Bài giảng Ngữ văn Lớp 9 - Tiết 43: Tổng kết từ vựng

Nhiệt liệt chào mừng quý thầy cô giáo về dự tiết dạy 
 Kh ác với những bài trước , cụm bài tổng kết về từ vựng có nhiệm vụ củng cố lại những kiến thức về từ vựng đã học từ lớp 6 đến lớp 9. mỗi vấn đề ôn tập được tách thành một mục riêng . Trong mỗi mục có hai phần . Một phần là ôn lại kiến thức đã học , một phần là bài tập để nhận diện và vận dụng những khái niệm đã học  Điều đó cho thấy mục đích của việc tổng kết không chỉ giúp các em biết sử dụng những kiến thức đó trong giao tiếp , đặc biệt là trong việc tiếp nhận , phân tích văn bản . B µi häc h«m nay thÇy cïng c¸c em cïng nhau cñng cè l¹i kiÕn thøc vÒ tõ vùng 
Tổng kết từ vựng 
TiÕt 43 
Tõ ®¬n – tõ phøc 
Thµnh ng ÷ 
NgÜa cña tõ 
Tõ nhiÒu nghÜa vµ hiÖn t­îng chuyÓn nghÜa cña tõ 
Ng÷ v¨n 9 
Ng÷ v¨n 9 
Tæng kÕt tõ vùng 
TiÕt 43 : 
 Tõ 
Tõ phøc 
Tõ ®¬n 
Tõ ghÐp 
Tõ l¸y 
Em hãy hoàn thành sơ đồ cấu tạo từ 
Ng÷ v¨n 9 
Tổng kết về từ vựng 
TiÕt 43 
Tõ  ( XÐt vÒ ® Æc ® iÓm cÊu t¹o) 
Tõ ®¬n 
Tõ phøc 
Tõ ghÐp 
Tõ l¸y 
Tõ ghÐp ®¼ng lËp 
Tõ ghÐp chÝnh phô 
Tõ l¸y ©m 
Tõ l¸y vÇn 
Tõ l¸y hoµn toµn 
Tõ l¸y bé phËn 
Ng÷ v¨n 9 
Tổng kết từ vựng 
TiÕt 43 
Phân loại từ 
Từ 
( Xét về đặc điểm cấu tạo ) 
Từ 
( Xét về nghĩa ) 
Từ 
( Khái niệm về từ ) 
Từ 
( Xét về đặc điểm cấu tạo ) 
Ng÷ v¨n 9 
Tổng kết về từ vựng 
TiÕt 43 
I . Tõ ®¬n vµ tõ phøc 
1. Kh¸i niÖm tõ ®¬n, tõ phøc . Ph©n biÖt c¸c lo¹i tõ phøc . 
Th¶o LuËn Nhãm 
0 
1 
2 
3 
4 
5 
6 
7 
8 
9 
10 
20 
30 
40 
50 
60 
70 
80 
90 
Đi Ò n vào ch ç tr è ng cho th Ý ch h î p  
 - T õ chỉ g å m m é t ti Õ ng là t õ  cho v í d ụ 
 - T õ g å m hai ho Æ c nhi Ò u ti Õ ng là t õ  cho v í d ụ 
 - T ừ l ¸y là : .. 
v í d ụ : 
 - T ừ gh Ð p là : . 
v í dụ : 
Ng÷ v¨n 9 
Tæng kÕt vÒ tõ vùng 
TiÕt 43 
I . Tõ ®¬n vµ tõ phøc 
Đi Ò n vào ch ç tr è ng cho th Ý ch h î p  
 - T õ chỉ g å m m é t ti Õ ng là t õ  
 - T õ g å m hai ho Æ c nhi Ò u ti Õ ng là t õ  
- Từ l ¸y là : 
- Từ gh Ð p là : 
đơn 
 T ừ phức có quan hệ láy âm giữa các tiếng . 
VÝ dô : l¹nh lïng , nho nhá , b©ng khu©ng  
Gåm nh ữ ng tõ phøc ®­ îc cÊu t¹o b»ng c¸ch ghÐp c¸c 
tiÕng . VÝ dô : ® iÖn m¸y , m¸y kh©u , m¸y næ , tr¾ng ®en 
phức 
vÝ dô : nh µ, c©y , biÓn , ®¶o, trêi vv 
VÝ dô : quÇn ¸o, trÇm bæng , s¹ch sµnh sanh , ® Ñp ®Ï, l¹nh lïng vv  
1. Kh¸i niÖm tõ ®¬n, tõ phøc . Ph©n biÖt c¸c lo¹i tõ phøc . 
Ng÷ v¨n 9 
Tæng kÕt vÒ tõ vùng 
TiÕt 43 : 
I . Tõ ®¬n vµ tõ phøc 
2. X¸c ® Þnh tõ ghÐp vµ tõ l¸y 
 1 . Kh¸i niÖm 
 T õ chỉ g å m m é t ti Õ ng là t õ ®¬n 
 T õ g å m hai ho Æ c nhi Ò u ti Õ ng là t õ 
phøc 
Trong c¸c tõ sau tõ nµo lµ tõ ghÐp , tõ nµo lµ tõ l¸y ? 
NgÆt nghÌo , nho nhá , g iam giữ , bã buéc , t­¬i tèt , bät bÌo xa x«i , cá c©y ,®­a ® ãn , nh­êng nhÞn , r¬i rông , mong muèn , lÊp l¸nh . 
 Từ ghép: 
Từ láy 
n gặt nghèo 
g iam giữ 
 b ó buộc 
t ươi tốt 
b ọt bèo 
cỏ cây 
n hường nhịn 
đưa đón 
r ơi rụng 
m ong muốn 
nho nh ỏ 
g ật g ù 
l ạnh l ùng 
xa x ô i 
l ấp l ánh 
Ng÷ v¨n 9 
Tæng kÕt vÒ tõ vùng 
TiÕt 43 : 
3. Xác định từ láy “ giảm nghĩa , từ láy “ tăng nghĩa”so víi nghÜa gèc 
trăng t rắ ng , s ạ ch sành sanh , đèm đ ẹ p , sát 
sàn s ạ t , nho nh ỏ , lành l ạ nh , nh ấ p nhô , x ôm x ố p . 
T ừ láy giảm nghĩa : 
Từ láy tăng nghĩa : 
 trăng trắng , đèm đẹp , nho nhỏ , lành lạnh , xôm xốp . 
 nhấp nhô , sạch 
sành sanh , sát sàn sạt 
Ng÷ v¨n 9 
Tæng kÕt vÒ tõ vùng 
TiÕt 43 : 
I, Từ đơn và từ phức 
II, Thành ngữ 
1, Khái niệm thành ngữ 
Th ành ng ữ là lo ạ i c ụ m t ừ c ó c ấ u t ạ o c ố định, bi ể u th ị một ý ngh ĩ a hoàn ch ỉnh . 
2, Phân biệt thành ngữ , tục ngữ 
Thế nào là thành ngữ ? 
Tæng kÕt vÒ tõ vùng 
TiÕt 43 : 
Ngữ văn 9 
Trong những tổ hợp từ sau đây , tổ hợp nào là thành 
ngữ , tổ hợp nào là tục ngữ ? 
gần mực thì đen , gần đèn thì sáng 
b. Đánh trống bỏ dùi . 
c. Chó treo mèo đậy . 
d. được voi đòi tiên . 
e. Nước mắt cá sấu 
Thường là một ngữ 
( cụm từ )c ố ® ịnh , biểu 
thị một khái niệm . 
Thường là một 
câu biểu thị 
một phán đoán, 
nhận định 
 Thành ngữ 
 Tục ngữ 
- Đánh trống bỏ dùi 
- Được voi vòi tiên 
- Nước mắt cá sấu 
- Gần mực thì đen , gầnđèn thì sáng 
- Chó treo mèo đậy 
2, Phân biệt thành ngữ , tục ngữ 
Tæng kÕt vÒ tõ vùng 
TiÕt 43 : 
Ngữ văn 9 
Tæng kÕt vÒ tõ vùng 
TiÕt 43 : 
Ngữ văn 9 
 Giải nghĩa tục ngữ - thành ngữ 
- G Ç n m ù c t hì ® en, g Ç n ®Ì n t hì s ¸ ng : 
 H oàn cảnh môi trường có ảnh hưởng quan trọng đến tính cách, đạo đức con người. 
 T ham lam quá mức, được cái này lại muốn cái 
khác hơn. 
- Đ ­ î c voi ®ß i tiªn : 
- Đánh trống bỏ dùi : 
việc làm không đến nơi đến chốn , bỏ dở 
- Chó treo mèo đậy : 
 muốn giữ gìn thức ăn , với chó thì phải treo lên , 
 với mèo thì phải đậy lại . 
- Nước mắt cá sấu 
 lấy sự thương cảm , xót xa giả dối nhằm đánh lừa người khác 
Em hãy giải nghĩa các thành ngữ , tục ngữ sau 
II. Thành ngữ 
Tæng kÕt vÒ tõ vùng 
TiÕt 43 : 
Ngữ văn 9 
Tìm hai thành ngữ có yếu tố chỉ động vật , 
hai thành ngữ có yếu tố chỉ thực vật 
- Mèo mù vớ cá rán : 
 Một sự may mắn tình cờ do hoàn cảnh đưa 
 lại ( không phải có được bằng tài năng , trí tuệ hay sự cố gắng nào 
 đó ) 
 Đặt câu : Nó đã dốt nát lại lười biếng , thế mà vớ được cô vợ con nhà giầu sụ , đúng Là mèo mù vớ cá rán . 
Thành ngữ , bãi bể nương dâu : 
 Theo thời gian cuộc đời có những 
đổi thay ghê gớm khiến cho con người phải suy nghĩ 
Đặt câu : Anh đứng trước cái vườn hoang , không còn dấu vết gì 
 của ngôi nhà tranh khio xưa , lòng chợt buồn về cảnh bãi bể 
nương dâu . 
Th¶o LuËn Nhãm 
0 
1 
2 
3 
4 
5 
6 
7 
8 
9 
10 
20 
30 
40 
50 
60 
70 
80 
90 
..... “ B È y n æ i ba chìm v ớ i n ­ í c non ” 
 B ¸ nh tr « i n ­ í c - H å Xu © n H ­¬ ng 
 “ S è ng ch Õ t m Æ c bay ” 
 Ph ¹ m Duy T è n 
 “Xi Õ t bao ă n tuy Õ t n » m s ­¬ ng 
 Màn tr ê i chi Õ u ®Ê t d Æ m tr ­ê ng lao ® ao” 
 L ô c V © n Ti ª n - Nguy Ô n Đìn h Chi Ó u 
Bài 4 - Tr 125: 
 D ẫ n ch ứ ng v ề vi ệ c s ử d ụ ng thành ng ữ trong văn chương 
Tæng kÕt vÒ tõ vùng 
TiÕt 43 : 
Ngữ văn 9 
I, Từ đơn và từ phức 
II, Thành ngữ 
III, Nghĩa của từ 
1, Khái niệm nghĩa của từ 
 Hình thức 
 Nội dung 
Nghĩa của từ l à ( sự vật , tính chất , hoạt 
 động , quan hệ ...) mà từ biểu thị 
Em hiÓu nghÜa cña tõ lµ g ì ? 
Tæng kÕt vÒ tõ vùng 
TiÕt 43 : 
Ngữ văn 9 
Bài 2 (T 123 )  Ch ä n c ¸ ch hi Ó u ®ó ng trong c ¸c c ¸ ch hi Ó u sau: 
 A. Ngh Ü a c ñ a t õ “m Ñ ” là: “ Ng ­ê i ph ô n ữ , c ã con, n ã i trong quan h Ö v í i con ”. 
 B. Ngh Ü a c ñ a t õ “m Ñ ” kh ¸ c v í i t õ “b è ” ë ph Ç n ngh Ü a “ Ng ­ê i ph ô n ữ c ã con”. 
 C. Ngh Ü a c ñ a t õ “m Ñ ” kh « ng thay ®æ i trong hai c © u: “M Ñ em r Êt hi Ò n” và “Th Ê t b ¹ i là m Ñ thành c « ng”. 
 D. Ngh Ü a c ñ a t õ “m Ñ ” kh « ng c ã ph Ç n nào chung v í i ngh Ü a c ñ a t õ “bà”. 
Tæng kÕt vÒ tõ vùng 
TiÕt 43 : 
Ngữ văn 9 
 3 , C ách giải thích nào trong hai cách giải thích sau là đúng ? Vì sao ? 
- Cách giải thích b đúng vì dùng từ rộng lượng định nghĩa cho từ độ lượng ( gi ải thích bằng từ đồng nghĩa ) ph ần c òn l ại cụ thể hoá cho từ rộng lượng . 
Độ lượng là : 
Đức tính rộng lượng rễ thông cảm với người có sai lầm và dễ 
 tha thứ . 
b. Rộng lượng dễ thông cảm với người có sai lầm và dễ tha thứ 
Tæng kÕt vÒ tõ vùng 
TiÕt 43 : 
Ngữ văn 9 
I, Từ đơn và từ phức 
II, Thành ngữ 
III, Nghĩa của từ 
IV, Từ nhiều nghĩa và hiện tượng chuyển nghĩa của từ 
1. Kh ¸ i ni Ö m t õ nhi Ò u ngh Ü a 
- T õ c ã th Ó c ã mét ng hÜ a hay nhi Ò u ngh Ü a . 
 - Hi Ö n t ­ î ng chuy Ó n ngh Ü a c ñ a t õ lµ : sù thay đ æi ngh Ü a c ñ a t õ , t ¹ o ra nh ữ ng t õ nhi Ò u ngh Ü a. 
- Thế nào là từ nhiều nghiã và 
- Hiện tượng chuyển nghĩa của từ là gì ? 
Tæng kÕt vÒ tõ vùng 
TiÕt 43 : 
Ngữ văn 9 
V í dụ : 
Tõ mét nghÜa : xe ®¹p, m¸y næ , bä nÑt  
- Tõ nhiÒu nghÜa : ch©n , mòi , xu©n  
 * Tõ cã thÓ cã mét nghÜa hay nhiÒu nghÜa 
IV, Từ nhiều nghĩa và hiện tượng chuyển nghĩa của từ 
ChuyÓn nghÜa lµ hiÖn t­îng thay ® æi nghÜa cña tõ , t¹o ra tõ nhiÒu nghÜa . 
- Trong tõ nhiÒu nghÜa cã : 
+ NghÜa gèc : lµ nghÜa xuÊt hiÖn tõ ® Çu , lµm c¬ së ®Ó h ì nh thµnh c¸c 
nghĩa kh¸c . 
+ NghÜa chuyÓn : lµ nghÜa ®­ îc h ì nh thµnh trªn c¬ së nghÜa gèc . 
Th«ng th­êng , trong c©u , tõ chØ cã mét nghÜa nhÊt ® Þnh . Tuy nhiªn , 
trong mét sè tr­êng hîp tõ cã thÓ hiÓu ® ång thêi theo c¶ nghÜa gèc vµ 
nghÜa chuyÓn . 
Tæng kÕt vÒ tõ vùng 
TiÕt 43 : 
Ngữ văn 9 
VD: Mùa xuân là tết trồng cây 
 Làm cho đất nước càng ngày càng xuân 
 Hồ Chí Minh 
(1) 
(2) 
Xuân (1) nghĩa gốc , chỉ mùa xuân , mùa đầu trong bốn mùa của một năm , khí hậu mát mẻ , cây cối đâm trồi nảy lộc  
- Xuân (2) nghĩa chuyển , chỉ sự tươi đẹp của đất nước . 
Tæng kÕt vÒ tõ vùng 
TiÕt 43 : 
Ngữ văn 9 
 Ngh Ü a g è c 
 Ngh Ü a chuy Ó n 
 Là nghĩa xuất hiện từ đầu , làm cơ sở để hình thành các nghĩa khác . 
Là nghĩa được hình thành trên cơ sở của nghĩa gốc . 
 Từ nhiều nghĩa 
IV, Từ nhiều nghĩa và hiện tượng chuyển nghĩa của từ 
Tæng kÕt vÒ tõ vùng 
TiÕt 43 : 
Ngữ văn 9 
2. Trong hai câu thơ sau , từ hoa trong thềm hoa , 
 lệ hoa được dùng theo nghĩa gốc hay nghĩa chuyển ? 
Có thể coi đây là hiện tượng chuyển nghĩa làm xuất 
 hiện từ nhiều nghĩa được không ? 
“ Nçi m ì nh thªm tøc nçi nhà 
ThÒm hoa mét b­íc lÖ hoa mÊy hàng ” 
 ( NguyÔn Du , TruyÖn KiÒu ) 
Tæng kÕt vÒ tõ vùng 
TiÕt 43 : 
Ngữ văn 9 
2. Trong hai câu thơ sau , từ hoa trong thềm hoa , 
 lệ hoa được dùng theo nghĩa chuyển 
Về tu từ cú pháp , " hoa " trong " thềm hoa " và " lệ hoa " là các 
định ngữ nghệ thuật . 
- Về tu từ từ vựng , " hoa " trong các tổ hợp trên có nghĩa là đẹp , 
sang trọng , tinh khiết  ( đây là các nghĩa chỉ dùng trong câu thơ 
lục bát này , nếu tách " hoa " ra khỏi câu thơ thì những nghiã này 
 sẽ không còn nữa ; vì vậy người ta gọi chúng là nghĩa lâm thời , 
nó chưa làm thay đổi nghĩa của từ , chưa thể đưa vào từ điển ) 
H­íng dÉn häc bµi ë nhµ 
 N ắm chắc các khái niệm về từ đơn - từ phức, thành ngữ, nghĩa của từ, từ nhiều nghĩa và hiện tượng chuyển nghĩa của từ 
 Soạn bài: tổng kết từ vựng (tiếp theo) 
Ch©n thµnh c¶m ¬n 
 c¸c thÇy c« gi¸o vµ c¸c em häc sinh ®· tham dù tiÕt häc 
HÑn gÆp l¹i