Bài giảng Ngữ văn Lớp 12 - Tiết 46: Văn bản "Người lái đò sông Đà"

Tiết 46: NGƯỜI LÁI ĐÒ SÔNG ĐÀ 
 (Trích) - Nguyễn Tuân 
I. Tiểu dẫn : 
1. Tác giả Nguyễn Tuân: (1910-1987) 
Có một phong cách nghệ thuật độc đáo: 
 + Tài hoa và uyên bác. 
 + Hướng tới cái phi thường gây cảm giác,ấn tượng mạnh mẽ. 
 + Ngôn từ phong phú, sáng tạo 
2. Tác phẩm “Người lái đò Sông Đà”: 
a.Hoàn cảnh sáng tác và xuất xứ: 
b. Thể loại: Tùy bút 
Là thành quả nghệ thuật của chuyến đi thực tế lên vùng Tây Bắc năm 1958 
In trong tập tùy bút “Sông Đà” 
- Tả thực 
- Dấu ấn cái “tôi” cá nhân 
c. Hình tượng nghệ thuật: 
 Hình tượng Sông Đà 
- Hình tượng người lái đò. 
Trình bày hiểu biết về Hoàn cảnh sáng tác, xuất xứ của tác phẩm? 
Tiết 46: NGƯỜI LÁI ĐÒ SÔNG ĐÀ 
 (Trích) - Nguyễn Tuân 
II. Đọc - hiểu văn bản 
- Lời đề từ: + “ Đẹp vậy thay tiếng hát trên dòng sông ” 
 (Wladyslaw Broniewski) 
 + “ Chúng thủy giai đông tẩu- Đà giang độc bắc lưu ” 
 ( Mọi dòng sông đều chảy về hướng đông- Duy chỉ có Sông Đà chảy theo hướng bắc - Nguyễn Quang Bích)- 
- Khái quát cảm xúc : 
Ngợi ca,tự hào về vẻ đẹp của thiên nhiên, con người 
HÌNH ẢNH CON SÔNG ĐÀ TRÊN BẢN ĐỒ 
Tiết 46: NGƯỜI LÁI ĐÒ SÔNG ĐÀ 
 (Trích) - Nguyễn Tuân 
II. Đọc- hiểu văn bản 
* Cảm hứng sáng tác 
- Lời đề từ: + “ Đẹp vậy thay tiếng hát trên dòng sông ” 
 (Wladyslaw Broniewski) 
 + “ Chúng thủy giai đông tẩu- Đà giang độc bắc lưu ” 
 ( Mọi dòng sông đều chảy về hướng đông- Duy chỉ có Sông Đà chảy theo hướng bắc Nguyễn Quang Bích) 
- Khái quát cảm xúc : 
Ngợi ca,tự hào về vẻ đẹp của thiên nhiên, con người 
Coi dòng sông như một nhân vật sống động, có tính cách . 
- Khái quát đặc điểm Sông Đà 
Sông Đà “ trữ tình” 
Sông Đà “ hung bạo ” 
Tiết 46: NGƯỜI LÁI ĐÒ SÔNG ĐÀ 
 (Trích) - Nguyễn Tuân 
II. Đọc- hiểu văn bản 
1. Hình tượng Sông Đà 
1.1. Sông Đà “hung bạo” 
Để làm nổi bật tính cách hung bạo của Sông Đà, Nguyễn Tuân đã quan sát và ghi lại được những biểu hiện nào ? 
SÔNG ĐÀ HUNG BẠO 
Thác 
nước 
Những 
cái 
hút 
nước 
Mặt ghềnh Hát Loóng 
Đá bờ sông, trên sông. 
Sông Đà trữ tình 
Nhìn 
từ 
trên 
cao . 
Quan 
sát 
theo 
mùa. 
Nhìn 
từ 
trong 
rừng 
ra . 
Nhìn 
từ 
giữa 
lòng 
sông . 
Để làm nổi bật vẻ đẹp trữ tình của Sông Đà, Nguyễn Tuân đã quan sát dòng sông ở những vị trí và thời điểm nào? 
SƠ ĐỒ LÀM VIỆC NHÓM 
Câu hỏi : Phát hiện chi tiết, hình ảnh tiêu biểu nhất và nhận xét khái quát nghệ thuật miêu tả của NguyễnTuân? 
Đá trên sông 
Đá trên sông 
Mặt ghềnh 
Mặt ghềnh 
Từ trên cao 
Từ trên cao 
Q.Sát theo mùa 
 Q.sát theo mùa 
Bảng 
 Dãy 1 
Thời gian 
3 phút 
Bàn1 
 2 
 3 
4 
5 
Hút nước 
Hút nước 
Thác nước 
Thác nước 
Từ rừng ra 
Từ rừng ra 
Từ giữa sông 
 Từ giữa sông 
Đá bờ sông 
II. Đọc hiểu Văn bản 
1. Hình tượng Sông Đà 
a. Sông Đà “hung bạo” 
 Đá bờ sông: 
“ Tiếng nước thác nghe như là oán trách gì rồi lại như là van xin , rồi lại như là khiêu khích , giọng gằn mà chế nhạo .Thế rồi nó rống lên như tiếng một ngàn con trâu mộng đang lồng lộn giữa rừng vầu, rừng tre nứa nổ lửa , đang phá tuông rừng lửa, rừng lửa cùng đàn trâu da cháy bùng bùng.” 
“ Con Sông Đà tuôn dài tuôn dài như một áng tóc trữ tình, đầu tóc chân tóc ẩn hiện trong mây trời Tây Bắc bung nở hoa ban hoa gạo tháng hai và cuồn cuộn mù khói núi Mèo đốt nương xuân.” 
Tưởng tượng hình dáng Sông Đà 
1.3 Tiểu kết : 
Tả, so sánh, nhân hóa, liên tưởng được sử dụng điêu luyện, kì thú, táo bạo 
- Ngôn ngữ giàu giá trị tạo hình, phong phú, sáng tạo; giọng điệu và câu văn biến đổi linh hoạt 
- Vận dụng tri thức của nhiều lĩnh vực 
Sông Đà 
- Hung bạo, hiểm ác. 
- Sức mạnh, sự hùng vĩ, uy nghiêm của thiên nhiên 
- Kiều diễm,duyên dáng, gợi cảm. 
- Vẻ đẹp thơ mộng,tràn đầy sức sống của thiên nhiên. 
Tình yêu, sự đắm say của Nguyễn 
Tuân với thiên nhiên với Tổ quốc . 
PHONG CÁCH NGHỆ THUẬT ĐỘC ĐÁO 
HOẠT ĐỘNG THỰC HÀNH 
(3 phút ) 
Đề bài: 
 Qua bài học,em ấn tượng với chi tiết, hình ảnh nào nhất về con 
Sông Đà? Hãy viết một đoạn văn ngắn từ 3-5 câu trình bày cảm nhận 
của em về vẻ đẹp của chi tiết đó? 
HƯỚNG DẪN HỌC BÀI Ở NHÀ 
3. - Xem lại nội dung bài học, học thuộc một số câu văn hay của tác giả khi miêu tả Sông Đà. 
- Chuẩn bị tiết 2: vẻ đẹp hình tượng người lái đò. Theo em 
vẻ đẹp của Sông Đà có vai trò như thế nào cho sự xuất hiện 
của ông lái đò? 
Tìm hiểu sự thống nhất và biến đổi trong phong cách nghệ thuật Nguyễn 
Tuân trước và sau Cách mạng? 
1 . Em hãy tìm hiểu xem, hiện nay con người đã khai thác được những tiềm năng gì từ con Sông Đà? 
2 . - Về nhà tìm đọc đầy đủ tùy bút “ Người lái đò Sông Đà” 
 - Tìm qua mạng Internet để xem phim tài liệu “ Kí sự Sông Đà ” của 
Đài THVN sản xuất. 
Cảnh này gợi cho em liên tưởng đến chi tiết nào? 
+ Cảnh tượng này gợi em liên tưởng đến chi tiết nào ? 
Hình ảnh này gợi cho em liên tưởng tới câu văn nào? 
CẢNH NÀY GỢI EM NHỚ ĐẾN CÂU VĂN NÀO ? 
XIN CHÂN THÀNH CẢM ƠN 
QUÝ THẦY CÔ VÀ CÁC EM 
Theo em, những yếu tố nào ở 
Nguyễn Tuân 
đã giúp nhà văn miêu tả 
Sông Đà hấp dẫn, thú vị như vậy? 
Tiết 46: NGƯỜI LÁI ĐÒ SÔNG ĐÀ 
 (Trích) - Nguyễn Tuân 
II. Đọc hiểu Văn bản 
1. Hình tượng Sông Đà 
-Tác giả Nguyễn Tuân : 
+ Tình yêu, niềm tự hào, sự đắm say của Nguyễn Tuân dành cho Sông Đà, cho thiên nhiên Đất nước. 
 + Một ngòi bút tài hoa, uyên bác, lịch lãm. 
+ Quá trình lao động nghệ thuật công phu, nghiêm túc . 
+ Coi thiên nhiên là một công trình nghệ thuật vô song của tạo hóa. 
Tiết 46: NGƯỜI LÁI ĐÒ SÔNG ĐÀ 
 (Trích) - Nguyễn Tuân 
II. Đọc hiểu Văn bản 
1. Hình tượng Sông Đà 
a. Sông Đà “hung bạo” 
 Mặt ghềnh : 
- Dài hàng cây số, nước xô đá, đá xô sóng, sóng xô gió 
 Cuồn cuộn, gùn ghè.. 
- Đòi nợ xuýt người lái đò.. 
LÀM VIỆC THEO NHÓM 
(3-4 PHÚT) 
Nhóm 1 : Tìm các chi tiết, hình ảnh miêu tả Đá (Bờ sông,trên sông.) và mặt ghềnh. 
Nhóm 2 : Tìm các chi tiết, hình ảnh miêu tả hút nước và thác nước. 
Nhóm 3 : Tìm các chi tiết, hình ảnh miêu tả Sông Đà khi nhìn từ trên cao và 
khi quan sát theo mùa 
Nhóm 4: Tìm các chi tiết, hình ảnh miêu tả Sông Đà khi từ trong rừng ra và 
 khi từ giữa lòng sông. 
Biểu hiện 
Diện mạo 
Tâm địa 
Nghệ thuật 
Tác dụng 
Thác nước 
Đến gần: 
+ Tiếng rống 
của một ngàn 
con trâu mộng 
 bị giam cầm 
trong cánh rừng 
đang bốc cháy 
+ Tiếng rừng 
vầu, rừng tre 
nứa nổ lửa 
cùng gầm thét. 
-Từ xa: 
+ Nghe như oán trách, 
 van xin, khiêu khích. 
 + Giọng gằn mà chế nhạo .. 
Tiết 46: NGƯỜI LÁI ĐÒ SÔNG ĐÀ 
 (Trích) - Nguyễn Tuân 
II. Đọc hiểu Văn bản 
1. Hình tượng Sông Đà 
a. Sông Đà hung bạo 
Biểu hiện 
Diện mạo 
Tâm địa 
Nghệ thuật 
Tác dụng 
 Mặt ghềnh 
- Dài hàng cây số 
Nước xô đá, đá xô sóng, sóng xô gió 
- Cuồn cuộn, gùn ghè.. 
- Đòi nợ xuýt người lái đò 
Nhân hóa 
Cấu trúc trùng điệp,câu văn ngắn,nhịp nhanh, dồn dập. nhiều thanh trắc 
Cả ghềnh sông như sôi lên, cuồn cuộn,dữ tợn, hung ác, tàn nhẫn. 
Tiết 46: NGƯỜI LÁI ĐÒ SÔNG ĐÀ 
 (Trích) - Nguyễn Tuân 
II. Đọc hiểu Văn bản 
1. Hình tượng Sông Đà 
a. Sông Đà hung bạo 
Tiết 46: NGƯỜI LÁI ĐÒ SÔNG ĐÀ 
 (Trích) - Nguyễn Tuân 
II. Đọc hiểu Văn bản 
1. Hình tượng Sông Đà 
a. Sông Đà “hung bạo” 
Những cái hút nước 
 Giống như cái giếng bê tông... 
 Thở và kêu như cửa cống cái bị sặc 
 Nước ặc ặc lên như vừa rót dầu sôi vào 
- Thuyền, bè gỗ bị nó lôi tuột xuống , trồng cây chuối ngược...tan xác ở khuỷnh sông dưới. 
- Người quay phim ngồi dưới đáy giếng được xây bằng nước sông xanh ve chuẩn bị vỡ ụp xuống... 
Biểu hiện 
Diện mạo 
Tâm địa 
Nghệ thuật 
Tác dụng 
Hút nước 
- Giống như cái 
giếng bê tông... 
Nước ặc ặc 
lên như vừa rót 
dầu sôi vào 
Người quay 
phim ngồi dưới 
đáy giếng được 
xây bằng nước 
sông xanh ve... 
- Thở và kêu như cửa cống cái bị sặc 
Lôi tuột con thuyền xuống, trồng cây chuối ngược, tan xác ở khuỷnh sông dưới.. 
Tiết 46: NGƯỜI LÁI ĐÒ SÔNG ĐÀ 
 (Trích) - Nguyễn Tuân 
II. Đọc hiểu Văn bản 
1. Hình tượng Sông Đà 
a. Sông Đà hung bạo 
Tiết 46: NGƯỜI LÁI ĐÒ SÔNG ĐÀ 
 (Trích) - Nguyễn Tuân 
II. Đọc hiểu Văn bản 
1. Hình tượng Sông Đà 
a. Sông Đà “hung bạo” 
Những cái hút nước 
 Giống như cái giếng bê tông... 
 Thở và kêu như cửa cống cái bị sặc 
 Nước ặc ặc lên như vừa rót dầu sôi vào 
- Thuyền, bè gỗ bị nó lôi tuột xuống , trồng cây chuối ngược...tan xác ở khuỷnh sông dưới. 
- Người quay phim ngồi dưới đáy giếng được xây bằng nước sông xanh ve chuẩn bị vỡ ụp xuống... 
Biểu hiện 
Diện mạo 
Tâm địa 
Nghệ thuật 
Tác dụng 
Đá: 
* Đá bờ sông 
+ dựng vách thành. 
+ Chẹt lòng sông yết hầu 
 Đặc tả, 
so sánh, 
nhân hóa, liên tưởng, vận dụng tri thức ở nhiều lĩnh vực: 
 ( quân sự, thể thao) 
Sông Đà vô cùng dữ dội, hỗn hào, du côn,láo xược; 
mưu mô, hiểm ác . 
* Đá trên sông 
+ Một chân trời đá 
+ Những tảng,những hòn, đá to đá bé.. 
- Mai phục , nhổm cả dậy để vồ lấy thuyền. 
- Bày thạch trận 
- Tạo những tập đoàn của tử. 
- Tạo những boong ke chìm , pháo đài nổi. 
- Mặt đá: ngỗ ngược , nhăn nhúm, méo mó. 
- Đá bệ vệ oai phong lẫm liệt, Đá hất hàm... 
Tiết 46: NGƯỜI LÁI ĐÒ SÔNG ĐÀ 
 (Trích) - Nguyễn Tuân 
II. Đọc hiểu Văn bản 
1. Hình tượng Sông Đà 
a. Sông Đà hung bạo 
Tiết 46: NGƯỜI LÁI ĐÒ SÔNG ĐÀ 
 (Trích) - Nguyễn Tuân 
II. Đọc hiểu Văn bản 
1. Hình tượng Sông Đà 
a. Sông Đà trữ tình 
Vị trí, 
góc độ 
Dáng vẻ 
Tâm hồn 
Nghệ thuật 
Tác dụng 
Quan sát từ trên cao 
-Tuôn dài, tuôn dài như một áng tóc trữ tình 
 Đặc tả, so sánh, 
 Câu văn dài giọng điệu trữ tình mượt mà, 
nhiều thanh bằng 
- Hình ảnh giàu chất thơ 
Sông Đà như một thiếu nữ Tây Bắc kiều diễm, lúc duyên dáng, trẻ trung, tinh khôi khi nồng nàn quyến rũ . 
Quan sát theo mùa 
- Mùa xuân: Dòng xanh ngọc bích 
- Mùa thu: Lừ lừ chín đỏ 
Biểu hiện 
Diện mạo 
Tâm địa 
Nghệ thuật 
Tác dụng 
Thác nước 
Đến gần: 
+ Tiếng rống 
của một ngàn 
con trâu mộng 
 bị giam cầm 
trong cánh rừng 
đang bốc cháy 
+ Tiếng rừng 
vầu, rừng tre 
nứa nổ lửa 
cùng gầm thét. 
-Từ xa: 
+ Nghe như oán trách, 
 van xin, khiêu khích. 
 + Giọng gằn mà chế nhạo .. 
Cảm nhận 
chủ yếu 
bằng thính 
giác, nhân 
hóa, vật hóa, 
tưởng tượng 
phong phú, 
miêu tả công phu: 
Sông Đà khi như mụ dì ghẻ trái tính trái nết khi lại như một hung thần vô cùng kinh hãi, khiếp sợ. 
Tiết 46: NGƯỜI LÁI ĐÒ SÔNG ĐÀ 
 (Trích) - Nguyễn Tuân 
II. Đọc hiểu Văn bản 
1. Hình tượng Sông Đà 
a. Sông Đà hung bạo 
Biểu hiện 
Diện mạo 
Tâm địa 
Nghệ thuật 
Tác dụng 
Hút nước 
- Giống như cái 
giếng bê tông... 
Nước ặc ặc 
lên như vừa rót 
dầu sôi vào 
Người quay 
phim ngồi dưới 
đáy giếng được 
xây bằng nước 
sông xanh ve... 
- Thở và kêu như cửa cống cái bị sặc 
Lôi tuột con thuyền xuống, trồng cây chuối ngược, tan xác ở khuỷnh sông dưới.. 
 So sánh , 
nhân hóa , liên tưởng, tưởng tượng vận dụng tri thức ở nhiều lĩnh vực: 
 ( xây dựng, điện ảnh ) 
Sông Đà như một loài thủy quái đầy hung hãn, ghê 
rợn. 
. 
Tiết 46: NGƯỜI LÁI ĐÒ SÔNG ĐÀ 
 (Trích) - Nguyễn Tuân 
II. Đọc hiểu Văn bản 
1. Hình tượng Sông Đà 
a. Sông Đà hung bạo 
Tiết 46: NGƯỜI LÁI ĐÒ SÔNG ĐÀ 
 (Trích) - Nguyễn Tuân 
II. Đọc hiểu Văn bản 
1. Hình tượng Sông Đà 
a. Sông Đà hung bạo 
* Thác nước 
Vị trí, 
góc độ 
Dáng vẻ 
Tâm hồn 
Nghệ thuật 
Tác dụng 
Quan sát từ trong rừng ra 
-Mặt nước loang loáng 
-Màu nắng tháng ba 
Đường thi 
-Bờ bãi , chuồn chuồn, 
bươm bướm.. 
Đằm đằm, 
ấm ấm. 
như 
một cố 
nhân 
- So sánh, nhân hóa, 
- Câu văn co duỗi nhịp nhàng, nhiều thanh bằng 
- Hình ảnh giàu chất thơ 
Sông Đà vừa hoang sơ, cổ kính, tĩnh lặng vừa sống động, tươi mới, tràn trề nhựa sống 
Quan sát từ giữa lòng sông 
- Bờ sông hoang dại 
như bờ tiền sử, hồn 
nhiên như nỗi niềm cổ tích 
- Đàn hươu,ngô non,cỏ gianh-búp nõn 
- Tình nhân 
- Lững lờ 
thương 
nhớ , lắng 
nghe 
Tiết 46: NGƯỜI LÁI ĐÒ SÔNG ĐÀ 
 (Trích) - Nguyễn Tuân 
II. Đọc hiểu Văn bản 
1. Hình tượng Sông Đà 
a. Sông Đà trữ tình 
Hãy khái quát lại đặc điểm nghệ thuật, nội dung khi miêu tả Sông Đà hung bạo? 
Sự hung bạo của Sông Đà biểu hiện cho vẻ đẹp gì của thiên nhiên? 
 * Tiểu kết 1: 
Tiết 46: NGƯỜI LÁI ĐÒ SÔNG ĐÀ 
 (Trích) - Nguyễn Tuân 
II. Đọc hiểu Văn bản 
1 . Hình tượng Sông Đà 
a. Sông Đà hung bạo 
 * Tiểu kết 1: 
Sự quan sát tinh tường công phu;Liên tưởng, tưởng tượng phong phú;Am hiểu nhiều lĩnh vực;Thủ pháp so sánh, nhân hóa, giọng văn nhanh, dồn dập, mạnh mẽ  
Sông Đà 
Hung bạo, hiểm ác như thủy quái ưa gây sự, như kẻ thù số một của con người. 
Vẻ đẹp,sức mạnh và sự hùng vĩ của thiên nhiên . 
Vẻ đẹp thơ mộng, hiền hòa,trù phú, tràn đầy sức sống của thiên nhiên. 
Vừa hoang sơ,nhuốm màu cổ tích vừa gợi cảm,duyên dáng,quyến rũ. Lúc như cô gái kiều diễm , lúc lại tri kỉ như một cố nhân , lúc ấm áp như tình nhân. 
Sông Đà 
Sự quan sát tinh tường công phu;Liên tưởng, tưởng tượng phong phú;Thủ pháp so sánh, nhân hóa, giọng văn chậm rãi,mượt mà, đầy chất thơ, ngôn từ điêu luyện 
*Tiểu kết 2: 
Tiết 46: NGƯỜI LÁI ĐÒ SÔNG ĐÀ 
 (Trích) - Nguyễn Tuân 
II. Đọc hiểu Văn bản 
1. Hình tượng Sông Đà 
b. Sông Đà trữ tình 
1. Tìm các chi tiết, hình ảnh 
miêu tả Sông Đà trữ tình 
ở mỗi vị trí góc độ? 
 2 . Nhận xét nghệ thuật miêu 
tả? 
Gợi ý: + Khả năng quan sát, liên 
tưởng? 
 + Sử dụng tri thức của những 
lĩnh vực nào? 
 + Thủ pháp nghệ thuật? 
 + Ngôn ngữ, giọng điệu? 
Làm việc theo nhóm 
Nhóm 1,2.3.4 
1. Tìm các chi tiết, hình ảnh 
miêu tả Sông Đà hung bạo 
ở mỗi cảnh? 
 2 . Nhận xét nghệ thuật miêu 
tả? 
Gợi ý: +Khả năng quan sát, liên 
 tưởng, tưởng tượng? 
 + Sử dụng tri thức của những 
lĩnh vực nào? 
 + Thủ pháp nghệ thuật? 
 + Ngôn ngữ, giọng điệu? 
Nhóm 5,6,7,8