Bài giảng Ngữ văn Lớp 9 - Tiết 53: Tổng kết về từ vựng

Nhiệt liệt chào mừng 
các thầy cô giáo về dự tiết học ! 
Tổng kết về từ vựng 
Từ đơn  Từ phức 
Thành ngữ 
Nghĩa của từ 
Từ nhiều nghĩa 
Từ đ ồng âm 
Từ đ ồng nghĩa 
Từ tráI nghĩa 
Cấp độ khái quát của nghĩa từ ng ữ 
Trường từ vựng 
Sự phát triển của từ vựng 
Từ mượn 
Từ Hán Việt 
Thuật ng ữ Biệt ng ữ XH 
Trau dồi vốn từ 
Từ vựng 
Từ tượng thanh, từ tượng hình và một số phép tu từ từ vựng 
Bài 11 – Tiết 53 
Ngữ văn 9 
Tổng kết về từ vựng 
Từ tượng thanh , từ tượng hình và 
Một số phép tu từ từ vựng 
I. Từ tượng thanh – Từ tượng hỡnh 
Ào ào 
Linh tinh 
Ngật ngưỡng 
Lanh lảnh 
Lui tới 
Lảo đảo 
Mụ phỏng cỏc õm thanh của tự nhiờn , của con người ... 
Từ tượng thanh 
Lắc lư 
Choe chúe 
Tuần tự 
Gập ghềnh 
Lắt nhắt 
Ư ử 
Rũ rượi 
Vụn vặt 
Hừ hừ 
Choang choang 
Lướt thướt 
Từ tượng hỡnh 
Gợi tả hỡnh ảnh , dỏng vẻ , trạng thỏi của sự vật  
Từ tượng hình , từ tượng thanh gợi đư ợc hình ả nh , 
âm thanh cụ thể , sinh đ ộng , có gi á trị biểu cảm cao . 
1. Ôn lại khái niệm 
Từ tượng thanh – Từ tượng hỡnh  
Mốo 
Bũ 
Quạ 
Tu hỳ 
Tắc kố ... 
 2. Tỡm những tờn loài vật là từ tượng thanh 
Cuốc 
Chốo bẻo 
Bắt cụ trúi cột ... 
Từ tượng thanh – tượng hỡnh 
Lốm đốm 
Lờ thờ 
Loỏng thoỏng 
Lồ lộ ... 
 3. Xỏc định từ tượng hỡnh và giỏ trị sử dụng của chỳng trong đoạn trớch sau : Đỏm mõy lốm đốm , xỏm như đuụi con súc nối nhau bay quấn sỏt ngọn cõy , lờ thờ đi mói , bõy giờ cứ loỏng thoỏng nhạt dần , thỉnh thoảng đứt quóng , đó lồ lộ đằng xa một bức trắng toỏt . 
Miờu tả đỏm mõy một cỏch cụ thể , sinh động 
II – Một số phép tu từ từ vựng . 
1. Ôn lại các khái niệm 
d. Lợi dụng tớnh đặc sắc về õm , về nghĩa của từ ngữ để tạo sắc thỏi dớ dỏm , hài hước ... làm cõu văn hấp dẫn và thỳ vị . 
c. Dựng cỏch diễn đạt tế nhị , uyển chuyển , trỏnh gõy cảm giỏc đau buồn , ghờ sợ , nặng nề , trỏnh thụ tục , thiếu lịch sự . 
g. Gọi tờn sự vật , hiện tượng bằng tờn của một sự vật , hiện tượng , khỏi niệm khỏc cú quan hệ gần gũi với nú , nhằm tăng sức gợi hỡnh , gợi cảm cho sự diễn đạt . 
b. Đối chiếu sự vật , sự việc này với sự vật , sự việc khỏc cú nột tương đồng , để làm tăng sức gợi hỡnh , gợi cảm . 
7. Đ iệp ng ữ 
6. Nói giảm nói tránh 
5. Nói qu á 
4. Hoán dụ 
3. Nhân hoá 
2 . ẩ n dụ 
1. So s ỏnh 
i. Gọi hoặc tả con vật , cõy cối , đồ vật ... bằng những từ ngữ vốn được dựng cho con người ; làm cho thế giới loài vật , đồ vật ... trở nờn gần gũi với con người , biểu thị được những suy nghĩ , tỡnh cảm của con người . 
8. Chơi ch ữ 
a. Gọi tờn sự vật , hiện tượng này bằng tờn sự vật , hiện tượng khỏc cú nột tương đồng với nú , nhằm tăng sức gợi hỡnh , gợi cảm cho sự diễn đạt . 
h. Phúng đại mức độ , qui mụ , tớnh chất của sự vật , hiện tượng được miờu tả để nhấn mạnh , gõy ấn tượng , tăng sức biểu cảm . 
e. Lặp lại từ ng ữ hoặc cả câu ) để làm nổi bật ý, gây cảm xúc 
7. Đ iệp ng ữ 
6. Nói giảm nói tránh 
5. Nói qu á 
4. Hoán dụ 
3. Nhân hoá 
2 . ẩ n dụ 
1. So s ỏnh 
8. Chơi ch ữ 
b. Đối chiếu sự vật , sự việc này với sự vật , sự việc khỏc cú nột tương đồng , để làm tăng sức gợi hỡnh , gợi cảm . 
a. Gọi tờn sự vật , hiện tượng này bằng tờn sự vật , hiện tượng khỏc cú nột tương đồng với nú , nhằm tăng sức gợi hỡnh , gợi cảm cho sự diễn đạt . 
c. Dựng cỏch diễn đạt tế nhị , uyển chuyển , trỏnh gõy cảm giỏc đau buồn , ghờ sợ , nặng nề , trỏnh thụ tục , thiếu lịch sự . 
g. Gọi tờn sự vật , hiện tượng bằng tờn của một sự vật , hiện tượng , khỏi niệm khỏc cú quan hệ gần gũi với nú , nhằm tăng sức gợi hỡnh , gợi cảm cho sự diễn đạt . 
d. Lợi dụng tớnh đặc sắc về õm , về nghĩa của từ ngữ để tạo sắc thỏi dớ dỏm , hài hước ... làm cõu văn hấp dẫn và thỳ vị . 
i. Gọi hoặc tả con vật , cõy cối , đồ vật ... bằng những từ ngữ vốn được dựng cho con người ; làm cho thế giới loài vật , đồ vật ... trở nờn gần gũi với con người , biểu thị được những suy nghĩ , tỡnh cảm của con người . 
h. Phúng đại mức độ , qui mụ , tớnh chất của sự vật , hiện tượng được miờu tả để nhấn mạnh , gõy ấn tượng , tăng sức biểu cảm . 
e. Lặp lại từ ng ữ hoặc cả câu ) để làm nổi bật ý, gây cảm xúc 
Các phép tu từ từ vựng 
2 . Vận dụng kiến thức đã học về một số phép tu từ từ vựng để phân tích nét nghệ thuật đ ộc đáo của những câu th ơ sau ( trích từ truyện Kiều của Nguyễn Du ) 
a , Th à rằng liều một thân con 
Hoa dù rã cánh lá còn xanh cây . 
b, Trong nh ư tiếng hạc bay qua, 
Đ ục nh ư tiếng suối mới sa nửa vời . 
Tiếng khoan nh ư gió thoảng ngoài , 
Tiếng mau sầm sập nh ư trời đổ mưa. 
c. Làn thu thuỷ nét xuân sơn , 
Hoa ghen thua thắm liễu hờn kém xanh . 
Một hai nghiêng nước nghiêng thành , 
Sắc đà nh đ òi một tài đà nh họa hai . 
d. Gác kinh viện sách đôI nơi , 
Trong gang tấc lại gấp mười quan san. 
e. Có tài mà cậy chi tài , 
Chữ tài liền với ch ữ tai một vần . 
Các phép tu từ từ vựng  Bài tập 2/a 
 Thà rằng liều một thõn con Hoa dự ró cỏnh lỏ cũn xanh cõy 
Ẩn dụ tu t ừ 
 Thỳy Kiều 
 Gia đỡnh Thỳy Kiều 
 Phép ẩn dụ tu từ đư ợc sử dụng làm cho cách diễn đạt thêm tế nhị và cảm đ ộng khi nói về việc Thuý Kiều bán mình để cứu gia đì nh . 
Các phép tu từ từ vựng 
2 . Vận dụng kiến thức đã học về một số phép tu từ từ vựng để phân tích nét nghệ thuật đ ộc đáo của những câu th ơ sau ( trích từ truyện Kiều của Nguyễn Du ) 
a , Th à rằng liều một thân con 
Hoa dù rã cánh lá còn xanh cây . 
b, Trong nh ư tiếng hạc bay qua, 
Đ ục nh ư tiếng suối mới sa nửa vời . 
Tiếng khoan nh ư gió thoảng ngoài , 
Tiếng mau sầm sập nh ư trời đổ mưa. 
c. Làn thu thuỷ nét xuân sơn , 
Hoa ghen thua thắm liễu hờn kém xanh . 
Một hai nghiêng nước nghiêng thành , 
Sắc đà nh đ òi một tài đà nh họa hai . 
d. Gác kinh viện sách đôI nơi , 
Trong gang tấc lại gấp mười quan san. 
e. Có tài mà cậy chi tài , 
Chữ tài liền với ch ữ tai một vần . 
Các phép tu từ từ vựng  Bài tập 2/b 
 Trong như tiếng hạc bay qua, Đục như tiếng suối mới sa nửa vời . Tiếng khoan như giú thoảng ngoài , Tiếng mau sầm sập như trời đổ mưa . 
So sỏnh 
 Tiếng đàn của Thỳy Kiều 
So s ỏnh tiếng đàn của Thuý Kiều với những õm thanh của tự nhiờn gợi cho người ta sự liờn tưởng , đồng thời gúp phần ngợi ca tiếng đàn làm say đắm lũng người của Kiều . 
Các phép tu từ từ vựng  Bài tập 2/c 
 Làn thu thủy nột xuõn sơn , Hoa ghen thua thắm liễu hờn kộm xanh . Một hai nghiờng nước nghiờng thành , Sắc đành đũi một tài đành họa hai . 
Núi quỏ 
 Nhờ phộp núi quỏ , Nguyễn Du đó thể hiện đầy ấn tượng một nhõn vật tài sắc vẹn toàn ( Thuý Kiều ). 
ghen 
hờn 
Làn thu thủy nột xuõn sơn 
Bên cạnh đ ó , phép ẩn dụ tu từ và phép nhân hoá cũng đư ợc sử 
dụng rất thành công để bày tỏ sự trân trọng , ngợi ca của tác gi ả 
dành cho Thuý Kiều . 
Nhân hoá và ẩn dụ tu từ 
Các phép từt từ vựng  Bài tập 2/d 
 Gỏc kinh viện sỏch đụi nơi , Trong gang tấc lại gấp mười quan san. 
Núi quỏ 
Bằng lối núi quỏ , 
Nguyễn Du cực tả sự xa cỏch 
giữa thõn phận , cảnh ngộ 
của Thuý Kiều và Thỳc Sinh 
Các phép tu từ từ vựng  Bài tập 2/e 
 Cú tài mà cậy chi tài , Chữ tài liền với chữ tai một vần . 
Chơi chữ 
 Lợi dụng nột đặc sắc về ngữ õm để tạo ra một cỏch diễn đạt độc đỏo . 
 Tài năng và tai họa nhiều lỳc đi liền với nhau 
tài 
tài 
Phép đ iệp ng ữ đư ợc sử dụng nhằm 
gây sự chú ý tới người đ ọc . 
Đ iệp ng ữ 
3. Vận dụng kiến thức đã học về một số phép tu từ từ vựng để phân tích nét nghệ thuật đ ộc đáo trong những câu (đoạn) th ơ sau : 
a. Còn trời còn nước còn non, 
Còn cô bán rượu anh còn say sưa . 
 (Ca dao ) 
b. Gươm mài đá, đá núi cũng mòn , 
 Voi uống nươc , nước sông phải cạn. 
 ( Nguyễn TrãI , “ Bình Ngô đại cáo ”) 
c. Tiếng suối trong nh ư tiếng hát xa 
 Trăng lồng cổ thụ bóng lồng hoa . 
 Cảnh khuya nh ư vẽ người chưa ngủ , 
 Chưa ngủ vì lo nỗi nước nh à. 
 ( Hồ Chí Minh “ Cảnh khuya ”) 
d. Người ngắm trăng soi ngoài cửa sổ , 
 Trăng nhòm khe cửa ngắm nh à th ơ. 
 ( Hồ Chí Minh , “Ngắm trăng ”) 
e, Mặt trời của bắp th ì nằm trên đ ồi 
 Mặt trời của mẹ , em nằm trên lưng . 
 ( Nguyễn Khoa Đ iềm , 
 “ Khúc hát ru những em bé lớn trên lưng mẹ ”) 
Các phép tu từ từ vựng  Bài tập 3/a 
 Cũn trời cũn nước cũn non, Cũn cụ bỏn rượu anh cũn say sưa . 
Điệp ng ữ 
- Đ iệp từ “ cũn ” vừa tạo nhịp điệu 
cõu thơ vừa cho thấy cách nói có duyên 
của chàng trai . Ba từ “ còn ” ở câu th ơ trên 
để dẫn dắt nội dung hai từ “ còn ” dưới . 
Bằng việc dựng từ đa nghĩa “ say sưa ”. 
Chàng trai “say sưa”v ì rượu hay cô bán 
rượu ? Đây là cách bày tỏ tình cảm vừa 
tình tứ kín đá o,vừa dí dỏm hài hước mà 
không kém phần mạnh mẽ của dân gian . 
Chơi chữ 
say sưa 
3. Vận dụng kiến thức đã học về một số phép tu từ từ vựng để phân tích nét nghệ thuật đ ộc đáo trong những câu (đoạn) th ơ sau : 
a. Còn trời còn nước còn non, 
Còn cô bán rượu anh còn say sưa . 
 (Ca dao ) 
b. Gươm mài đá, đá núi cũng mòn , 
 Voi uống nươc , nước sông phải cạn. 
 ( Nguyễn TrãI , “ Bình Ngô đại cáo ”) 
c. Tiếng suối trong nh ư tiếng hát xa 
 Trăng lồng cổ thụ bóng lồng hoa . 
 Cảnh khuya nh ư vẽ người chưa ngủ , 
 Chưa ngủ vì lo nỗi nước nh à. 
 ( Hồ Chí Minh “ Cảnh khuya ”) 
d. Người ngắm trăng soi ngoài cửa sổ , 
 Trăng nhòm khe cửa ngắm nh à th ơ. 
 ( Hồ Chí Minh , “Ngắm trăng ”) 
e, Mặt trời của bắp th ì nằm trên đ ồi 
 Mặt trời của mẹ , em nằm trên lưng . 
 ( Nguyễn Khoa Đ iềm , 
 “ Khúc hát ru những em bé lớn trên lưng mẹ ”) 
Các phép tu từ từ vựng  Bài tập 3/b 
 Gươm mài đỏ , đá nỳi cũng mũn . Voi uống nước , nước sụng phải cạn . 
Núi quỏ 
Tác gi ả dùng phép nói qu á để nói 
về sự lớn mạnh của nghĩa quân 
Lam Sơn 
Các phép tu từ từ vựng  Bài tập 3/c 
Tiếng suối trong như tiếng hỏt xa , Trăng lồng cổ thụ búng lồng hoa . Cảnh khuya như vẽ người chưa ngủ , Chưa ngủ vỡ lo nỗi nước nhà . 
So sỏnh 
 Hình ả nh so sánh thật đ ẹp : Tiếng suối giữa rừng mà nghe nh ư tiếng hát xa vọng lại, nó làm ấm lên không gian rừng khuya và thể hiện niềm lạc quan của con người sống giữa thiên nhiên . 
 á nh trăng rừng sáng lồng lộng khiến cảnh vật hiện rõ đư ờng nét . Cảnh đêm khuya nh ư bức tranh đ ẹp lộng lẫy làm say đắm lòng người . 
Các phép tu từ từ vựng  Bài tập 3/d 
Người ngắm trăng soi ngoài cửa sổ , Trăng nhũm khe cửa ngắm nhà thơ . 
Nhõn húa 
 Trăng – người bạn tri õm , tri kỷ 
 Nh à th ơ đã nhân hoá á nh trăng , biến trăng thành người bạn tri kỉ “ Trăng nhòm khe cửa ngắm nh à th ơ.”. Nhờ phép nhân hoá mà thiên nhiên trong bài th ơ trở nên sống đ ộng hơn , có hồn hơn và gắn bó với con người hơn . 
Các phép tu từ từ vựng  Bài tập 3/e 
Mặt trời của bắp thỡ nằm trờn đồi  Mặt trời của mẹ , em nằm trờn lưng . 
Ẩn dụ 
 Mặt trời – Em bé trên lưng mẹ ( em Cu Tai) 
Phép ẩn dụ tu từ “ Mặt trời”ở câu th ơ thứ hai thể hiện sự gắn bó của đ ứa con với người mẹ , đ ó là nguồn sống , nguồn nuôi dưỡng niềm tin của mẹ vào ngày mai . 
Tổng kết từ vựng 
đ ồng nghĩa 
Từ vựng 
Cấu tạo 
Nguồn gốc 
Từ gốc Việt 
Nghĩa 
Từ ghép 
Từ láy 
Từ đơn 
Từ phức 
Mở rộng 
Nguồn gốc khác 
Hán Việt 
Từ mượn 
Nghĩa của từ 
Từ nhiều nghĩa 
Trái nghĩa 
Đ ồng âm 
Trường từ vựng 
Nói qu á 
Hoán dụ 
So sánh 
Nhân hoá 
Từ tượng hình 
Từ tượng thanh 
Phép tu từ 
ẩn dụ 
Nói giảm nói tránh 
ChơI ch ữ 
Đ iệp ng ữ 
Cấp độ KQ 
của nghĩa từ ng ữ 
Bài tập mở rộng 
Hãy viết đoạn văn ngắn phân tích cái hay của biện pháp tu từ đư ợc sử dụng trong khổ th ơ sau : 
“ Mặt trời xuống biển nh ư hòn lửa . 
Sóng đã cài then, đêm sập cửa . 
Đ oàn thuyền đá nh cá lại ra khơi , 
Câu hát căng buồm cùng gió khơi .” 
 (“Đ oàn thuyền đá nh cá” – Huy Cận ) 
Dặn dò 
Nắm vững khái niệm về từ tượng thanh , từ tượng hình và một số phép tu từ từ vựng . 
Tập phát hiện các phép tu từ trong các văn bản đã học , phân tích gi á trị sử dụng của nó . 
Chuẩn bị tiết 54 : Tập làm th ơ tám ch ữ. 
Xin chân thành cảm ơn 
các thầy cô giáo về dự tiết học !