Bài giảng Ngữ văn Lớp 8 - Tiết 89+90: Hịch tướng sĩ

ĐẠI LA 
Về lịch sử 
Cao Vương đóng đô 
Về địa lí 
Trung tâm 
 trời đất 
 Về văn hoá, kinh tế 
Mảnh đất thịnh vượng 
“THẮNG ĐỊA” 
Hội đủ điều kiện của Kinh đô 
KIỂM TRA BÀI CŨ 
Trình bày và phân tích bằng sơ đồ sự thuận lợi của thành 
Đại La khi được Lí Công Uẩn chọn lựa làm kinh đô? 
Tiết 89– 90 
HỊCH TƯỚNG SĨ 
(Trần Quốc Tuấn) 
I.Đọc và tìm hiểu chung. 
1. T¸c gi¶. 
H­ng §¹o V­¬ng TrÇn Quèc TuÊn 
Hãy nêu hiểu biết của em về tác giả Trần Quốc Tuấn? 
Trần Quốc Tuấn (1231?-1300) 
- Tước Quốc công tiết chế Hưng Đạo Vương là danh tướng kiệt xuất thời Trần. 
- Người văn võ song toàn, có công lao lớn trong hai cuộc kháng chiến chống quân Mông - Nguyên. 
- Ông được nhân dân tôn vinh là “Đức Thánh Trần” và lập đền thờ ở nhiều nơi. 
Tượng đài Trần Hưng Đạo 
 tại Trường Sa 
T­îng ®µi TrÇn H­ng §¹o 
t¹i H¶i D­¬ng 
Tượng đài Trần Hưng Đạo 
 tại Nam Định 
Đền thờ Đức Thánh Trần ngày lễ hội tháng Tám âm lịch hàng năm tại xã Hưng Đạo (Chí Linh, Hải Dương) 
2. Tìm hiểu chung văn bản 
a. Đọc – Hiểu chú thích 
b. Tác phẩm 
Tác phẩm ra đời trong hoàn cảnh nào ? 
- “HÞch t­íng sÜ” cã tªn ch÷ H¸n lµ “Dô ch­ t× t­íng hÞch v¨n” ®­îc c«ng bè th¸ng 9/1284, t¹i cuéc duyÖt binh ë bÕn §«ng Bé §Çu (Th¨ng Long) tr­íc cuéc kh¸ng chiÕn chèng qu©n M«ng - Nguyªn lÇn thø 2. 
Tác phẩm được viết bằng thể loại nào ? 
-Thể loại: Hịch. 
Trình bày hiểu biết của em về thể hịch? 
- Hịch là thể văn nghị luận thời xưa được vua chúa, tướng lĩnh một phong trào dùng để cổ động, thuyết phục hoặc kêu gọi đấu tranh chống thù trong giặc ngoài 
- Kết cấu chặt chẽ, lý lẽ sắc bén, dẫn chứng thuyết phục 
- Thường được viết theo thể biền ngẫu. 
- PTBĐ chính: Nghị luận 
Xác định PTBĐ chính của bài hịch? 
Xác định bố cục của bài hịch? 
Phần 1: “Từ đầu ... lưu tiếng tốt” : Nêu gương sáng trong sử sách. 
Phần 2: “Huống chi ... cũng vui lòng” : Tố cáo sự ngang ngược của kẻ thù và nói lên lòng căm thù giặc. 
Phần 3: “Các ngươi ... có được không ?” : Phân tích phải trái, làm rõ đúng sai. 
Phần 4: “ còn lại” : Nhiệm vụ cấp bách, khích lệ tinh thần chiến đấu. 
- Bố cục : 
4 phần 
Tiết 89 
HỊCH TƯỚNG SĨ 
(Trần Quốc Tuấn) 
I. Đọc và tìm hiểu chung. 
II. Phân tích. 
1.Nêu gương sáng trong sử sách: 
Quan nhỏ : 
- Vương Công Kiên, Cốt Đãi Ngột Lang 
Tướng : 
Gia thần : 
- Kỉ Tín, Do Vu, Cảo Khanh, Kính Đức 
- Thân Khoái 
- Dự Nhượng 
- Nhằm khích lệ lòng trung quân ái quốc của các tướng sĩ. 
Quên mình vì chủ, vì vua, 
 vì nước. 
Những nhân vật nào được nêu gương?Họ có địa vị xã hội ra sao ? Các nhân vật trên có chung phẩm chất gì? 
Xưa: 
Nay: 
- Vương Công Kiên 
- Cốt Đãi Ngột Lang 
ChØ ra vµ nªu t¸c dông cña biÖn ph¸p nghÖ thuËt trong phÇn 1 ? 
Nh­ mét luËn cø lµm c¬ së cho lËp luËn 
Liệt kê, dẫn chứng tiêu biểu, toàn diện 
NT: 
a. Tội ác của giặc 
- Thật khác nào 
- Ngó thấy 
- sứ giặc đi lại nghênh ngang 
- uốn lưỡi cú diều sỉ mắng ... 
- đem thân dê chó bắt nạt ... 
- đòi ngọc lụa, thoả lòng tham 
- thu bạc vàng, để vét của kho 
 Nghệ thuật liệt kê, ẩn dụ 
- đem thịt mà nuôi hổ đói. 
- sao cho khỏi tai vạ về sau !”... 
 - Lũ giặc bạo ngược, tham lam, vô đạo. 
- Khích lệ lòng căm thù giặc và khơi gợi nỗi nhục mất nước. 
 Nghệ thuật so sánh 
2.Tội ác của giặc và tâm sự của tác giả: 
Téi ¸c và sù ngang ng­îc cña kÎ thï ®­îc lét t¶ qua nh÷ng h×nh ¶nh, chi tiÕt nào ? 
BiÖn ph¸p nghÖ thuËt nµo được sử dụng trong đoạn văn ? Từ đó em thấy rõ bản chất gì cña kÎ thï? 
Việc lột tả tội ác của giặc như vậy nhằm mục đích gì ? 
Câu 1 :   Ý nào nói đúng nhất các chức năng của thể hịch ? 
A. Dùng để ban bố mệnh lệnh của nhà vua. 
B. Dùng để công bố kết quả một sự nghiệp. 
C. Dùng để trình bày với nhà vua sự việc, ý kiến hoặc đề nghị. 
D. Dùng để, cổ động, thuyết phục hoặc kêu gọi đấu tranh chống thù trong, giặc ngoài. 
Câu 2 :   Tác giả đã sử dụng biện pháp gì khi nêu gương các bậc trung thần nghĩa sĩ ở phần mở đầu? 
A. So sánh. 
B. Liệt kê. 
C. Cường điệu. 
D. Nhân hoá. 
LUYỆN TẬP 
D 
B 
Câu 3 :   Hình ảnh nào không xuất hiện trong đoạn văn miêu tả sự ngang ngược 
và tội ác của giặc? 
A. Cú diều.      B. dê chó 
C. Trâu ngựa      D. Hổ đói 
Câu 4 :   Dụng ý của tác giả thể hiện qua câu :   "Huống chi ta cùng các ngươi sinh phải thời loạn lạc, lớn gặp buổi gian nan” ? 
A. Thể hiện sự thông cảm với các tướng sĩ. 
B. Kêu gọi tinh thần đấu tranh của các tướng sĩ. 
C. Miêu tả hoàn cảnh sinh sống của mình cũng như của các tướng sĩ. 
D. Khẳng định mình và các tướng sĩ là những người cùng cảnh ngộ. 
C 
D 
Xin chµo c¸c em ! 
Chóng ta dõng tiÕt häc t¹i ®©y 
HÑn gÆp l¹i tiÕt häc sau ! 
- Ta thường 
 tới bữa quên ăn 
 nửa đêm vỗ gối 
 ruột đau như cắt 
 nước mắt đầm đìa 
 Nhịp dồn dập, ngắn gọn, ngôn từ ước lệ giàu hình ảnh có giá trị biểu cảm. 
... xả thịt lột da,.. nuốt gan uống máu 
 Sử dụng thành ngữ 
trăm thân  phơi ngoài nội cỏ 
nghìn xác  gói trong da ngựa 
 NT phóng đại, điển cố, văn biền ngẫu, ĐT 
 Lòng yêu nước, lòng căm thù giặc, tinh thần sẵn sàng hy sinh vì nghĩa lớn. 
b. Tâm sự của vị Quốc công tiết chế: 
Tột cùng : lo lắng, đau xót, căm tức, hy sinh. 
Trần Quốc Tuấn bày tỏ nỗi lòng của mình qua các chi tiết nào? 
- Căm tức 
BiÖn ph¸p NT nµo được sử dụng trong đoạn văn ? NT đó làm nổi bật tâm trạng gì? 
ViÖc béc b¹ch nçi lßng cña TrÇn Quèc TuÊn víi c¸c t­íng lÜnh nh»m môc ®Ých g×? 
Tiết 90 
HỊCH TƯỚNG SĨ 
(Trần Quốc Tuấn) 
 Nhắc nhở, khích lệ ý thức trách nhiệm và nghĩa vụ của bề tôi đối với vua, tình cốt nhục như huynh đệ. 
a.Nhắc đến mối thân tình giữa chủ và tướng: 
3.Phân tích phải trái – làm rõ đúng sai: 
Các ngươi 
Cùng Ta 
không có mặc 
thì ta cho áo 
không có ăn 
thì ta cho cơm 
quan nhỏ 
thì ta thăng chức 
lương ít 
thì ta cấp bổng 
đi thủy 
thì ta cho thuyền 
đi bộ 
thì ta cho ngựa 
Cùng sống chết 
Cùng vui cười 
 Câu văn biền ngẫu nhiều ý, hai vế song hành, điệp cấu trúc câu. 
 Cách đối xử chu đáo, hậu hĩnh mối quan hệ gắn bó khăng khít. 
Tác giả nhắc lại những 
ân tình gì giữa chủ và tướng ? 
NhËn xÐt vÒ cÊu t¹o cña c¸c c©u v¨n trong ®o¹n và cách đối xử giữa chủ và tướng? 
Tác giả nhắc với binh sĩ về mối ân tình này nhằm mục đích gì? 
 Quên hết danh dự, bổn phận, mất cảnh giác, lối sống cầu an hưởng lạc cần phải phê phán. 
b.Phê phán những biểu hiện sai trái: 
Tình cảnhđất nước 
Thái độ bản thân 
thấy chủ nhục 
không biết lo 
thấy nước nhục 
không biết thẹn 
hầu quân giặc 
không biết tức 
nghe nhạc ... 
không biết căm 
 Câu văn biền ngẫu nhiều ý, hai vế song hành, điệp cấu trúc câu. 
 Phê phán thái độ bàng quan thờ ơ, ăn chơi nhàn rỗi, chỉ lo vun vén cá nhân. 
chọi gà, đánh bạc, săn bắn, uống ... 
vui thú ruộng vườn, quyến luyến ... 
Nh÷ng sai lÇm cña c¸c t­íng sÜ 
 ®­îc nh¾c tíi trªn nh÷ng ph­¬ng 
diÖn nµo? 
NhËn xÐt vÒ biÖn ph¸p nghÖ thuËt 
trong ®o¹n t¸c gi¶ phª ph¸n t­íng sÜ? 
Những câu văn đó thể hiện thái độ gì của vị chủ tướng? 
 Cảnh báo bức tranh thảm họa, nỗi đau đớn nhục nhã của cảnh nước mất, thân làm nô lệ. 
c. Hậu quả tất yếu: 
 Câu trúc câu đối xứng và đối lập. Điệp ngữ, điệp cấu trúc câu, tăng tiến. 
- Nước mất, nhà tan, bị bắt làm tù binh, bị mất tất cả, chịu khổ nhục, tiếng dơ muôn đời. 
HËu qu¶ cña nh÷ng c¸ch sèng trªn sÏ nh­ thÕ nµo? 
NhËn xÐt vÒ cÊu t¹o cña c¸c c©u v¨n trong ®o¹n? 
Những câu trên nói lên suy nghĩ gì của tác giả ? 
 Lập luận sắc bén rõ ràng. Thái độ tác giả : dứt khoát, cương quyết. Câu kết : giọng tâm tình, tâm sự 
 Bày tỏ gan ruột của một chủ tướng yêu nước. 
 Khích lệ, động viên đến mức cao nhất ý chí và quyết tâm chiến đấu của tướng sĩ. 
4. Nhiệm vụ cấp bách cần làm: 
- thái ấp vững bền, bổng lộc được hưởng thụ. 
- gia quyến êm ấm, vợ con bách niên giai lão. 
- tổ tiên được tế lễ, thờ cúng. 
- trăm năm sau còn lưu tiếng thơm. 
Kết quả: 
 Bức tranh gia đình, đất nước đẹp đẽ. 
- Nªu cao tinh thÇn c¶nh gi¸c vµ ph¶i biÕt lo xa 
- T¨ng c­êng luyÖn tËp vâ nghÖ 
 - HuÊn luyÖn qu©n sÜ, tËp dượt cung tªn 
- DiÖt giÆc ngo¹i x©m 
Lời kêu gọi – cũng là lời mệnh lệnh: 
Vị tướng lĩnh kêu gọi binh sĩ những hành động gì? 
Nhận xét về cách lập luận, giọng điệu đoạn văn? 
Tất cả binh sĩ làm theo lời kêu gọi trên sẽ thu được kết quả gì? 
Đưa ra những cảnh tượng trên mục đích chính của Trần Q uốc Tuấn là gì? 
 1.Nghệ thuật : Đây là một áng văn chính luận , sự kết hợp lập luận chặt chẽ ,sắc bén lời văn thống thiết, có sức lôi cuốn mạnh. 
 2. Nội dung : phản ánh tinh thần yêu nước nồng nàn của dân tộc ta trong cuộc kháng chiến chống ngoại xâm, thể hiện qua lòng căm thù giặc, ý chí quyết chiến quyết thắng kẻ thù xâm lược. 
III. Tổng kết 
Sơ đồ lập luận của văn bản: 
Khích lệ lòng căm thù giặc, nỗi nhục mất nước 
Khích lệ lòng yêu nước bất khuất, quyết chiến quyết thắng kẻ thù xâm lược. 
Khích lệ ý chí lập công danh, xả thân vì nước. 
Khích lệ lòng tự trọng, nhận rõ cái sai, thầy rõ cái đúng. 
Khích lệ lòng trung quân ái quốc, lòng ân nghĩa thuỷ chung. 
Hịch tướng sĩ 
So s¸nh thÓ ChiÕu vµ HÞch 
 - Thuéc thÓ v¨n nghÞ luËn, kÕt cÊu chÆt chÏ, lËp luËn s¾c bÐn, cã thÓ viÕt b»ng v¨n xu«i, v¨n vÇn. 
 - §Òu dïng ®Ó ban bè c«ng khai do vua, t­íng lÜnh biªn so¹n. 
- HÞch : dïng ®Ó cæ vò, thuyÕt phôc, kªu gäi, ®éng viªn khÝch lÖ tinh thÇn qu©n sÜ chèng kÎ thï còng cã khi khuyªn nhñ, r¨n d¹y thÇn d©n vµ ng­êi d­íi quyÒn. 
Gièng 
Kh¸c 
- ChiÕu :dïng ®Ó ban bè mÖnh lÖnh . 
HÞch vµ chiÕu cã g× gièng vµ kh¸c nhau? 
IV.LUYỆN TẬP 
Nhí ®­îc nh÷ng nÐt næi bËt vÒ néi dung vµ nghÖ thuËt cña v¨n b¶n : “HÞch t­íng sÜ” 
2. Học thuộc lòng đoạn “ Ta thường .....vui lòng 
3. Lµm bµi LuyÖn tËp SGK trang 61 
4. So¹n bµi “N­íc §¹i ViÖt ta” 
TÌM TÒI MỞ RỘNG