú / ngoài trời / cứ kêu! 
Ngắt nhịp bất th ư ờng ở câu 8 và 9 
Động từ mạnh: dậy, đạp tan, ngột, chết uất 
Từ cảm thán: ôi, làm sao, thôi, cứ 
Ẩn dụ: đạp tan phòng = Phá tan xiềng xích nô lệ 
 Trạng thái: Đau khổ, u uất, ngột ngạt 
Khi con tu hú gọi bầy 
Lúa chiêm đang chín,trái cây ngọt dần 
Vườn râm dậy tiếng ve ngân 
Bắp rây vàng hạt đầy sân nắng đào 
Trời xanh càng rộng càng cao 
Đôi con diều sáo lộn nhào từng không... 
Ta nghe hè dậy bên lòng 
Mà chân muốn đạp tan phòng, hè ôi! 
Ngột làm sao, chết uất thôi 
Con chim tu hú ngoài trời cứ kêu! 
KHI CON TU HÚ 
Tâm trạng người tù khi nghe tiếng chim tu hu kêu ở đoạn thơ đầu và ở đoạn cuối có gì 
khác nhau? 
MỞ ĐẦU BÀI TH Ơ 
KẾT THÚC BÀI TH Ơ 
Gợi cảnh đất trời bao la, tưng bừng sự sống lúc vào hè , tâm trạng náo nức hoà vào cảnh vật 
Gợi niềm chua xót đau khổ - tâm trạng u uất, bực bội, khao khát tự do 
 Con tu hú to nhất họ, nó kêu “tu hú” là mùa tu hú chín; không sai một tẹo nào. Cả làng có mỗi cây tu hú ở vườn ông Tấn. Tu hú đỗ ngọn cây tu hú mà kêu. Quả chín đỏ, đầy ụ như mâm xôi gấc. Tiếng tu hú hiếm hoi; quả hết, nó bay đi đâu biệt. 
 ( Lao xao – Duy Khán) 
Tu hú ơi chẳng đến ở cùng bà 
Kêu chi hoài trên những cánh đồng xa 
 (Bếp lửa – Bằng Việt) 
III. Tổng kết 
1. Nghệ thuật 
Lựa chọn lời thơ đầy ấn tượng để biểu lộ cảm xúc 
Viết theo thể thơ lục bát mượt mà, uyển chuyển 
Sử dụng các biện pháp tu từ tạo tính thống nhất của văn bản và đối lập giữa cuộc sống tự do bên ngoài với bên trong ngục tù 
2. Nội dung 
Lòng yêu đời 
Lòng yêu lí t ư ởng 
Khát vọng tự do cháy bỏng 
Bài th ơ 
thể hiện 
Của người chiến sĩ Cách mạng trong hoàn cảnh tù đày 
Vẽ sơ đồ củng cố bài học 
TIẾNG CHIM TU HÚ 
Bức tranh mùa hè 
Rộn rã âm thanh, rực rỡ sắc màu, ngọt ngào hương vị, không gian khoáng đạt. 
Bức tranh đẹp, tự do, đầy sức sống. 
KHÁT VỌNG 
Bức tranh tâm trạng 
Uất ức, ngột ngạt, muốn đạp tan xiềng xích. 
Yêu đời, yêu tự do gắn bó với lý tưởng cách mạng. 
TỰ DO 
Nhiều loài chim đang bị săn bắt theo kiểu “ tận diệt ”. 
Các em hãy chung tay cứu các loài chim bằng cách 
trả lời đúng các câu hỏi 
GIẢI CỨU 
LOÀI CHIM 
1 
2 
3 
4 
5 
6 
7 
8 
9 
10 
Bài thơ “Khi con tu hú” sáng tác khi nào? 
Khi tác giả mới bị thực dân Pháp bắt giam ở nhà lao Thừa Phủ 
Tâm trạng người tù – chiến sĩ được thể hiện ở bốn câu cuối trong bài thơ “ Khi con tu hú” là gì? 
Đau khổ, u uất, ngột ngạt, khao khát tự do đến cháy bỏng 
Trong sáu câu thơ đầu của bài “Khi con tu hú”, bằng tưởng tượng, nhà thơ đã khắc họa sinh động một bức tranh mùa hè 
Bức tranh mùa hè bình dị, tươi vui, giàu sức sống 
Hãy viết một câu văn có bốn chữ đầu là “Khi con tu hú” để tóm tắt nội dung bài thơ. 
“Khi con tu hú” thể hiện lòng yêu đ ời, yêu lí t ư ởng và khát vọng tự do mãnh liệt của ng ư ời chiến sĩ cách mạng trong cảnh tù đày 
Vì sao tiếng tu hú kêu lại tác động mạnh mẽ đến tâm hồn nhà thơ như vậy? 
Vì đó là tín hiệu của mùa hè rực rỡ, của sự sống tưng bừng, của trời cao lồng lộng, là sự mời gọi của tự do. 
Nêu bố cục và nội dung chính của từng phần trong bài 
P1: Cảnh trời ngày hè 
P2: Tâm trạng người chiến sĩ 
Nêu những nghệ thuật được sử dụng trong đoạn cuối 
Nhịp thơ biến đổi + Động từ mạnh + Từ cảm than + Ẩn dụ 
Bức tranh mùa hè hiện ra mới những đặc điểm như thế nào? 
Hương vị ngọt ngào + Âm thanh rộn ra + Màu sắc tươi tắn + Không gian khoáng đạt 
Nhận định nào nói đúng nhất ý nghĩa của nhan đề bài thơ “ Khi con tu hú”? 
 A. Gợi ra sự việc được nói đến trong bài thơ. 
 B. Gợi ra tư tưởng được nói đến trong bài thơ. 
 C. Gợi ra hình ảnh nhân vật trữ tình của bài thơ. 
 D. Gợi ra thời điểm được nói đến trong bài thơ. 
D 
Theo em, những tác dụng của thể thơ lục bát đem lại cho bài thơ này là gì? 
Có ưu thế diễn tả cảm xúc tha thiết, nồng cháy của tâm hồn + Giàu nhạc điệu + Dễ đọc, dễ thuộc, dễ nhớ 
Hướng dẫn tự học 
Ôn lại bài cũ + Làm bài tập 
Tìm đọc những đoạn thơ/ bài thơ về cuộc sống và tâm tư khi ở trong tù của Tố Hữu 
Soạn bài “Câu nghi vấn” (tiếp) 
Tạm biệt các em! 
GV: Nguyễn Thị Hạnh