Bài giảng Ngữ văn Lớp 9 - Tiết 123: Nghĩa tường minh và hàm ý

CHÀO MỪNG CÁC THẦY Cễ GIÁO 
VỀ DỰ GIỜ TẠI LỚP 9A! 
Phân biệt nghĩa tường minh và hàm ý . 
 2. Nhận xét . 
 1. Ví dụ : SGK 
Tiết 123: Nghĩa tường minh và hàm ý 
? Qua câu “ Trời ơi chỉ còn có năm phút ! ” , em hiểu anh thanh niên muốn nói điều gì ? Vì sao anh không nói thẳng điều đó với hoạ sĩ và cô gái ? 
Đoạn trích : 
 Trời ơi, chỉ còn có năm phút ! 
 Chính là anh thanh niên giật mình nói to, giọng cười nhưng đầy tiếc rẻ. Anh chạy ra nhà phía sau, rồi trở vào liền, tay cầm một cái làn. Nhà hoạ sĩ tặc lưỡi đứng dậy. Cô gái cũng đứng lên, đặt lại chiếc ghế, thong thả đi đến chỗ bác già . 
 Ô ! Cô còn quên chiếc mùi soa đây này! 
 Anh thanh niên vừa vào, kêu lên. Để người con gái khỏi trở lại bàn, anh lấy chiếc khăn tay còn vo tròn cặp giữa cuốn sách tới trả cho cô gái. Cô kĩ sư mặt đỏ ửng, nhận lại chiếc khăn và quay vội đi. 
 (Theo Nguyễn Thành Long, Lặng lẽ Sa Pa) 
- Anh rất tiếc vì sắp hết thời gian gặp gỡ. 
Anh không muốn nói thẳng điều đó có thể vì ngại ngùng, vì muốn che giấu tình cảm của mình. 
Phân biệt nghĩa tường minh và hàm ý . 
 2. Nhận xét . 
 1. Ví dụ : SGK 
Tiết 123: Nghĩa tường minh và hàm ý 
Câu nói thứ hai của anh thanh niên có ẩn ý gì không? 
Đoạn trích : 
 Trời ơi, chỉ còn có năm phút ! 
 Chính là anh thanh niên giật mình nói to, giọng cười nhưng đầy tiếc rẻ. Anh chạy ra nhà phía sau, rồi trở vào liền, tay cầm một cái làn. Nhà hoạ sĩ tặc lưỡi đứng dậy. Cô gái cũng đứng lên, đặt lại chiếc ghế, thong thả đi đến chỗ bác già . 
 Ô ! Cô còn quên chiếc mùi soa đây này! 
 Anh thanh niên vừa vào, kêu lên. Để người con gái khỏi trở lại bàn, anh lấy chiếc khăn tay còn vo tròn cặp giữa cuốn sách tới trả cho cô gái. Cô kĩ sư mặt đỏ ửng, nhận lại chiếc khăn và quay vội đi. 
 (Theo Nguyễn Thành Long, Lặng lẽ Sa Pa) 
Câu nói này không chứa ẩn ý (nói trực tiếp sự việc cô kĩ sư quên chiếc mùi soa). 
Phân biệt nghĩa tường minh và hàm ý . 
 2. Nhận xét . 
 1. Ví dụ : SGK 
Tiết 123: Nghĩa tường minh và hàm ý 
Đoạn trích : 
 Trời ơi, chỉ còn có năm phút ! 
 Chính là anh thanh niên giật mình nói to, giọng cười nhưng đầy tiếc rẻ. Anh chạy ra nhà phía sau, rồi trở vào liền, tay cầm một cái làn. Nhà hoạ sĩ tặc lưỡi đứng dậy. Cô gái cũng đứng lên, đặt lại chiếc ghế, thong thả đi đến chỗ bác già . 
 Ô ! Cô còn quên chiếc mùi soa đây này! 
 Anh thanh niên vừa vào, kêu lên. Để người con gái khỏi trở lại bàn, anh lấy chiếc khăn tay còn vo tròn cặp giữa cuốn sách tới trả cho cô gái. Cô kĩ sư mặt đỏ ửng, nhận lại chiếc khăn và quay vội đi. 
 (Theo Nguyễn Thành Long, Lặng lẽ Sa Pa) 
Câu nói này không chứa ẩn ý (nói trực tiếp sự việc cô kĩ sư quên chiếc mùi soa) => Nghĩa tường minh 
Anh rất tiếc vì sắp hết thời gian gặp gỡ. 
Anh không muốn nói thẳng điều đó có thể vì ngại ngùng, vì muốn che giấu tình cảm của mình. 
=> Hàm ý 
Phân biệt nghĩa tường minh và hàm ý . 
 2. Nhận xét . 
 1. Ví dụ : SGK 
Tiết 123: Nghĩa tường minh và hàm ý 
3. Kết luận 
- Nghĩa tường minh là phần thụng bỏo được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong cõu. 
- Hàm ý là phần thụng bỏo tuy khụng được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong cõu nhưng cú thể suy ra từ những từ ngữ ấy . 
BAỉI TAÄP NHANH 
	 Cho lời thoại sau: “Trời sắp mưa đấy!” 
Hóy tỡm cỏc tỡnh huống giao tiếp khỏc nhau để cú những hàm ý khỏc nhau. 
Phân biệt nghĩa tường minh và hàm ý . 
 2. Nhận xét . 
 1. Ví dụ : SGK 
Tiết 123: Nghĩa tường minh và hàm ý 
3. Kết luận 
- Nghĩa tường minh là phần thụng bỏo được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong cõu. 
- Hàm ý là phần thụng bỏo tuy khụng được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong cõu nhưng cú thể suy ra từ những từ ngữ ấy . 
4. Lưu ý: 
Hàm ý phụ thuộc vào tỡnh huống giao tiếp. 
Hàm ý thường được sử dụng trong cỏc văn bản nghệ thuật. 
- Hàm ý cũn xuất hiện qua cỏc hành động, cử chỉ. 
Cõu tục ngữ: 
 Khụng thầy đố mày làm nờn 
 Gần mực thỡ đen, gần đốn thỡ sỏng 
? Theo em, cõu nào được hiểu theo nghĩa tường minh, cõu nào cú nghĩa hàm ý. 
Nghĩa tường minh 
Nghĩa hàm ý 
Trời ơi, chỉ cũn cú năm phỳt! 
 Chớnh là anh thanh niờn giật mỡnh núi to, giọng cười nhưng đầy tiếc rẻ. Anh chạy ra nhà phớa sau, rồi trở vào liền, tay cầm một cỏi làn. Nhà hoạ sĩ tặc lưỡi đứng dậy. Cụ gỏi cũng đứng lờn, đặt lại chiếc ghế, thong thả đi đến chỗ bỏc già. 
 ễ! Cụ cũn quờn chiếc mựi soa đõy này! 
	Anh thanh niờn vừa vào, kờu lờn. Để người con gỏi khỏi trở lại bàn, anh lấy chiếc khăn tay cũn vo trũn cặp giữa cuốn sỏch tới trả cho cụ gỏi. Cụ kĩ sư mặt đỏ ửng, nhận lại chiếc khăn và quay vội đi. 
	 ( Theo Nguyễn Thành Long, Lặng lẽ Sa Pa) 
II. LUYỆN TẬP: 
Bài tập 1 /sgk.75: 
TIẾT 123 
NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM í 
a. Nhà hoạ sĩ tặc lưỡi đứng dậy: chưa muốn chia tay. 
b. Từ ngữ miờu tả thỏi độ của cụ gỏi: mặt đỏ ửng, nhận lại chiếc khăn, quay vội đi --> Cụ gỏi đang bối rối đến vụng về vỡ ngượng, cụ định kớn đỏo để khăn làm kỉ vật cho anh thanh niờn, nhưng anh thanh niờn quỏ thật thà tưởng cụ bỏ quờn nờn gọi cụ để trả lại. 
II. LUYỆN TẬP: 
Bài tập 1 /sgk.75: 
TIẾT 123 
NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM í 
II. LUYỆN TẬP: 
Bài tập 2 /sgk.75: 
-> Hàm ý: ễng hoạ sĩ già chưa kịp uống nước chố đấy. 
Hóy cho biết hàm ý của cõu in đậm trong đoạn trớch sau đõy: 
 Bỏc lỏi xe dắt anh ta lại chỗ nhà hội hoạ và cụ gỏi: 
 - Đõy, tụi giới thiệu anh một hoạ sĩ lóo thành nhộ. Và cụ đõy là kĩ sư nụng nghiệp. Anh đưa khỏch về nhà đi. Tuổi già cần nước chố: ở Lào Cai đi sớm quỏ . Anh hóy đưa ra cỏi mún chố pha nước mưa thơm như nước hoa của Yờn Sơn nhà anh. 
Bài tập 1 /sgk.75 : 
TIẾT 123 
NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM í 
II. LUYỆN TẬP: 
Bài tập 3 /sgk.75 (về nhà): 
Tỡm cõu chứa hàm ý trong đoạn trớch sau và cho biết nội dung của hàm ý. 
 Mẹ nú đõm nổi giận quơ đũa bếp doạ đỏnh, nú phải gọi nhưng lại núi trổng: 
 - Vụ ăn cơm! 
 Anh Sỏu vẫn ngồi im, giả vờ khụng nghe, chờ nú gọi “Ba vụ ăn cơm”. Con bộ cứ đứng trong bếp núi vọng ra: 
 - Cơm chớn rồi! 
 Anh cũng khụng quay lại. 
 (Nguyễn Quang Sỏng, Chiếc lược ngà) 
Bài tập 2 /sgk.75: 
Bài tập 1 /sgk.75: 
TIẾT 123 
NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM í 
II. LUYỆN TẬP 
TIẾT 123 
Bài 4 (SGK trang 76): Đọc cỏc đoạn trớch sau và cho biết những cõu in đậm cú chứa hàm ý khụng? Vỡ sao? 
a. Cú người hỏi: 
 - Sao bảo Làng Chợ Dầu tinh thần lắm cơ mà?  
 - Ấy thế mà bõy giờ đổ đốn ra thế đấy! 
 ễng Hai trả tiền nước, đứng dậy, chốm chẹp miệng, cười nhạt một tiếng, vươn vai núi to: 
 - Hà, nắng gớm, về nào  
 ễng Hai vờ vờ đứng lảng ra chỗ khỏc, rồi đi thẳng. Tiếng cười núi xụn xao của đỏm người mới tản cư lờn ấy vẫn dừi theo. 
NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM í 
(đỏnh trống lảng, cố ý núi sang chuyện khỏc) 
II. LUYỆN TẬP 
TIẾT 123 
4.b. – Này, thầy nú ạ. 
ễng Hai nằm rũ ra ở trờn giường khụng núi gỡ. 
Thầy nú ngủ rồi à? 
Gỡ? 
ễng lóo khẽ nhỳc nhớch. 
Tụi thấy người ta đồn 
ễng lóo gắt lờn: 
Biết rồi! 
Bà Hai nớn bặt. Gian nhà lặng đi hiu hắt. 
NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM í 
(Cõu núi dở dang, chưa trọn ý hoặc khụng muốn núi hết ý.) 
? Hóy chọn đỏp ỏn đỳng nhất trong những cõu sau: 
1. Hàm ý là phần thụng bỏo: 
Trỏi ngược với nghĩa tường minh. 
Ẩn đằng sau nghĩa tường minh. 
Khụng diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong cõu. 
Được diễn đạt trực tiếp trong cõu. 
2. Dựng hàm ý trong trường hợp nào sau đõy? 
Khi khụng biết diễn đạt rừ ý. 
Khi khụng muốn núi rừ ý. 
Khi khụng muốn người nghe hiểu ý. 
Khi muốn chấm dứt cuộc thoại. 
BÀI TẬP CỦNG CỐ 
 Trống vào lớp đó 10 phỳt, Hiếu mới hớt hải chạy vào. Thầy giỏo nhỡn đồng hồ, núi:.. 
? Em hóy diễn đạt ý muốn núi của thầy bằng 2 cõu. Một cõu cú nghĩa tường minh, một cõu dựng hàm ý. 
 Nghĩa tường minh : Em đến trễ 10 phỳt rồi đấy! 
 Hàm ý: Em cú đồng hồ khụng? 
Phân biệt nghĩa tường minh và hàm ý . 
 2. Nhận xét . 
 1. Ví dụ : SGK 
Tiết 123: Nghĩa tường minh và hàm ý 
3. Kết luận 
- Nghĩa tường minh là phần thụng bỏo được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong cõu. 
- Hàm ý là phần thụng bỏo tuy khụng được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong cõu nhưng cú thể suy ra từ những từ ngữ ấy . 
4. Lưu ý: 
Hàm ý phụ thuộc vào tỡnh huống giao tiếp. 
Hàm ý thường được sử dụng trong cỏc văn bản nghệ thuật. 
- Hàm ý cũn xuất hiện qua cỏc hành động, cử chỉ. 
- ễn tập khỏi niệm nghĩa tường minh và hàm ý 
Luyện tập để phõn biệt được nghĩa tường minh và hàm ý. Rốn luyện kĩ năng dựng hàm ý và hiểu hàm ý. 
Hoàn thiện bài tập 3 (SGK trang 75, 76) 
Soạn bài Nghị luận về một đoạn thơ, bài thơ 
HƯỚNG DẪN VỀ NHÀ 
XIN CẢM ƠN CÁC THẦY Cễ VÀ CÁC EM!