Bài giảng Ngữ văn Lớp 7 - Bài: Các thành phần biệt lập

? Thế nào là thành phần biệt lập của câu. 
Thành phần biệt lập là thành phần không nằm trong cấu trúc cú pháp của câu mà được dùng để diễn đạt thái độ của người nói, cách đánh giá của người nói đối với việc được nói đến trong câu hoặc đối với người nghe. 
Câu 2 : Câu văn nào sau đây có sử dụng thành phần 
 biệt lập tình thái ? 
 A Trời ơi, chỉ còn có năm phút . 
B Ồ, sao mà độ ấy vui thế. 
 C Có lẽ văn nghệ rất kị “trí thức hóa nữa”. 
 D Ôi những cánh đồng quê chảy máu. 
Câu 3: Câu nào sau đây có sử dụng thành phần 
biệt lập cảm thán ? 
 A Tôi không rõ, hình như họ là hai mẹ con. 
B Chao ôi, bông hoa đẹp quá. 
C Có lẽ ngày mai mình sẽ đi píc-níc. 
D Bạn An là học sinh giỏi. 
Câu 4: Trong các từ ngữ sau đây, từ ngữ nào có độ 
tin cậy cao nhất ? 
 A Chắc là 
B Chắc 
 C Hình như 
 D Chắc chắn 
TIẾT 104: CÁC THÀNH PHẦN BIỆT LẬP (tt) 
HOẠT ĐỘNG CẶP ĐÔI 
a. 
Này , bác có biết mấy hôm nay súng nó bắn ở đâu mà nghe rát thế không? 
b. 
Các ông, các bà ở đâu ta lên đấy ạ? 
Ông Hai đặt bát nước xuống chõng hỏi. Một người đàn bà mau miệng trả lời: 
- Thưa ông , chúng cháu ở Gia Lâm lên đấy ạ. 
?Trong các từ in đậm trên, từ nào được dùng để gọi, từ nào được dùng để đáp. 
? Từ in đậm nào dùng để tạo lập cuộc thoại, từ nào duy trì cuộc thoại đang diễn ra. 
? Các từ in đậm đó có tham gia diễn đạt nghĩa sự việc của câu hay không. 
Đặc điểm 
Từ ngữ là thành phần biệt lập 
Từ ngữ dùng để gọi 
Này 
Từ ngữ dùng để đáp 
Thưa ông 
Từ ngữ được dùng để tạo lập cuộc thoại 
Này 
Từ ngữ được dùng để duy trì cuộc thoại 
Thưa ông 
 Bài tập vận dụng: Tìm thành phần gọi - đáp trong đoạn trích và cho biết từ nào được dùng để gọi, từ nào được dùng để đáp. Quan hệ giữa người gọi và người đáp là quan hệ gì (trên- dưới hay ngang hàng, thân hay sơ)?  
 - Này, bảo bác ấy có trốn đi đâu thì trốn. Chứ cứ nằm đấy, chốc nữa họ vào thúc sưu, không có, họ lại đánh trói thì khổ. Người cứ ốm rề rề như thế, nếu lại phải một trận đòn, nuôi mấy tháng cho hoàn hồn. 
 - Vâng, cháu cũng đã nghĩ như cụ. Nhưng để cháo nguội, cháu cho nhà cháu ăn lấy vài húp cái đã. Nhịn suông từ sáng hôm qua tới giờ còn gì. 
 (Ng« TÊt Tè, T¾t ®Ìn) 
-> Quan hệ giữa người gọi và người đáp: trên dưới và vô cùng thân thiết. 
HOẠT ĐỘNG NHÓM 
a) Lúc đi, đứa con gái đầu lòng của anh – và cũng là đứa con duy nhất của anh , chưa đầy một tuổi. 
b) Lão không hiểu tôi, tôi nghĩ vậy , và tôi càng buồn lắm. 
?Nếu lược bỏ các từ in đậm trong câu trên thì nghĩa của sự việc trong mỗi câu có thay đổi không? Vì sao. 
-> Không thay đổi vì nó không phải bộ phận thuộc cấu trúc cú pháp của câu . 
?Câu a, từ in đậm thêm vào câu để chú thích cho từ nào. 
-> đứa con gái đầu lòng . 
? Trong câu b cụm C-V in đậm chú thích điều gì. 
 -> giải thích rằng lão không hiểu tôi chưa hẳn đã đúng nhưng tôi cho đó là lí do làm tôi buồn lắm . 
Qua phân tích ví dụ trên, em hãy cho biết k hi viết thành phần phụ chú trong câu chúng ta cần lưu ý điều gì? 
Khi viết phần phụ chú lưu ý: 
 + Đặt giữa một dấu gạch ngang và một dấu dấu phẩy. 
+ Đặt giữa hai dấu phẩy 
+ Đặt giữa hai dấu ngoặc đơn 
+ Đặt giữa hai dấu gạch ngang 
+ Đặt sau dấu hai chấm 
 a) Lúc đi, đứa con gái đầu lòng của anh - và cũng là đứa con duy nhất của anh , chưa đầy một tuổi. 
 (Nguyễn Quang Sáng, Chiếc lược ngà ) 
 b) Lão không hiểu tôi , tôi nghĩ vậy , và tôi càng buồn lắm. 
 (Nam Cao, Lão Hạc ) 
 c) Hay lắm, cảm ơn các bạn! – Đại đội trưởng lại cảm ơn – Cả đơn vị đang làm đường cho một trung đoàn tên lửa qua rừng. 
 (Lê Minh Khuê, Những ngôi sao xa xôi ) 
 d) Con đường này tôi đã quen đi lại lắm lần nhưng lần này tự nhiên thấy lạ. Cảnh vật chung quanh tôi đều thay đổi, vì chính lòng tôi đang có sự thay đổi lớn : Hôm nay tôi đi học . 
 (Thanh Tịnh, Tôi đi học ) 	 
  Bài tập vận dụng:  ? Tìm thành phần phụ chú trong đoạn trích sau và cho biết chúng bổ sung điều gì.  
 Cô bé nhà bên (có ai ngờ) 
 Cũng vào du kích 
 Hôm gặp tôi vẫn cười khúc khích 
 Mắt đen tròn (thương thương quá đi thôi) 
 (Giang Nam ,Quê hương) 
- Thành phần phụ chú: có ai ngờ; thương thương quá đi thôi. 
- Bổ sung: + sự ngạc nhiên 
 + Xúc động của “tôi” trước nụ cười và đôi mắt của cô gái. 
LUYỆN TẬP 
BÀI TẬP 2/32: Tìm thành phần gọi-đáp trong câu ca dao sau và cho biết lời gọi-đáp đó hướng đến ai? 
Bầu ơi thương lấy bí cùng, 
Tuy rằng khác giống, nhưng chung một giàn 
-> Bầu ơi: là lời gọi không hướng đến riêng ai 
Thành phần phụ chú 
Từ ngữ liên quan 
Tác dụng 
kể cả anh 
mọi người 
Chú thích rõ cho mọi người 
Bài tập 3/33: 
? Tìm thành phần phụ chú và cho biết chúng bổ sung điều gì, nó liên quan đến từ nào trước đó 
a ) Chúng tôi, mọi người – kể cả anh, đều tưởng con bé sẽ đứng yên đó thôi. 
(Nguyễn Quang Sáng, Chiếc lược ngà ) 
Bài tập 3/33: 
c ) Bước vào thế kỉ mới, muốn “sánh vai cùng các cường quốc năm châu” thì chúng ta sẽ phải lấp đầy hành trang bằng những điểm mạnh, vứt bỏ những điểm yếu. Muốn vậy thì khâu đầu tiên, có ý nghĩa quyết định là hãy làm cho lớp trẻ - những người chủ thực sự của đất nước trong thế kỉ tới – nhận ra điều đó, quen dần với những thói quen tốt đẹp ngay từ những việc nhỏ nhất. 
(Vũ Khoan, Chuẩn bị hành trang vào thế kỉ mới ) 
- Thành phần phụ chú: những người chủ thực sự của đất nước trong thế kỉ tới . 
-> Bổ sung cho: lớp trẻ . 
- Từ ngữ liên quan trước đó: Lớp trẻ. 
Bài tập số 5 : 
 Viết đoạn văn (3-5 câu) trình bày suy nghĩ về việc thanh niên chuẩn bị hành trang bước vào thế kỉ mới, trong đó có sử dụng thành phần phụ chú. 
 Tuổi trẻ phải hướng tới tương lai, tuổi trẻ Việt Nam cũng thế! Tương lai – đó là những gì chưa có hôm nay . Thanh niên muốn đạt được một tương lai tươi sáng thì phải nỗ lực ngay từ bây giờ, bằng việc chuẩn bị cho mình một hành trang tinh thần vững chắc- đó là tri thức, kĩ năng , thói quen , để thanh niên có thể tự tin trước mạng thông tin toàn cầu, trước sự đòi hỏi của hội nhập kinh tế thế giới với tính kỉ luật và cường độ lao động cao. Muốn vậy , thanh niên phải tiên phong trong học tập và học tập có hiệu quả, kịp thời vận dụng tri thức ấy vào sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước. Và cũng chỉ có như vậy, thanh niên mới xứng đáng là mùa xuân vĩnh cửu của nhân loại! 
DẶN DÒ 
Nắm chắc khái niệm thành phần biệt lập. 
Các thành phần biệt lập: tình thái, cảm thán, goi-đáp, phụ chú. 
Vận dụng trong quá trình giao tiếp và làm TLV 
Tiết sau: viết bài TLV số 5