Bài giảng Ngữ văn Lớp 8 - Tiết 56: Dấu ngoặc đơn và dấu hai chấm

NhiÖt liÖt chµo mõng c¸c thÇy c« gi¸o vÒ dù giê líp 8A 
Tr­êng TH&THCS ThiÖu T ÂN 
Giáo viện: Mai Thuý Hằng 
 CÁC LOẠI DẤU CÂU ĐÃ HỌC 
LỚP 
Dấu câu 
6 
Dấu chấm, dấu chấm hỏi, dấu chấm than, dấu phẩy. 
7 
Dấu chấm lửng, dấu chấm phẩy, dấu gạch ngang. 
8 
Dấu ngoặc đơn, dấu hai chấm, dấu ngoặc kép. 
TIẾT 56 DẤU NGOẶC ĐƠN VÀ DẤU HAI CHẤM 
I . DẤU NGOẶC ĐƠN: 
Thảo luận nhóm( 5 phút) 
- Chỉ ra bộ phận trong đấu ngoặc đơn và cho biết dấu ngoặc đơn trong những đoạn trích trên dùng để làm gì? 
1. Ví dụ : 
a. Đùng một cái, họ (những người bản xứ) được phong cho cái danh hiệu tối cao là “chiến sĩ bảo vệ công lí và tự do”. 
 (Nguyễn Ái Quốc , Thuế máu ) 
 b. Gọi là kênh Ba Khía vì ở đó hai bên bờ tập trung toàn những con ba khía, chúng bám đặc sệt quanh các gốc cây (ba khía là một loại còng biển lai cua, càng sắc tím đỏ, làm mắm xé ra trộn tỏi ớt ăn rất ngon).	 
 (Theo Đoàn Giỏi , Đất rừng phương Nam) 
c. Lí Bạch (701-762 ) , nhà thơ nổi tiếng của Trung Quốc đời Đường, tự Thái Bạch, hiệu Thanh Liên cư sĩ, quê ở Cam Túc; lúc mới năm tuổi, gia đình về định cư ở làng Thanh Liên, huyện Xương Long thuộc Miên Châu (Tứ Xuyên). 	 (Ngữ văn 7, tập 1 ) 
Phần trong dấu ngoặc đơn 
Công dụng 
Vda.( những người bản xứ) - Đánh dấu phần chú thích 
 ( giải thích) họ là những ai. 
Vdb.(ba khía là một loại còng biển - Thuyết minh về loài vật 
lai cua, càng sắc tím đỏ, làm mắm có tên ba khía để gọi tên 
xé ra trộn tỏi ớt ăn rất ngon.). Một con kênh, giúp người 
 đọc hình dung rõ hơn về 
 con kênh này. 
Vdc. ( 701-762 ) - Bổ sung thêm về năm 
 sinh , năm mất của nhà 
 thơ Lí Bạch. 
 ( Tứ Xuyên) - giải thích ho người đọc 
 Miên Châu thuộc tỉnh nào. 
2. Kết luận: 
Dấu ngoặc đơn dùng để đánh dấu phần chú thích 
( giải thích, thuyết minh, bổ sung thêm) 
a. Nam Cao sinh năm 1915 (?) -1951 nhưng có tài liệu ghi năm sinh của ông là 1917. 
Một thế kỉ văn minh khai hóa (!) của thực dân cũng không làm ra được một tấc sắt.Tre vẫn còn vất vả mãi với người. 
 ( Thép Mới- Cây Tre Việt Nam). 
a. Nam Cao sinh năm 1915 (?) -1951 nhưng có tài liệu ghi năm sinh của ông là 1917. 
b. Một thế kỉ văn minh khai hóa (!) của thực dân cũng không làm ra được một tấc sắt.Tre vẫn còn vất vả mãi với người. ( Thép Mới- Cây Tre Việt Nam). 
Tỏ ý nghi ngờ. 
Tỏ ý mỉa mai. 
LƯU Ý 
II. DẤU HAI CHẤM 
1.Ví dụ: 
- Dấu hai chấm trong các đoạn trích dùng để làm gì? 
- Dấu hai chấm thường đi kèm với những dấu câu nào? 
a. Rồi Dế Choắt loanh quanh, băn khoăn. Tôi phải bảo: 
 - Được, chú mình cứ nói thẳng thừng ra nào. 
 Dế Choắt nhìn tôi mà rằng: 
 - Anh đã nghĩ thương em như thế thì hay là anh đào giúp cho em một cái ngách sang bên nhà anh, phòng khi tắt lửa tối đèn có đứa nào đến bắt nạt thì em chạy sang ( Tô Hoài) 
b. Như tre mọc thẳng, con người không chịu khuất. 
 Người xưa có câu: “ Trúc dẫu cháy, đốt ngay vẫn thẳng”. Tre là thẳng thắn, bất khuất ! ( Thép Mới, Cây tre Việt Nam) 
c.Con đường này tôi đã quen đi lại lắm lần, nhưng lần này tự nhiên thấy lạ. Cảnh vật chung quanh tôi đều thay đổi, vì chính lòng tôi đang có sự thay đổi lớn: hôm nay tôi đi học. 
 ( Thanh Tịnh, Tôi đi học ). 
. 
Dấu hai chấm 
Công dụng 
Ví dụ a - Đánh dấu ( báo trước )lời 
 lời đối thoại của Dế Mèn với 
 Dế Choắt ( dùng với dấu gạch 
 ngang). 
---------------------------------------------------------------------------------- 
Ví dụ b - Đánh dấu( báo trước ) lời dẫn 
 trực tiếp câu nói của người 
 xưa ( dùng với dấu ngoặc 
 kép). 
 --------------------------------------------------------------------------------- 
Ví dụ c - Đánh dấu( báo trước) 
 phần giải thích cho một phần 
 trước đó. 
2. Kết luận: 
2. Kết luận : 
 Dấu hai chấm dùng để : 
Đánh dấu( báo trước) lời đối thoại ( dùng với dấu gạch ngang). 
- Đánh dấu( báo trước) lời dẫn trực tiếp (dùng với dấu ngoặc kép). 
Đánh dấu ( báo trước) phần giải thích, thuyết minh cho một phần trước đó. 
A 
B 
Phong Nha gồm hai bộ phận: Động khô và Động nước. 
Phong Nha gồm hai bộ phận (Động khô và Động nước). 
Thay được vì nghĩa cơ bản của câu không thay đổi . 
Phong Nha gồm: Động khô và Động nước. 
Phong Nha gồm (Động khô và Động nước). 
Không thay được, vì “Động khô và Động nước” trong dấu ngoặc đơn không thể coi là phần chú thích, ý nghĩa cơ bản của câu sẽ thay đổi (không rõ nghĩa). 
LƯU Ý 
LƯU Ý 
 Việc thay thế dấu hai chấm bằng dấu ngoặc đơn không phải lúc nào cũng được. Phần thuyết minh, giải thích trong dấu ngoặc đơn được coi là phần nằm ngoài nghĩa cơ bản của câu, còn phàn giải thích thuyết minh sau dấu hai chấm lại được coi là phần nghĩa cơ bản. Nếu bỏ phần sau dấu hai chấm đi thì câu không hoàn chỉnh. 
 DẤU CÂU 
Dấu ngoặc đơn 
Dấu hai chấm 
Dùng để đánh dấu phần chú thích 
Giải thích 
Thuyết minh 
Bổ sung 
Đánh dấu báo trước 
Phần giải thích, thuyết minh 
Lời dẫn trực tiếp ( dùng với dấu ngoặc kép) 
Lời đối thoại 
( dùng với dấu gạch ngang) 
Bài thơ về dấu ngoặc đơn và dấu hai chấm 
 Hôm nay em học ( dấu ) ngoặc đơn 
 Với dấu hai chấm phòng khi rất cần. 
 Ngoặc đơn ( ) tách biệt từng phần Giải thích, thuyết minh với thời bổ sung, 
 Hai chấm ( : ) nhắc nhở người dùng 
 Đối thoại ta phải sử dụng cấm sai. 
 Hai chấm nhắc mãi nhắc hoài 
 Lời dẫn trực tiếp mới thành bài văn. 
 Hai chấm còn mãi băn khoăn 
 Giải thích, chú thích nhắc ai nhớ bài. 
 Dấu câu tiếng Việt mới tài 
 Khiến người sử dụng nghĩ hoài đấy thôi! 
Bài tập 1( sgk/135; 136): Giải thích công dụng của dấu ngoặc đơn trong các đoạn trích sau: 
a) Qua các cụm từ “tiệt nhiên” (rõ ràng, dứt khoát như thế, không thể khác), “định phận tại thiên thư” (định phận tại sách trời), “hành khan thủ bại hư” (chắc chắn sẽ nhận lấy thất bại),hãy nhận xét về giọng điệu của bài thơ. (Ngữ văn 7, tập 1 ) 
b) Chiều dài của cầu là 2 290 m (kể cả phần cầu với chín nhịp dài và mười nhịp ngắn). 
 ( Thúy Lan , Cầu Long Biên – chứng nhân lịch sử) 
=> Đánh dấu phần giải thích ý nghĩa của các cụm từ Hán Việt trong dấu ngoặc kép. 
=> Đánh dấu phần thuyết minh nhằm giúp người đọc hiểu rõ trong 2290 m chiều dài của cầu có tính cả phần cầu dẫn. 
Bài tập 2(sgk/136): Giải thích công dụng của dấu hai chấm trong những đoạn trích sau: 
a) Nhưng họ thách nặng quá : nguyên tiền mặt phải mất một trăm đồng bạc, lại còn cau, còn rượu cả cưới nữa thì mất đến cứng hai trăm bạc. ( Lão Hạc- Nam Cao ) 
b) Tôi không ngờ Dế Choắt nói với tôi một câu như thế này: 
- Thôi, tôi ốm yếu quá rồi, chết cũng được. Nhưng trước khi nhắm mắt, tôi khuyên anh: ở đời mà có thói hung hăng bậy bạ, có óc mà không biết nghĩ, sớm muộn rồi cũng mang họa vào mình đấy. (Tô Hoài , Dế Mèn phiêu lưu kí) 
=> Đánh dấu phần giải thích cho ý “ họ thách nặng quá” . 
=> Đánh dấu lời đối thoại và phần thuyết minh cho lời khuyên của Dế Choắt. 
 Bài tập 3 (sgk/ 136) : Có thể bỏ dấu hai chấm trong đoạn trích sau được không? Dấu hai chấm trong đoạn trích có tác dụng gì ? 
 Tiếng Việt có những đặc sắc của một thứ tiếng đẹp, một thứ tiếng hay. Nói thế có nghĩa là nói rằng: tiếng Việt là một thứ tiếng hài hòa về mặt âm hưởng, thanh điệu mà cũng rất tế nhị, uyển chuyển trong cách đặt câu. Nói thế cũng có nghĩa là nói rằng: tiếng Việt có đầy đủ khả năng diễn đạt tình cảm, tư tưởng của người Việt Nam và để thỏa mãn cho yêu cầu của đời sống văn hóa nước nhà qua các thời kì lịch sử . ( Đặng Thai Mai,Tiếng Việt, một biểu hiện hùng hồn của sức sống dân tộc). 
-> Có thể bỏ dấu hai chấm vì ý nghĩa cơ bản của câu, của đoạn văn không thay đổi, nhưng khi bỏ dấu hai chấm nghĩa không được nhấn mạnh bằng khi có dấu hai chấm . 
Bài tập 5 (sgk/ 137) : Bạn học sinh này chép lại đoạn văn của Thanh Tịnh với cách dùng dấu ngoặc đơn đúng hay sai ? 
 Sau khi đọc xong mấy mươi tên đã viết sẵn trên mảnh giấy lớn, ông đốc nhìn chúng tôi nói sẽ: 
 Thế là các em được vào lớp năm. Các em phải gắng học để thầy mẹ được vui lòng và để thầy dạy các em được sung sướng. Các em đã nghe chưa? (Các em đều nghe nhưng không em nào dám trả lời. Cũng may đã có một tiếng dạ ran của phụ huynh đáp lại). 
a) Sai, vì dấu ngoặc đơn hay dấu ngoặc kép bao giờ cũng tạo thành cặp. 
b) Phần nằm trong dấu ngoặc đơn không phải là một bộ phận của câu, gọi là phần phụ chú hoặc phần phụ giải thích. 
Bài tập 6 (sgk/ 137) :Dựa vào nội dung bài học: Bài toán dân số, viết đoạn văn ngắn về sự cần thiết phải hạn chế việc gia tăng dân số; có sử dụng dấu ngoặc đơn và dấu hai chấm? 
 Đoạn văn 
 Câu chuyện kén rể của nhà thông thái khiến nhiều người đọc không khỏi giật mình. Chẳng ai có thể ngờ rằng dân số của hành tinh này sẽ có một sự nhảy vọt, tăng tốc nhanh như vậy giữa quá khứ và tương lai: 2 ( A- đam và E- va) lên 7 tỉ (2015). Như vậy “ Bài toán dân số” đã trở thành một bài toán hóc búa cho toàn nhân loại chứ không còn của riêng quốc gia nào. Loài người cùng nhau chung sức để giảm tốc sự gia tăng dân số trên con đường đi tới ô 64 khủng khiếp đó. Bởi vì, đó chính là sự tồn tại hay không tồn tại của xã hội loài người. 
CẢM ƠN VÀ CHÚC SỨC KHỎE 
QUÍ THẦY CÔ 
CHÚC CÁC EM HỌC GIỎI