Bài giảng Ngữ văn Lớp 7 Phát triển năng lực - Tiết 50: Thành ngữ - Cao Văn Muốn

“KÍNH CHÀO QUÝ THẦY CÔ ĐẾN DỰ TIẾT HỌC HÔM NAY.” 
Lớp 7/8 
Gv: Cao Văn Muốn 
?/ Câu hỏi : 
Từ đồng âm là gì? Đặt 1 câu có sử dụng từ đồng âm ? 
Đáp án: 
	 Từ đồng âm là những từ giống nhau về âm thanh nhưng nghĩa khác xa nhau, không liên quan gì với nhau. * Ví dụ: 
 Hôm nay, Bé Năm vừa tròn năm tuổi. 
KiÓm tra bµi cò: 
Tiếng Việt : 
THÀNH NGỮ 
Tiết 50: : 
I. Tìm hiểu chung: 
1. Thế nào là thành ngữ? 
* Ví dụ ( SGK trang 143 ) . 
Nước non lận đận một mình 
Thân cò bấy nay 
lên thác xuống ghềnh 
a/ Về đặc điểm cấu tạo: 
Nước non lận đận một mình 
Thân cò lên thác xuống ghềnh bấy nay 
Lên thác xuống ghềnh 
Lên núi xuống sô ng . 
Leo thác lội ghềnh. 
Lên trên thác xuống dưới ghềnh. 
Lên thác cao xuống ghềnh sâu . 
Lên ghềnh xuống thác. 
Lên xuống ghềnh thác . 
Không thể thay thế bằng từ khác. 
Không thể thêm bớt từ ngữ. 
Không thể hoán đổi vị trí các từ. 
Thay thế một vài từ trong cụm từ bằng từ khác ? 
Thêm một vài từ ngữ khác vào cụm từ ? 
Thay đổi vị trí các từ trong cụm từ ? 
  Cấu tạo của cụm từ “lên thác xuống ghềnh” cố định . 
Tiếng Việt : 
THÀNH NGỮ 
Tiết 50: : 
I. Tìm hiểu chung: 
1. Thế nào là thành ngữ? 
Thành ngữ là một cụm từ có cấu tạo cố định, biểu thị một ý nghĩa hoàn chỉnh. 
a/ Về đặc điểm cấu tạo: 
Đứng núi này trông núi nọ 
Tìm những biến thể của các thành ngữ sau : 
 Đứng núi này trông núi khác 
Thành ngữ có cấu tạo cố định nhưng vẫn có thể có những biến đổi nhất định. 
 Lưu ý: 
 Đứng núi này trông núi kia 
Nước đổ lá khoai 
 Nước đổ đầu vịt 
Lòng lang dạ thú 
 Lòng lang dạ sói 
 b/ Nghĩa của thành ngữ: 
 ? Chỉ ra nghĩa của các thành ngữ sau và nêu cách hiểu nghĩa của thành ngữ ở mỗi nhóm 
 * Nhóm 1: 
- Mưa to gió lớn: 
- Năm châu bốn biển: 
Tiếng Việt : 
Tiết 50: : 
THÀNH NGỮ 
1. Thế nào là thành ngữ? 
a/ Về đặc điểm cấu tạo: 
 * Nhóm 2: 
 Lên thác xuống ghềnh: 
- Nhanh như chớp: 
Khắp thế giới có năm châu lục và bốn đại dương (biển). 
→ Bắt nguồn từ nghĩa đen của các yếu tố tạo nên nó . 
Trời mưa rất to kèm theo gió lớn và sấm chớp. 
→ Bắt nguồn từ nghĩa đen của các yếu tố tạo nên nó . 
 Chỉ sự gian nan, vất vả, khó khăn, nguy hiểm. 
→ Được hiểu thông qua phép chuyển nghĩa ( ẩn dụ). 
 Rất nhanh, chỉ trong khoảnh khắc. (Như ánh chớp loé lên rồi 
tắt ngay) → Được hiểu thông qua phép chuyển nghĩa (So sánh) 
Được hiểu thông qua phép chuyển nghĩa (Ẩn dụ, so sánh) 
Bắt nguồn 
từ nghĩa đen 
của các từ 
 tạo nên nó 
Nghĩa của thành ngữ 
Tiếng Việt : 
THÀNH NGỮ 
Tiết 50: : 
Tìm hiểu chung: 
1/ Thế nào là thành ngữ? 
* Ví dụ ( SGK/ 14 4) . 
2/ Sử dụng thành ngữ : 
a/ Vai trò ngữ pháp của thành ngữ: 
 b . “ Tôn sư trọng đạo ” là câu thành ngữ nói lên lòng kính trọng và sự tôn vinh nghề giáo viên . 
* Xác định vai trò ngữ pháp của các thành ngữ: 
V ị ngữ 
Chủ ngữ 
Phụ ngữ 
 a.Thân em vừa trắng lại vừa tròn 
 Bảy nổi ba chìm với nước non. 
(Hồ Xuân Hương) 
c. Anh đã nghĩ phòng khi tắt lửa, tối đèn 
thì em chạy sang 
(Tô Hoài) 
Tiếng Việt : 
THÀNH NGỮ 
Tiết 50: : 
Tìm hiểu chung: 
1/ Thế nào là thành ngữ? 
- Làm chủ ngữ, vị ngữ hay phụ ngữ 
2/ Sử dụng thành ngữ : 
a/ Vai trò ngữ pháp của thành ngữ : 
Tiếng Việt : 
THÀNH NGỮ 
Tiết 50: : 
I. Tìm hiểu chung: 
1/ Thế nào là thành ngữ? 
2/ Sử dụng thành ngữ 
a/ Vai trò ngữ pháp của thành ngữ: 
b/ Tác dụng của thành ngữ: 
* So sánh hai cách nói sau: 
Câu có sử dụng thành ngữ 
Câu không sử dụng thành ngữ 
 Thân em vừa trắng lại vừa tròn 
 với nước non. 
Bảy nổi ba chìm 
 Thân em vừa trắng lại vừa tròn 
Lênh đênh, trôi nổi với nước non. 
Nước non lận đận một mình 
Thân cò lên thác xuống ghềnh 
bấy nay. 
Nước non lận đận một mình 
Thân cò gian nan, vất vả, gặp nhiều nguy hiểm bấy nay. 
Tiếng Việt : 
THÀNH NGỮ 
Tiết 50: : 
I. Tìm hiểu chung: 
1/ Thế nào là thành ngữ? 
2/ Sử dụng thành ngữ 
a/ Vai trò ngữ pháp của thành ngữ: 
b/ Tác dụng của thành ngữ: 
 Thành ngữ ngắn gọn, hàm súc, có tính hình tượng, tính biểu cảm cao. 
Tiếng Việt : 
THÀNH NGỮ 
Tiết 50: : 
I. Tìm hiểu chung: 
II. Luyện tập: 
Bài 1. Tìm và giải thích nghĩa các thành ngữ trong những câu sau : 
a/ Đến ngày lễ Tiên Vương, các lang mang sơn hào hải vị, nem công chả phượng tới, chẳng thiếu thứ gì. 
 (Bánh chưng, bánh giầy) 
b/ Một hôm, có người hàng rượu tên là Lí Thông đi qua đó.Thấy Thạch Sanh gánh về một gánh củi lớn, hắn nghĩ bụng: “Người này khỏe như voi. Nó về ở cùng thì lợi biết bao nhiêu”. Lí Thông lân la gợi chuyện, rồi gạ cùng Thạch Sanh kết nghĩa anh em.Sớm mồ côi cha mẹ, tứ cố vô thân, nay có người săn sóc đến mình, Thạch Sanh cảm động, vui vẻ nhận lời. 
 (Thạch Sanh) 
c/ Chốc đà mười mấy năm trời, 
Còn ra khi đã da mồi tóc sương. 
 ( Truyện Kiều) 
Bài tập 1 
 Những món ăn ngon, quý hiếm được lấy trên rừng, dưới biển. 
 Những món ăn ngon, quý được trình bày đẹp. 
 ( Những món ăn của vua chúa ngày xưa ) 
a. - Sơn hào hải vị: 
- Nem công chả phượng: 
b. - Khoẻ như voi: 
- Tứ cố vô thân: 
 Rất khoẻ. 
Mồ côi, đơn độc,không có họ hàng, người thân , 
nghèo khổ. 
c. Da mồi tóc sương : 
 Chỉ người già, tóc đã b ạ c, da đã nổi đồi mồi. 
Thầy bói xem voi 
Ếch ngồi đáy giếng 
Con Rồng cháu Tiên 
 Kể vắn tắt các truyền thuyết và ngụ ngôn tương ứng để thấy rõ lai lịch của các thành ngữ: Con Rồng cháu Tiên , Ếch ngồi đấy giếng , Thầy bói xem voi . 
Bài tập 2 
Tóm tắt truyên 
Ếch ngồi đáy giếng 
Ếch ngồi đáy giếng : Hiểu biết ít, tầm nhìn bị hạn chế do điều kiện tiếp xúc hạn hẹp. 
 Lời  tiếng nói 
 Một nắng hai  
 Ngày lành tháng  
 No cơm ấm 
 Bách  bách thắng 
 Sinh ... lập nghiệp 
. . . 
. . . 
. . . 
ăn 
sương 
tốt 
áo 
chiến 
cơ 
Điền thêm yếu tố để thành ngữ được trọn vẹn 
 Chân cứng đá  
 Máu chảy  mềm 
mềm 
ruột 
Bài tập 3 
Nước mắt cá sấu 
 Sự gian xảo, giả tạo, giả vờ tốt bụng, nhân từ của những kẻ xấu. 
Bài tập 4 : Nhìn hình đoán thành ngữ và giải thích nghĩa các thành ngữ đó. 
 Gạo 
Chuột sa chĩnh gạo 
Rất may mắn, gặp được nơi sung sướng, đầy đủ, nhàn hạ 
Tìm nhanh thành ngữ 
 1 . Đầu xuôi đuôi lọt lẽ thường 
Đầu sóng ngọn gió bước đường chông gai 
 Đầu tắt mặt tối gian nan 
Đầu trâu mặt ngựa bạo tàn vô lương 
 Đầu Ngô mình Sở dở dang 
Đầu đường xó chợ lang thang bụi đời  
 1. Đầu xuôi đuôi lọt lẽ thường 
Đầu sóng ngọn gió bước đường chông gai 
 Đầu tắt mặt tối gian nan 
Đầu trâu mặt ngựa bạo tàn vô lương 
 Đầu Ngô mình Sở dở dang 
Đầu đường xó chợ lang thang bụi đời  
 2. Bách niên giai lão từng mong 
Vinh quy bái tổ - thoả lòng kẻ thi 
 Xin đừng bán tín bán nghi 
Bán thân bất toại còn gì buồn hơn 
 Bỏ thói an phận thủ thường 
Tuỳ cơ ứng biến trăm đường nghĩ suy  
 2. Bách niên giai lão từng mong 
Vinh quy bái tổ - thoả lòng kẻ thi 
 Xin đừng bán tín bán nghi 
Bán thân bất toại còn gì buồn hơn 
 Bỏ thói an phận thủ thường 
Tuỳ cơ ứng biến trăm đường nghĩ suy  
Thành ngữ Hán Việt 
HƯỚNG DẪN TỰ HỌC 
1/ Thuộc bài thành ngữ 
2/ Hoàn thành các bài tập còn lại. 
3/ Tìm 1 0 thành ngữ Hán Việt quen thuộc - giải thích ý nghĩa 
4/ Xem tr ướ c bài “Cách làm bài văn biểu cảm về một tác phẩm văn học”