Bài giảng Ngữ văn Lớp 12 - Văn bản "Hồn Trương Ba da hàng thịt"

Lưu Quang Vũ 
I 
TÌM HIỂU CHUNG 
Tác giả 
1 
Tiếng mẹ gọi trong hoàng hôn khói sẫm Cánh đồng xa cò trắng rủ nhau về Có con nghé trên lưng bùn ướt đẫm Nghe xạc xào gió thổi giữa cau tre. 
Tiếng kéo gỗ nhọc nhằn trên bãi nắng Tiếng gọi đò sông vắng bến lau khuya Tiếng lụa xé đau lòng thoi sợi trắng Tiếng dập dồn nước lũ xoáy chân đê. 
Tiếng cha dặn khi vun cành nhóm lửa Khi hun thuyền, gieo mạ, lúc đưa nôi Tiếng mưa dội ào ào trên mái cọ Nón ai xa thăm thẳm ở bên trời. 
Ai phiêu bạt nơi chân trời góc biển Có gọi thầm tiếng Việt mỗi đêm khuya? Ai ở phía bên kia cầm súng khác Cùng tôi trong tiếng Việt quay về. 
Ôi tiếng Việt suốt đời tôi mắc nợ Quên nỗi mình quên áo mặc cơm ăn Trời xanh quá môi tôi hồi hộp quá Tiếng Việt ơi! Tiếng Việt ân tình... 
I 
TÌM HIỂU CHUNG 
Tác giả: 
1 
Lưu Quang Vũ (1948 - 1988) 
Là một tài năng đa dạng: làm thơ,  viết văn, vẽ tranh, soạn kịch 
Kịch là đóng góp đặc sắc nhất với những vở gây chấn động dư luận 
 Lưu Quang Vũ là một hồn thơ đắm đuối với cuộc đời, với dân tộc, với con người. Anh viết về tiếng Việt, về đất nước trong chiến tranh, về con người loạn lạc buồn hắt hiu bằng những câu thơ giản dị nhưng xót xa : Ba đứa da vàng ngồi uống rượu / Mặt buồn như sỏi dưới hang sâu / Chúng mình không có bom nguyên tử / Chỉ có thuốc lào hút với nhau . Vũ có cái nhìn hơi khinh bạc và giễu cợt. Nó đặc biệt có hiệu quả với kịch. Nhưng không ít nơi, ít lúc, chất giọng, cá tính này phảng phất cả vào thơ ca ( Vũ Quần Phương ) 
 Lưu Quang Vũ là nhà thơ cổ điển ngay ở lứa tuổi 20 với những vần thơ giàu tính chiêm nghiệm và một cách vô tình, giàu chất triết lý như: Phút cuối cùng tay vẫn ở trong tay / Ta đã có những ngày vui sướng nhất / Đã uống cả men nồng và rượu chát / Đã đi qua cùng tận của con đường / Sau vô biên dẫu chỉ có vô biên / Buồm đã tới và cánh đồng đã gặt ( Anh Ngọc ) 
Mấy chục năm trôi qua nhưng kịch Lưu Quang Vũ vẫn luôn cuốn hút khán giả bởi thông điệp nhân văn sâu sắc và nóng hổi tính thời sự. 
a. Xuất xứ 
I 
TÌM HIỂU CHUNG 
Tác phẩm 
2 
Hư cấu sáng tạo từ một cốt truyện dân gian 
b. Thể loại 
Kịch nói 
c . Tóm tắt 
7 cảnh 
 Trương Ba  là một người làm vườn  tốt bụng,  khỏe mạnh; giỏi đánh cờ (nên quen thân với Đế Thích). 
 Nam Tào  tắc trách đã bắt nhầm Trương Ba chết 
 Vì muốn  sửa sai nên Nam Tào và  Đế Thích cho hồn Trương Ba sống lại,  nhập vào  thể xác  hàng thịt  vừa mới chết. 
lí trưởng sách nhiễu 
Trú nhờ linh hồn trong thể xác hàng thịt , 
Trương Ba gặp rất nhiều phiền toái : 
chị hàng thịt đòi chồng 
Trú nhờ linh hồn trong thể xác hàng thịt , 
Trương Ba gặp rất nhiều phiền toái : 
Trú nhờ linh hồn trong thể xác hàng thịt , 
Trương Ba gặp rất nhiều phiền toái : 
gia đình Trương Ba cũng cảm thấy xa lạ 
Trú nhờ linh hồn trong thể xác hàng thịt , 
Trương Ba gặp rất nhiều phiền toái : 
 Bản thân Trương Ba cũng đau khổ vì phải sống xa lạ, giả tạo 
Đặc biệt, thân xác  hàng thịt làm Trương Ba nhiễm một số thói xấu  và những nhu cầu vốn không phải là của  bản thân ông. 
Trú nhờ linh hồn trong thể xác hàng thịt , 
Trương Ba gặp rất nhiều phiền toái : 
 Trước nguy cơ tha hóa về  nhân cách và sự phiền phức phải mượn thân xác của kẻ khác, Trương Ba quyết định trả lại  thân xác cho hàng thịt, xin với Đế Thích cho cu Tị được sống lại và chấp nhận cái chết . 
PHÁT TRIỂN 
CAO TRÀO 
MỞ NÚT 
THẮT NÚT 
d . Ý nghĩa nhan đề 
I 
TÌM HIỂU CHUNG 
Tác phẩm 
2 
Hồn Trương Ba, da hàng thịt 
Tình cảnh trớ trêu, mâu thuẫn, đau khổ của nhân vật Trương Ba khi tâm hồn thanh cao, nhân hậu phải ẩn trong thân xác hàng thịt thô lỗ, phàm tục. 
Con người phải được sống là mình với những phẩm chất tốt đẹp, sống trong sự hài hòa giữa thể xác và tâm hồn. 
a . Vị trí 
I 
TÌM HIỂU CHUNG 
Đoạn trích 
3 
Trích từ cảnh VII và đoạn kết của vở kịch 
Thuộc phần cao trào và mở nút trong quá trình vận động kịch 
2 . Ý nghĩa 
I 
TÌM HIỂU CHUNG 
Đoạn trích 
3 
Bộc lộ sâu sắc những mâu thuẫn, xung đột từ bên trong của con người 
Thể hiện nội dung tư tưởng tác phẩm 
I I 
TÌM HIỂU VĂN BẢN 
Xung đột kịch 
1 
Trương 
Ba 
Nhân hậu, trong sạch, ngay thẳng 
Thú vui tao nhã,  trí tuệ, chơi cờ  với nước đi  khoáng hoạt 
Trú nhờ thể xác dung tục của hàng thịt 
Thô lỗ, 
phũ phàng 
Uống rượu nhiều,  ham bán thịt, không  mặn mà với chơi cờ,  nước cờ không còn  khoáng hoạt như trước 
Nguyên nhân 
xung đột kịch 
Hồn Trương Ba ý thức được điều đó, ngày càng 
thấy xa lạ với mọi người, thấy chán chính mình 
I I 
TÌM HIỂU VĂN BẢN 
Xung đột kịch 
1 
Hồn Trương Ba cảm thấy không thể sống hồn này xác nọ. 
Hồn và Xác đối thoại với sự giễu cợt đắc ý của Xác làm Hồn càng khổ đau, bế tắc. 
Mọi người trong gia đình xa lánh (người vợ ), cự tuyệt ( đứa cháu ), thương hại ( người con dâu) khiến hồn Trương Ba càng đau đớn, tuyệt vọng muốn kết thúc sự trớ trêu. 
Hồn Trương Ba gặp gỡ, đối thoại với Đế Thích và việc hồn Trương Ba nhận ra hành động cần thiết của mình. 
Tạo mâu thuẫn liên hoàn và tăng cấp 
I I 
TÌM HIỂU VĂN BẢN 
Xung đột kịch 
1 
Xung đột kịch đẩy lên thành cao trào 
TIỂU KẾT 
Nỗi đau khổ của con người khi không được sống là mình