Bài giảng phát triển năng lực Ngữ văn Lớp 8 - Ôn tập văn bản: Nhớ rừng

Nhớ rừng 
ÔN TẬP 
Thế Lữ 
l. Gậm một khối căm hờn trong cũi sắt, 
Ta nằm dài, trông ngày tháng dần qua. 
Khinh lũ người kia ngạo mạn, ngẩn ngơ, 
Giương mắt bé diễu oai linh rừng thẳm, 
Nay sa cơ, bị nhục nhằn tù hãm, 
Để làm trò lạ mắt, thứ đồ chơi. 
Chịu ngang bầy cùng bọn gấu dở hơi, 
Với cặp báo chuồng bên vô tư lự 
Ta sống mãi trong tình thương nỗi nhớ, 
Thủa tung hoành hống hách những ngày xưa. 
Nhớ cảnh sơn lâm, bóng cả, cây già, 
Với tiếng gió gào ngàn, với giọng nguồn hét núi, 
Với khi thét khúc trường ca dữ dội, 
Ta bước chân lên, dõng dạc, đường hoàng, 
Lượn tấm thân như sóng cuộn nhịp nhàng, 
Vờn bóng âm thầm, lá gai, cỏ sắc. 
Trong hang tối, mắt thần khi đã quắc, 
Là khiến cho mọi vật đều im hơi. 
Ta biết ta chúa tể của muôn loài, 
Giữa chốn thảo hoa không tên, không tuổi . 
 Nào đâu những đêm vàng bên bờ suối, 
Ta say mồi đứng uống ánh trăng tan? 
Đâu những ngày mưa chuyển bốn phương ngàn, 
Ta lặng ngắm giang san ta đổi mới? 
Đâu những bình minh cây xanh nắng gội, 
Tiếng chim ca giấc ngủ ta tưng bừng? 
Đâu những chiều lênh láng máu sau rừng. 
Ta đợi chết mảnh mặt trời gay gắt, 
Để ta chiếm lấy riêng phần bí mật? 
- Than ôi! Thời oanh liệt nay còn đâu? 
Nay ta ôm niềm uất hận ngàn thâu, 
Ghét những cảnh không đời nào thay đổi, 
Những cảnh sửa sang, tầm thường, giả dối: 
Hoa chăm, cỏ xén, lối phẳng, cây trồng; 
Dải nước đen giả suối, chẳng thông dòng 
Len dưới nách những mô gò thấp kém; 
Dăm vừng lá hiền lành, không bí hiểm, 
Cũng học đòi bắt chước vẻ hoang vu 
Của chốn ngàn năm cao cả, âm u. 
Hỡi oai linh, cảnh nước non hùng vĩ! 
Là nơi giống hùm thiêng ta ngự trị. 
Nơi thênh thang ta vùng vẫy ngày xưa, 
Nơi ta không còn được thấy bao giờ! 
Có biết chăng trong những ngày ngao ngán, 
Ta đương theo giấc mộng ngàn to lớn 
Để hồn ta phảng phất được gần ngươi, 
- Hỡi cảnh rừng ghê gớm của ta ơi! 
I .KIẾN THỨC CƠ BẢN 
Em biết gì về phong trào Thơ mới và nhà thơ Thế Lữ? 
1. Thơ mới và tác giả Thế Lữ 
- Phong trào Thơ mới là phong trào thơ được khởi xướng từ những trí thức Tây học đầu thế kỉ XX nhằm thay đổi hình thức thơ ca truyền thống. 
- Thế Lữ không chỉ là người cắm ngọn cờ chiến thắng cho thơ mới mà còn là nhà thơ tiêu biểu nhất cho phong trào thơ mới chặng đầu 
2. Tác phẩm 
Hoàn cảnh sáng tác bài thơ: 
Nhớ rừng là “lời con hổ trong vườn bách thú”. Tác giả mượn lời con hổ bị nhốt trong vườn bách thú để tiện nói lên một cách đầy đủ, sâu sắc tâm sự u uất của một lớp người lúc bấy giờ. Đó là tâm sự của “thế hệ 1930”, những thanh niên trí thức “Tây học” vừa thức tỉnh ý thức cá nhân, cảm thấy bất hòa sâu sắc với thực tại xã hội tù túng, ngột ngạt đương thời. Đây cũng là tâm sự chung của mọi nguời dân Việt Nam trong cảnh mất nước bấy giờ. 
- Nhớ rừng đã có sự đồng cảm đặc biệt rộng rãi, có tiếng vang lớn. Về mặt nào đó có thể coi đây là một áng thơ yêu nước, tiếp nối mạch thơ trữ tình yêu nước trong văn thơ hợp pháp đầu thế kỉ XX. Tuy nhiên cảm hứng chủ yếu của bài thơ vẫn là cảm hứng lãng mạn 
 Nghệ thuật	 - Sử dụng bút pháp lãng mạn với nhiều biện pháp nghệ thuật như nhân hóa, liệt kê, điệp từ, so sánh - Xây dựng hình tượng nghệ thuật có nhiều tầng ý nghĩa - Ngôn từ giàu sức biểu cảm. 	 	 
. Nội dung 
 Bài thơ mượn lời của con hổ bị nhốt ở vườn bách thú để diễn tả sâu sắc nối chán ghét thực tại tầm thường và niềm khao khát tự do mãnh liệt. Bài thơ biểu lộ lòng yêu nước thầm kín của người dân mất nước thuở ấy. 
Bài tập trắc nghiệm 
Câu 1: Cảnh vườn bách thú hiện lên dưới cái nhìn của con hổ như thế? 
 A. Khoáng đạt B. Bao la C. Giả dối D. Bí hiểm 
Câu 2 : Những biện pháp tu từ nào được sử dụng trong khổ 3 bài thơ? 
 A. Nhân hóa, hoán dụ 
 B. So sánh, hoán dụ 
 C. Câu hỏi tu từ, so sánh 
 D. Câu hỏi tu từ, điệp ngữ 
 Dòng nào không đúng với nội dung bài thơ “Nhớ rừng”- Thế Lữ 
A . Niềm căm phẫn trước cuộc sống tầm thường giả dối. 
B. Niềm khát khao tự do mãnh liệt 
C. Lòng yêu nước sâu sắc kín đáo. 
D. Nhấn mạnh vẻ đẹp hình thức của con hổ. 
Bài tập tự luận 
Bài tập 1 
a. Em hãy cho biết bài thơ viết theo thể thơ nào? 
b. Nêu phương thức biểu đạt chính của bài thơ ? 
Bài tập 2 
Cảnh giang sơn được miêu tả như thế nào trong khổ thơ sau? Nhận xét từ ngữ được sử dụng trong khổ thơ đó? 
	 Đoạn 2 
Ta sống mãi trong tình thương nỗi nhớ 
Thuở tung hoành hống hách những ngày xưa. 
Nhớ cảnh sơn lâm, bóng cả , cây già , 
Với tiếng gió gào ngàn, với giọng nguồn hét núi, 
Với khi thét khúc trường ca dữ dội , 
Ta bước chân lên, dõng dạc , đường hoàng, 
Lượn tấm thân như sóng cuộn nhịp nhàng, 
Vờn bóng âm thầm, lá gai, cỏ sắc. 
Trong hang tối, mắt thần khi đã quắc , 
Là khiến cho mọi vật đều im hơi . 
Ta biết ta chúa tể của muôn loài, 
Giữa chốn thảo hoa không tên, không tuổi. 
Định hướng trả lời 
 - Tác giả sử dụng động từ, tính từ mạnh: gào, thét, hét, dữ dội, cả, già 
- Cảnh núi rừng hùng vĩ với “bóng cả cây già” đầy vẻ thâm nghiêm. 
 - Hùng tráng với âm thanh dữ dội “tiếng gió gào ngàn”,“giọng nguồn hét núi” 
 - Sự hoang dã của chốn thảo hoang không tên không tuổi. 
=> Diễn tả cảnh đại ngàn hùng vĩ, lớn lao, đầy bí ẩn, linh thiêng trong giang sơn của con hổ. 
Trên cảnh đại ngàn ấy, chúa tể sơn lâm xuất hiện như thế nào? 
 - Bước chân dõng dạc đường hoàng-> oai phong 
 - Tấm thân lượn nhịp nhàng như sóng -> sự mềm mại của thân hình hổ. 
 - Vờn bóng, mắt thần quắc vẻ đẹp đầy sức mạnh chế ngự hoàn 
 toàn mọi vật, khiến tất cả đều im hơi. 
 =>Câu thơ giàu chất tạo hình, diễn tả chính xác vẻ đẹp vừa uy nghi, 
 dũng mãnh vừa mềm mại, uyển chuyển của chúa sơn lâm. 
 Bài tập 3: Đọc khổ thơ thứ 2 và trả lời câu hỏi 
Ta sống mãi trong tình thương nỗi nhớ, 
Thủa tung hoành hống hách những ngày xưa. 
Nhớ cảnh sơn lâm, bóng cả, cây già, 
Với tiếng gió gào ngàn, với giọng nguồn hét núi, 
Với khi thét khúc trường ca dữ dội, 
Ta bước chân lên, dõng dạc, đường hoàng, 
Lượn tấm thân như sóng cuộn nhịp nhàng, 
Vờn bóng âm thầm, lá gai, cỏ sắc. 
Trong hang tối, mắt thần khi đã quắc, 
Là khiến cho mọi vật đều im hơi. 
Ta biết ta chúa tể của muôn loài, 
Giữa chốn thảo hoa không tên, không tuổi. 
a. Nêu nội dung chính của khổ thơ? 
b. Trình bày cảm nhận của em về khổ thơ trên? 
Định hướng trả lời 
a. Nội dung chính đoạn thơ: Miêu tả cảnh núi rừng hùng vĩ và hình ảnh con hổ, chúa sơn lâm ngự trị trong vương quốc đó 
b.Cảm nhận khổ thơ 
- Giới thiệu về tác giả, tác phẩm, khổ thơ 
- Cảm nhận cụ thể về khổ thơ 
+ Giữa cảnh sống tù túng, tầm thường ở vườn bách thú hổ đau đáu nhớ về núi rừng. Hổ nhớ về một khu rừng đại ngàn, thâm nghiêm hùng vĩ với “ bóng cả, cây già”. Đó là một khu rừng với âm thanh hùng tráng, dữ dội với: “ tiếng gió gào ngàn, giọng nguồn hét núi”. Đó còn là khu rừng linh thiêng, hùngvĩ với vẻ hoang vu, bí hiểm: “ vờn bóng âm thầm, lá gai cỏ sắc”. 
+ Qua những từ ngữ giàu tính tạo hình, biện pháp liệt kê, điệp từ...tác giả đã làm sống dậy cả một chốn rừng thiêng, hùng vĩ, cái gì cũng lớn lao, phi thường. 
+ Trong khung cảnh oai linh và giai điệu hùng tráng của núi rừng, hiện ra bóng dáng đẹp đẽ của chúa sơn lâm, đó là vẻ đẹp oai phong, lẫm liệt “ ta bước chân lên dõng dạc đường hoàng ” nhưng cũng rất mềm mại uyển chuyển “ lượn tấm thân như sóng cuộn nhịp nhàng”. Đoạn thơ như một thước phim quay chậm đặc tả từ bước chân oai vệ, chuyển động mạnh mẽ và mềm mại cho đến ánh mắt dữ dội của con hổ. Tất cả đều toát ra sức mạnh và quyền uy tuyệt đối của vị chúa tể, để rồi hổ kiêu hùng, tự hào nhận ra: “Ta biết ta chúa tể cả muôn loài/ Giữa chốn thảo hoa không tên không tuổi”. 
+ Những câu thơ thật sống động với những động từ “bước, lượn, vờn, quắc”, những từ láy “ dõng dạc, nhịp nhàng, âm thầm”, nhiều so sánh giàu chất tạo hình...đã diễn tả thật chính xác vẻ đẹp vừa uy nghi dũng mãnh vừa mềm mại, uyển chuyển của chúa sơn lâm. Chính quá khứ đẹp, hào hùng và uy quyền như thế nên con hổ da diết một nỗi nhớ tiếc. 
- Khổ thơ là đoạn tuyệt bút với việc sử dụng hình ảnh thơ giàu chất tạo hình, ngôn ngữ, nhạc điệu phong phú giàu sức biểu cảm. Thế Lữ đã tái hiện một bức tranh phong cảnh núi rừng hùng vĩ và hình ảnh chúa sơn lâm mạnh mẽ uy quyền. Tâm trạng nuối tiếc quá khứ oai hùng, khao khát tự do mãnh liệt của con hổ cũng chính là tâm sự yêu nước thầm kín của những người dân Việt Nam mất nước thuở ấy. 
Bài tập 4: Đọc khổ thơ thứ 3 và trả lời câu hỏi 
Nào đâu những đêm vàng bên bờ suối 
Ta say mồi đứng uống ánh trăng tan? 
Đâu những ngày mưa chuyển bốn phương ngàn 
Ta lặng ngắm giang sơn ta đổi mới? 
Đâu những bình minh cây xanh nắng gội, 
Tiếng chim ca giấc ngủ ta tưng bừng? 
Đâu những chiều lênh láng máu sau rừng 
Ta đợi chết mảnh mặt trời gay gắt, 
Để ta chiếm lấy riêng phần bí mật? 
- Than ôi! Thời oanh liệt nay còn đâu? 
Đoạn thơ là một bức tranh tứ bình 
và hãy chỉ ra bộ tranh tứ bình? 
- Đêm trăng vàng bên bờ suối 
 Ngày mưa,chuyển 4 phương ngàn 
 B ình minh cây xanh nắng gội 
Chiều lênh láng 
Nào đâu những đêm vàng bên bờ suối 
Ta say mồi đững uống ánh trăng tan? 
-> Cảnh đẹp diễm lệ con hổ say mồi đứng uống ánh trăng đầy lãng mạn 
Đâu những ngày mưa chuyển bốn phương ngàn 
Ta lặng ngắm giang san ta đổi mới 
-> Hình ảnh con hổ mang dáng dấp của một bậc Đế vương 
Trình bày cảm nhận của em về bộ 
tranh tứ bình đó? 
Đâu những bình minh cây xanh nắng gội 
Tiếng chim ca giấc ngủ ta từng bừng? 
-> Cảnh chan hòa ánh sáng rộn rã tiếng chim ca hát cho giấc ngủ của chúa sơn lâm 
Đâu những chiều lênh láng máu sau rừng 
Ta đợi chết mảnh mặt trời gay gắt 
Để ta chiếm lấy riêng phần bí mật? 
-> Cảnh thật dự dội, con hổ đang chờ đợi mặt trời chết chiếm riêng phần bí mật trong vũ trụ 
Em có nhận xét gì về bức tranh tứ bình này? 
Nhận xét nét nghệ thuật nổi bật trong đoạn thơ ? 
 -> Hình ảnh thơ tráng lệ, câu hỏi tu từ, điệp ngữ “nào đâu? đâu?” lặp đi lặp lại nhiều lần ->diễn tả thấm thía nỗi nhớ tiếc da diết, đau đớn, của con hổ đối với những quá khứ huy hoàng của nó. 
 ->Một bộ tranh tứ bình đẹp lộng lẫy, bốn cảnh, cảnh nào cũng có núi rừng hùng 
 vĩ tráng lệ và con hổ nổi bật với tư thế lẫm liệt, uy nghi, kiêu hùng đúng là một 
 vị chúa sơn lâm đầy uy lực. 
-> Giấc mơ huy hoàng đã khép trong tiếng than u uất: Than ôi thời oanh liệt  
Bài tập 5 Trình bày cảm nhận của em về khổ thơ thứ 3 
Định hướng trả lời 
Giới thiệu tác giả, tác phẩm, khổ thơ 
Bằng những câu thơ, hình ảnh thơ giàu hình ảnh, gợi tả, gợi cảm, gợi liên tưởng đoạn thơ như một bức tranh tứ bình đẹp lộng lẫy. Bốn cảnh cảnh nào cũng có núi rừng hùng vĩ tráng lệ. Trung tâm của cảnh là chúa sơn lâm lẫm liệt kiêu hùng 
+ Đó là cảnh đẹp diễm lệ con hổ say mồi đứng uống ánh trăng đầy lãng mạn 
+ Đó là cảnh “ ngày mưa chuyển bốn phương ngàn” hình ảnh con hổ mang dáng dấp của một bậc đế vương đang lặng ngắm giang sơn đổi mới 
+ Cảnh “bình minh cây xanh nắng gội”chan hòa ánh sáng rộn rã tiếng chim ca hát cho giấc ngủ của chúa sơn lâm 
+ Cảnh “ chiều lênh láng máu sau rừng”thật dự dội, con hổ đang chờ đợi mặt trời chết chiếm riêng phần bí mật trong vũ trụ 
Những câu hỏi, điệp ngữ lặp đi lặp lại cho thấy sự nuối tiếc khôn nguôi. 
Những cảnh huy hoàng oai phong, lẫm liệt chỉ là của dĩ vãng, hiện ra trong nỗi nhớ da diết đau đớn của hổ 
- “Than ôi! Thời oanh liệt nay còn đâu?” là lời than u uất của hổ bị giam cầm trong cũi sắt khao khát tự do, bất hòa với thực tại, nuối tiếc quá khứ . Đây cũng là tâm trạng của nhà thơ và của người dân Việt Nam mất nước đương thời. Qua tâm sự của chúa sơn lâm, tác giả đã khơi gợi lòng yêu nước thầm kín của người dân mất nước. 
Bài tập 6 
? Hãy giải thích vì sao tác giả “mượn lời con Hổ ở vườn bách thú”. Việc mượn lời con Hổ có tác dụng thế nào trong việc thể hiện cảm xúc của nhà thơ ?. 
Ý nghĩa của bài thơ ? 
Định hướng trả lời 
*Tác giả mượn lời con Hổ để bộc bạch một cách kín đáo, đầy đủ, sâu sắc tâm sự u uất, chán chường xã hội Việt Nam, thể hiện khao khát tự do của người dân mất nước thời bấy giờ. Đồng thời khơi gợi lòng yêu nước của nhân dân ta. Họ thấy lời con hổ chính là tiếng lòng sâu kín của họ nên vừa ra đời bài thơ được công chúng say sưa đón nhận. 
* Đây là một áng văn chương yêu nước cho nên phải mượn lời con Hổ ở vườn bách thú để được hợp pháp đi vào rộng rãi trong quần chúng nhân dân 
Dặn dò 
- Học bài ghi nhớ nội dung, nghệ thuật của bài thơ 
- Hoàn thành bài tập 3 và 5 vào vở bài tập 
- Chuẩn bị ôn tập về kiểu câu nghi vấn