Bài giảng Ngữ văn Lớp 12 - Tiết 79: Văn bản "Hồn Trương Ba, da hàng thịt"

Tình huống 
Trên đường đi học về, đi ngang qua một con hẻm nhỏ vắng người qua lại em nhìn thấy một số tiền lớn ai đó đánh rơi. Em sẽ làm gì với số tiền đó? 
Tiết 79: 
HỒN TRƯƠNG BA, 
 DA HÀNG THỊT 
(Trích) 
 (LƯU QUANG VŨ) 
I. TÌM HIỂU CHUNG 
1. Tác giả Lưu Quang Vũ 
- Sống trong thời kỳ kinh tế đất nước nhiều khó khăn. 
- Người nghệ sĩ đa tài: viết thơ, vẽ tranh, nặn tượng, viết tiểu luận, kịch 
- Kịch là phần đóng góp đặc sắc nhất của Lưu Quang Vũ. 
Một trong những nhà soạn kịch tài năng nhất của nền văn học nghệ thuật Việt Nam hiện đại. 
 (1948 – 1988) 
Lưu Quang Vũ – Xuân Quỳnh 
 1. Dòng nào sau đây nêu đúng khái niệm thể loại Kịch (Kịch bản văn học) đã học trong chương trình Ngữ Văn lớp 11? 
 A. Tiêu biểu cho loại trữ tình, chú trọng đến cái đẹp, cái thi vị trong 
 đời sống tâm hồn con người. 
 B. Tiêu biểu cho loại tự sự, phản ánh sự thật đời sống trong tính khách 
 quan; thường có cốt truyện, nhân vật, sự kiện... 
 C. Là một loại hình nghệ thuật tổng hợp, lựa chọn những xung đột 
 trong đời sống làm đối tượng mô tả, thường được viết ra để diễn. 
KIỂM TRA BÀI CŨ 
Lựa chọn đáp án đúng: 
 2. Thể loại Kịch gồm có những đặc trưng nào? 
 A. Xung đột kịch và giải quyết xung đột kịch 
 B. Hành động kịch, nhân vật kịch 
 C. Ngôn ngữ kịch 
 D. Tất cả các phương án trên. 
KIỂM TRA BÀI CŨ 
Lựa chọn đáp án đúng: 
I. TÌM HIỂU CHUNG 
2. Vở kịch “Hồn Trương ba, da hàng thịt” 
Kịch (chính kịch) 
a) Thể loại : 
b) Hoàn cảnh sáng tác: 
Viết năm 1981, ra mắt năm 1984. 
Một số c ảnh trong vở Hồn Trương Ba da hàng thịt của Nhà hát kịch Việt Nam. 
Vở kịch Hồn Trương Ba, da hàng thịt được viết dựa trên: 
A: Một câu chuyện dân gian nhưng đã có nhng thay đổi khá cơ bản. 
B: Nội dung một vở kịch của tác giả Nguyễn Huy Tưởng. 
C: Một câu chuyện có thật ngoài đời 
D: Tất cả các đáp án đều sai. 
+ Cốt truyện dân gian : 
Hồn Trương Ba nhập vào xác hàng thịt -> hai bà vợ tranh chồng -> Quan xử vợ Trương Ba thắng kiện được đưa chồng về. 
-> Hồn Trương Ba sống hòa hợp với xác hàng thịt. 
+ Vở kịch hiện đại: 
Khai thác tình huống kịch bắt đầu từ kết thúc của truyện DG: Hồn Trương Ba được sống trong xác hàng thịt -> những rắc rối, éo le -> đau khổ, tuyệt vọng -> Hồn không thể sống hòa hợp với xác hàng thịt. 
c) Nguồn gốc và sự sáng tạo cốt truyện: 
Truyện cổ tích Việt Nam “ Hồn Trương Ba, da hàng thịt ” 
- Nguồn gốc: 
- Sự sáng tạo cốt truyện : 
C. Đoạn trích: 
- Vị trí: Nằm ở cảnh VII và màn kết của tác phẩm. 
Màn đối thoại 
giữa Hồn và Xác 
Màn đối thoại 
với người thân 
Màn đối thoại 
với Đế Thích 
Màn kết 
HỒN TRƯƠNG BA 
b. Ở cảnh 7: 
Xung đột kịch đến cao trào , phải mở nút . Đó là các tình huống kịch ở phần trích qua 4 màn. 
HỒN TRƯƠNG BA, DA HÀNG THỊT 
d) Nội dung, chủ đề tác phẩm và vi trí đoạn trích: 
+ Cảnh 1, 2 : Nam Tào, Bắc Đẩu gạch nhầm tên Trương Ba. Đế Thích xuống trần tìm được bạn cờ là Trương Ba. 
+ Cảnh 3 : Trương Ba chết. Vợ Trương Ba lên trời đòi trả mạng chồng. Nam Tào, Bắc Đẩu sửa sai - hồn Trương Ba nhập vào xác hàng thịt. 
+ Cảnh 4, 5 : Hồn Trương Ba gặp nhiều phiền toái khi sống trong thân xác hàng thịt. 
+ Cảnh 6 : Hồn Trương Ba bị thể xác xui khiến nhưng đã vượt qua phút lưỡng lự, trở về nhà. 
+ Cảnh 7 : Hồn Trương Ba xung đột gay gắt với Xác hàng thịt, càng ngày càng xa lạ với người thân -> quyết định trả lại thân xác, chấp nhận cái chết. 
+ Kết : Hồn Trương Ba nhập vào cây lá, cái Gái ươm những hạt na để chúng mọc thành cây mới. 
THẮT NÚT 
PHÁT TRIỂN 
CAO TRÀO – MỞ NÚT 
* Tóm tắt nội dung: 
Tìm hiểu về đoạn trich Trắc nghiệm : Điền tiếp vế còn thiếu trong nhận xét sau sao cho hợp lý nhất về ý nghĩa vở kịch  Hồn Trương Ba, da hàng thịt : “Vở kịch Hồn Trương Ba, da hàng thịt..”. 
A: Đặt ra nhiều vấn đề mới mẻ về xã hội và con người với ý nghĩa triết lý nhân sinh sâu sắc 
B: Là tác phẩm mang dấu ấn chính trị sâu sắc. 
C: Mang lại tiếng cười hóm hỉnh. 
D: Tất cả các đáp án đều sai. 
 * Chủ đề: 
 Phê phán những biểu hiện tiêu cực của lối sống bấy giờ 
Chạy theo ham muốn tầm thường về vật chất, sống cuộc sống hưởng thụ. 
Chỉ đề cao đời sống tinh thần – chủ nghĩa duy tâm chủ quan, sự lười biếng. 
Tình trạng sống giả 
- nguy cơ đẩy con người tới chỗ tha hóa do danh và lợi. 
d) Nội dung, chủ đề tác phẩm và vi trí đoạn trích: 
Ý nào sau đây miêu tả đúng nhất về anh hàng thịt trong vở kịch  Hồn Trương Ba, da hàng thịt ? 
A: Người gầy còm, tính nhút nhát. 
B: Tất cả các đáp án đều sai. 
C: Người học rộng biết nhiều. 
D: Thân xác thô kệch, tính cách thô thiển. 
Nhận xét nào dưới đây là đúng nhất khi nói về nhân vật Trương Ba? 
A: Người làm vườn- người chồng, người bố, người ông hiền hậu, cao quý. 
B: Người sống dựa dẫm vào con cháu. 
C: Người chồng, người cha vũ phu. 
D: Người nông dân thiển cận, ít suy nghĩ. 
* S¬ l­îc c¶nh tr­íc ®o¹n trÝch 
Nh©n hËu, 
 trong s¹ch, 
ngay th¼ng 
Uèng r­îu nhiÒu, 
ham b¸n thÞt, 
kh«ng mÆn mµ 
víi ch¬i cê, n­íc cê 
kh«ng cßn kho¸ng 
ho¹t nh­ tr­íc 
Th« lç, 
phò phµng 
Thó vui tao nh·, trÝ 
tuÖ ch¬i cê víi n­íc 
®i kho¸ng ho¹t 
Tró nhê thÓ 
x¸c dung tôc 
 cña hµng thÞt 
Tr­¬ng 
 Ba 
Hồn Trương Ba ý thức được 
điều đó, ngày càng thấy xa lạ 
với mọi người, thấy chán 
chính mình 
Nguyên nhân 
xung đột kịch 
C¸c ph­¬ng diÖn 
Hån Tr­¬ng Ba 
Da hµng thÞt 
Môc ®Ých 
Phñ ®Þnh sù lÖ thuéc cña linh hån vµo x¸c thÞt, coi x¸c thÞt chØ lµ c¸i vá bÒ ngoµi, kh«ng cã ý nghÜa. Kh¼ng ®Þnh linh hån vÉn cã ®êi sèng riªng: nguyªn vÑn, trong s¹ch, th¼ng th¾n 
Kh¼ng ®Þnh sù ©m u, ®ui mï cña thÓ x¸c cã søc m¹nh ghª gím, cã kh¶ n¨ng ®iÒu khiÓn, lµm ¸t ®i linh hån cao khiÕt. Dån hån Tr­¬ng Ba vµo thÕ ®uèi lý buéc ph¶i tho¶ hiÖp, quy phôc. 
X­ng h« 
Cö ch ỉ 
¤m ®Çu, ®øng vôt dËy, nh×n ch©n tay, th©n thÓ, bÞt tai l¹i 
-> UÊt øc, tøc giËn, bÊt lùc 
 L¾c ®Çu 
-> Tá vÎ th­¬ng h¹i 
 Mµy –Ta 
->Khinh bØ, xem th­êng 
 ¤ng - T«i 
->Ngang hµng th¸ch thøc 
VÞ thÕ 
BÞ ®éng, kh¸ng cù yÕu ít, ®uèi lý, tuyÖt väng-> Ng­êi thua cuéc. ChÊp nhËn trë l¹i vµo x¸c hµng thÞt 
Chñ ®éng ®Æt nhiÒu c©u hái ph¶n biÖn, lý lÏ gi¶o ho¹t-> KÎ th¾ng thÕ, buéc ®­îc hån Tr­¬ng Ba quy phôc mình . 
- 
Giäng ®iÖu 
 GiËn dữ, khinh bØ, m¾ng má, ®ång thêi ngËm ngïi thÊm thi¸,tuyÖt väng 
Khi ng¹o nghÔ th¸ch thøc, khi buån rÇu thì thÇm ranh m·nh, an ủi. 
Theo em Hồn Trương Ba và Xác hàng thịt là những hình ảnh ẩn dụ cho điều gì?  A. Tầm hồn và thể xác con người. B. Trương Ba và anh hàng thịt. C. Quá khứ và hiện tại. D. Niềm vui và nỗi buồn. 
Thông điệp của Lưu Quang Vũ 
1. Con người sẽ ra sao khi không được là chính mình? 
2. Con người có hạnh phúc không khi không được là chính mình 
3.Con người có giữ được phẩm chất tốt đẹp khi sống trong hoàn cảnh dung tục 
“Tác giả đưa vào vở kịch xung đột giữa linh hồn và thể xác ở con người để gửi gắm vào đây một thông điệp mang tư tưởng triết học về quan niệm sống: Quan tâm đến con người là phải quan tâm cả mặt thể xác lẫn tâm hồn. Con người lại không chỉ sống với những nhu cầu bản năng, mà phải tự đấu tranh với bản thân để có được một cuộc sống cao cả, có ý nghĩa. Đây là một cuộc đấu tranh vô cùng phức tạp khó khăn”. 
 ( TS. Hoàng Hữu Bội) 
Viết một bài văn nghị luận khoảng 20 dòng trình bày suy nghĩ của anh chị/về vẫn đề sau: Hãy sống là chính mình. 
LUYỆN TẬP 
	1.Sự mâu thuẫn giữa hồn và xác mâu thuẫn giữa hồn và xác phản ánh một thực tế, thực trạng nào có không ít trong xã hội ta lúc bấy giờ? 
 2.Anh/ chị thu được kinh nghiệm sống, tri thức sống gì sau bài học này? 
Dặn dò 
Tiết sau: 
Chuẩn bị tiếp màn đối thoại giữa Trương Ba và những người thân (Đọc kỹ văn bản, soạn các câu hỏi định hướng) 
Chú ý diễn biến tâm trạng nhân vật Trương Ba sau màn đối thoại và so sánh với màn đối thoại giữa hồn và xác