Bài giảng phát triển năng lực Ngữ văn Lớp 7 - Tiết 23: Văn bản "Bánh trôi nước"

Tiết 23: 
Bánh trôi nước 
Hồ Xuân Hương 
Văn bản 
I. Tìm hiểu chung: 
1. Tác giả: 
- Quê quán: Quỳnh Lưu – Nghệ An. 
- Là nữ thi sĩ tài hoa và độc đáo . 
- Được mệnh danh là “Bà chúa thơ Nôm”. 
Hồ Xuân Hương 
Một số tác phẩm thơ Hồ Xuân Hương 
2. Văn bản 
- Thể thơ: Thất ngôn tứ tuyệt 
- Phương thức biểu đạt: Biểu cảm + Miêu tả 
Có hai lớp nghĩa 
Nghĩa thực (nghĩa đen): Tả bánh trôi nước 
Nghĩa ẩn dụ (nghĩa bóng): nói về thân phận, phẩm chất của người phụ nữ trong xã hội xưa. 
BÁNH TRÔI NƯỚC 
II. Tìm hiểu chi tiết 
? 
Hãy cho biết hình dáng của bánh trôi nước được miêu tả như thế nào qua hai câu thơ đầu? 
1 
Màu sắc: Trắng 
Hình dáng: Tròn 
Nhân: Vàng 
Cách nấu: Luộc 
Sống thì chìm, chín thì nổi 
Bánh trôi nước vừa đẹp về hình thức vừa ngon đậm đà, hấp dẫn. 
? 
Trong tác phẩm, tác giả có phải chỉ nói về cái bánh trôi nước hay là còn muốn nói đến một hình ảnh khác? 
Hình thể: “ vừa trắng vừa tròn ” 
 Vẻ đẹp tròn đầy, hoàn hảo 
Thân phận: “Bảy nổi ba chìm” 
 Lận đận, bấp bênh, vất vả, truân chuyên, phụ thuộc và cam chịu nhưng phẩm chất son sắc thủy chung. 
Vẻ đẹp và thân phận người phụ nữ 
1 
Nêu cảm nghĩ của em về thân phận người phụ nữ trong xã hội xưa qua bài thơ Bánh trôi nước . 
2 
Theo em trong xã hội ngày nay vai trò của người phụ nữ được khẳng định như thế nào? 
Câu hỏi 
mở rộng 
1 
Thân phận người phụ nữ trong xã hội phong kiến sống lệ thuộc vào người khác: Tại gia tòng phụ, xuất giá tòng phu, phu tử tòng tử. 
2 
Ngày nay, phụ nữ được tôn trọng, có trí thức, năng động sáng tạo và thành đạt. Họ tự do, bình đẳng nhưng vẫn giữ được nét đẹp truyền thống. 
Bà Tòng Thị Phóng - Ủy viên Bộ chính trị BCHTƯ 
Bà Đặng Thị Ngọc Thịnh 
Quyền Chủ tịch nước CHXHCN Việt Nam 
Bà Nguyễn Thị Kim Ngân 
Chủ tịch Quốc hội 
III. Tổng kết: 
1. Nghệ thuật: 
- Ẩn dụ, đảo thành ngữ, nghệ thuật đối, điệp từ, quan hệ từ. 
- Kết cấu chặt chẽ, độc đáo. 
- Ngôn ngữ bình dị, dễ hiểu. 
- Trân trọng, ngợi ca vẻ đẹp của người phụ nữ; cảm thông với số phận chìm nổi, bị lệ thuộc của họ. 
- Lên án chế độ phong kiến. 
2. Ý nghĩa văn bản: 
Bài thơ: 
Bánh trôi nước 
Vẻ đẹp, 
 thân phận và phẩm chất 
người phụ nữ 
Miêu tả 
bánh trôi nước 
Màu trắng, 
 viên tròn 
Rắn nát do người nặn 
 khi luộc, chín thì nổi 
chưa chín thì chìm 
Nhân 
bánh 
màu vàng 
ẩn dụ 
Vẻ đẹp 
hoàn thiện: 
 “Vừa lại 
vừa” 
Thân phận 
 “Bảy nổi, 
ba chìm” 
Phẩm chất 
 trong trắng, 
 son sắt, 
thủy chung, 
tình nghĩa 
SƠ ĐỒ BÀI HỌC 
IV. Luyện tập 
BÀI TẬP 
NHANH 
1. Những biện pháp nghệ thuật đặc sắc được sử dụng trong bài thơ bánh trôi nước? 
A 
Hình ảnh ẩn dụ, so sánh, nhân hóa, thành ngữ, phép đối 
B 
 Sử dụng thể thơ thất ngôn tứ tuyệt, hình ảnh ẩn dụ, nhân hóa, thành ngữ, dùng nhiều từ Hán Việt 
C 
Sử dụng thể thơ thất ngôn tứ tuyệt, ngôn ngữ thơ bình dị hình ảnh ẩn dụ, nhân hóa, thành ngữ, phép đối, cách nói trong ca dao 
BÀI TẬP 
NHANH 
2. Vì sao bánh trôi nước lại được nhiều người ca ngợi ? 
A 
Miêu tả chân thật nhưng rất sinh động hình ảnh chiếc bánh trôi. 
B 
Bài thơ tả thực chiếc bánh trôi, thông qua đó vừa thể hiện vẻ đẹp hình thể và tấm lòng nhân hậu cao đẹp của người phụ nữ, vừa cảm thông cho số phận chìm nổi của họ. 
C 
Thể hiện sâu sắc vẻ đẹp về hình thể và tấm lòng nhân hậu, son sắc, thủy chung của người phụ nữ. 
Hãy tìm những câu ca dao bắt đầu bằng cụm từ “ Thân em ”? 
 Thân em như trái bần trôi, 
Gió dập sóng dồi biết tấp vào đâu. 
19 
1 . Thân em như hạt mưa sa 
	Hạt vào đài các hạt ra ruộng cày. 
 2. Thân em như tấm lụa đào 
	 Phất phơ giữa chợ biết vào tay ai? 
 3. Thân em như giếng giữa đàng 
 Người thanh rửa mặt, người phàm rửa chân . 
 4. Thân em như quế giữa rừng 
	Thơm tho ai biết ngát lừng ai hay. 
20 
- Cảm xúc chung đều chỉ thân phận bấp bênh, chìm nổi của người phụ nữ. Họ không có quyền hạn gì, không làm chủ được cuộc đời mình mà hoàn toàn phụ thuộc vào xã hội trọng nam khinh nữ đầy rẫy bất công. Tiếng nói phản kháng, tố cáo xã hội phong kiến. 
? Hãy cho biết mối tương quan giữa cảm xúc của bài thơ “Bánh trôi nước” với những câu hát than thân? 
Học thuộc bài thơ: “ Bánh trôi nước”. 
Nắm nghệ thuật, nội dung của bài thơ. 
Hoàn chỉnh sơ đồ tư duy. 
DẶN DÒ 
* Học: 
* Soạn: 
“ Qua Đèo Ngang” 
 - Xác định và nêu đặc điểm của thể thơ 
 - Nhận xét cảnh tượng đèo Ngang? 
 - Cảm nhận tâm trạng của tác giả?