Bài giảng Ngữ văn Lớp 10 - Tiết 74: Phong cách ngôn ngữ nghệ thuật

Tiết 74 – Tiếng Việt: PHONG CÁCH NGÔN NGỮ NGHỆ THUẬT 
Phong cách ngôn ngữ nghệ thuật 
3. Tính cá thể 
Khái niệm 
II. Phong cách ngôn ngữ nghệ thuật 
I. Ngôn ngữ nghệ thuật. 
Phân loại 
1. Tính hình tượng 
Phạm vi sử dụng 
Chức năng 
2. Tính truyền cảm 
I. Ngôn ngữ nghệ thuật 
1. Khái niệm 
Khảo sát ví dụ: 
Bây giờ mận mới hỏi đào 
Vườn hồng đã có ai vào hay chưa? 
Cho anh hỏi: 
Em đã có người yêu chưa? 
Cách thức: Ngôn ngữ hàm ẩn, ẩn dụ. 
-> Ngôn ngữ nghệ thuật. 
Cách thức: Lời ăn tiếng nói hàng ngày. 
-> Ngôn ngữ sinh hoạt. 
Nội dung: Đều hỏi về việc có người yêu chưa 
Khái niệm: Ngôn ngữ nghệ thuật là ngôn ngữ gợi hình, gợi cảm được dùng trong văn bản văn học nghệ thuật. 
2. Phạm vi sử dụng 
Lời nói hàng ngày 
Văn bản nghệ thuật 
Văn bản thuộc các phong cách ngôn ngữ khác 
- Nhanh chân lên nào, gớm gì mà chậm như rùa thế? 
Từ nãy M ị thấy phơi phới trở lại, trong lòng đột nhiên vui như những đêm Tết ngày trước. M ị trẻ. M ị vẫn còn trẻ. M muốn đi chơi. 
Chúng tắm các cuộc khởi nghĩa của ta trong bể máu . 
Loại ngôn ngữ 
Thể loại 
Đặc điểm 
Ví dụ 
Ngôn ngữ tự sự 
Truyện ký, tiểu thuyết 
Miêu tả, trần thuật 
Mỗi bước đi, tôi làm điệu nhún nhẩy, rung lên rung xuống hai chiếc râu c ho ra kiểu cách con nhà võ. 
Ngôn ngữ thơ 
Các thể thơ, ca dao, hò vè 
Giàu hình ảnh, nhạc điệu 
Công cha như núi Thái Sơn 
Nghĩa mẹ như nước trong nguồn chảy ra. 
Ngôn ngữ sân khấu 
Kịch, chèo, tuồng 
T ính cá thể hóa 
“Tôi không muốn sống như thế này mãi! Tôi chán cái chỗ ở không phải là của tôi này lắm rồi!” 
3. Phân loại 
4. Chức năng 
Trong đầm gì đẹp bằng sen 
Lá xanh bông trắng lại chen nhị vàng 
Nhị vàng bông trắng lá xanh 
Gần bùn mà chẳng hôi tanh mùi bùn . 
Thông tin về cây Sen: Nơi sinh sống, cấu tạo, hương vị, nơi sống và vẻ đẹp của sen ở bùn lầy 
Khẳng định và nuôi dưỡng một tư tưởng : cái đẹp có thể hiện hữu và bảo tồn trong môi trường có nhiều cái xấu . 
Đặc điểm tính chất của 
sự vật sự việc,hiện tượng 
Biểu hiện cái đẹp v à khơi gợi, nuôi dưỡng cảm xúc thẩm mĩ 
CHỨC NĂNG THÔNG TIN 
CHỨC NĂNG THẨM MĨ 
Phong cách ngôn ngữ nghệ thuật 
Khái niệm: gợi hình , gợi cảm 
I. Ngôn ngữ nghệ thuật. 
Phân loại: tự sự, thơ, sân khấu 
Phạm vi sử dụng: + Văn bản nghệ thuật. 
+ Lời nói hàng ngày. 
+ Phong cách ngôn ngữ khác . 
Chức năng: thông tin, thẩm mĩ 
CỦNG CỐ 
CÂU HỎI 1 
Điểm khác biệt cơ bản của ngôn ngữ nghệ thuật so với các phong cách ngôn ngữ khác? 
A. Dùng nhiều từ tượng thanh 
B. Dùng nhiều biện pháp tu từ 
C. Dùng nhiều từ tượng hình 
D. Dùng nhiều từ láy 
ĐÁP ÁN 
CỦNG CỐ 
CÂU HỎI 2 
Chức năng chính của ngôn ngữ nghệ thuật là gì? 
A. Giải trí và tuyên truyền 
D. Thông tin và thẩm mĩ 
C. Nhận thức và giao tiếp 
B. Giáo dục và tuyên truyền 
ĐÁP ÁN 
II. Phong cách ngôn ngữ nghệ thuật 
Tính hình tượng 
 a. Ví dụ 
 Bánh trôi nước – Hồ Xuân Hương 
 Thân em vừa trắng lại vừa tròn, 
 Bảy nổi ba chìm với nước non . 
 Rắn nát mặc dầu tay kẻ nặn 
 Mà em vẫn giữ tấm lòng son 
II. Phong cách ngôn ngữ nghệ thuật 
BT thảo luận nhóm 
GV chia lớp thành 4 nhóm: TLN nội dung: Tính hình tượng biểu hiện qua bài Bánh trôi nước của Hồ Xuân Hương (Chuẩn bị ở nhà bằng sơ đồ tư duy qua việc trả lời các câu hỏi) 
Bài thơ có những từ ngữ hình ảnh nào đánh chú ý? Từ ngữ hình ảnh đó diễn tả nội dung gì? 
Để diễn tả nội dung tác giả đã sử dụng BPNT nào? 
Nội dung nào quy định giá trị của bài thơ? Từ nội dung đó gợi cho ta những cách hiểu nào về bài thơ? 
BÁNH TRÔI NƯỚC 
ND quyết định : Thân phậm và phẩm chất người phụ nữ trong XHPK 
Gợi ra ý nghĩa : 
Lời than thân của số phận bất hạnh 
Tiếng nói tượng trưng cho quyền sống, quyền hạnh phúc của người phụ nữ trong XHPK bị vùi dập vẫn giữ gìn phẩm giá cao đẹp “lòng son” 
Tiếng nói phản kháng chế độ phong kiến 
BPNT : Ẩn dụ tượng trưng : chiếc bánh trôi đại diện cho người phụ nữ trong XHPK 
Từ ngữ : Thân em, trắng, tròn 
Hình ảnh : Bảy nổi ba chím, rắn nát, tấm lòng son 
Nội dung : 
Miêu tả hình ảnh chiếc bánh trôi: cách làm, hình dáng, màu sắc 
Thân phận và phẩm chất người phụ nữ trong XHPK 
S o sánh bài thơ “Bánh trôi nước” với một văn bản khác 
 Bánh trôi nước 
 (Hồ Xuân Hương) 
Thân em vừa trắng lại vừa tròn, 
Bảy nổi ba chìm với nước non. 
Rắn nát mặc dầu tay kẻ nặn 
Mà em vẫn giữ tấm lòng son 
Bánh trôi : Là một loại bánh được làm bằng bột gạo say để lắng dẻo và đường phèn. Chiếc bánh có hình tròn, trong có nhân đường phèn. Khi nặn xong cho bánh vào nôi nước đã đun sôi, khuấy nhẹ chờ bánh nổi lên là được. Bánh ăn rất ngon, ngọt. 
Bài thơ Bánh trôi nước mang tính hình tượng, đa nghĩa 
b. Kết luận 
- Khái niệm: Tính hình tượng là khả năng tạo ra những hình tượng nhờ cách diễn đạt ngôn ngữ có hình ảnh, màu sắc, âm thanh, biểu tượng  
- Để tạo ra hình tượng ngôn ngữ, người viết thường dùng rất nhiều phép tu từ: so sánh, ẩn dụ, hoán dụ, nói quá, nói giảm nói tránh 
- Tính hình tượng giúp cho ngôn ngữ nghệ thuật có tính đa nghĩa . 
2. Tính truyền cảma. Ví dụ 1: Bánh trôi nước – Hồ Xuân Hương 
Cảm thông thương xót cho thân phận người phụ nữ trong XHPK 
Lên án chế độ XHPK coi thường và trà đạp lên số phận của người phụ nữ. 
Trân trọng, ngợi ca những phẩm chất tốt đẹp của người phụ nữ 
Cảm xúc của em sau khi học xong bài thơ “Bánh trôi nước” của HXH? 
2. Tính truyền cảm 
b. Kết luận 
- Tính truyền cảm thể hiện ở chỗ làm cho người đọc, người nghe cùng vui, buồn, yêu thích  như chính người viết. Tạo nên sự đồng cảm , cuốn hút người đọc, người nghe . 
3. Tính cá thể hóaa. Ví dụ 1: Bánh trôi nước - HXH 
Qua bài thơ Bánh trôi nước, căn cứ vào việc sử dụng từ ngữ và hình ảnh trong bài. Em có nhận xét gì về con người và thơ ca của HXH? 
HXH là người phụ nữ chịu chung số phận cay đắng trong XHPK 
Một người phụ nưc cứng cỏi, dám chấp nhận số phận và đầy kiêu hành về phẩm giá của mình 
Ngôn ngữ thơ cá tính, góc cạnh 
	 V í dụ 2 
Anh xin làm sóng biếc 
Hôn mãi cát vàng em 
Hôn thật khẽ thật em 
Hôn êm đềm mãi mãi 
	 ( Biển ) 
Xuân Diệu 
Con sóng dưới lòng sâu 
Con sóng dưới mặt nước 
Ôi con sóng nhớ bờ 
Ngày đêm không ngủ được 
 (Sóng ) 
Xuân Quỳnh 
Cùng viết về đề tài tình yêu mỗi tác giả có cách diễn đạt khác nhau qua hình ảnh sóng biển 
- Tính cả thể hóa còn được thể hiện ở vẻ riêng trong lời nói của từng nhân vật trong tác phẩm nghệ thuật; ở nét riêng trong cách diễn đạt từng sự việc, hình ảnh, tình huống... Tạo ra những sáng tạo mới lạ không trùng lặp. 
b. Kết luận 
Phong cách ngôn ngữ nghệ thuật 
3. Tính cá thể: giọng điệu, phong cách, lời nói, tình huống  
Khái niệm: gợi hình , gợi cảm 
II. Phong cách ngôn ngữ nghệ thuật 
I. Ngôn ngữ nghệ thuật. 
Phân loại: tự sự, thơ, sân khấu 
1. Tính hình tượng: Khả năng, hình tượng, tu từ, đa nghĩa 
Phạm vi sử dụng: 
+ Văn bản nghệ thuật. 
+ Lời nói hàng ngày. 
+ Phong cách ngôn ngữ khác. 
Chức năng: thông tin, thẩm mĩ 
2. Tính truyền cảm: ngôn ngữ, cảm xúc 
Câu 1: 
Ngôn ngữ nghệ thuật còn gọi là: 
	 A- Ngôn ngữ văn chương 
	B- Ngôn ngữ văn học 
	C- Ngôn ngữ nghệ thuật 
	D- Cả A và B 
BÀI TẬP VẬN DỤNG 
D 
Câu 2: Trong các đặc trưng sau, đâu là đặc trưng cơ 
bản của phong cách ngôn ngữ nghệ thuật: 
	 A- Tính cụ thể 
	B- Tính cảm xúc 
	C- Tính hình tượng 
	 D- Tính khái quát, trừu tượng 
C 
Câu 3: 
Ngôn ngữ nghệ thuật mang đặc điểm gì sau đây: 
	 A- Tính đơn nghĩa 
	B- Tính đa nghĩa 
	C- Tính hàm súc 
	D- Cả B và C 
D 
III. Luyện tập 
Bài tập 3 (SGK tr.101) 
“Nhật ký trong tù” // một tấm lòng nhớ nước. 
(Theo Hoài Thanh) 
	(biểu hiện, phản ánh, thấm đượm, canh cánh, bộc lộ) 
Ta tha thiết tự do dân tộc 
	 Không chỉ vì một dải đất riêng 
	 Kẻ đã // trên mình ta thuốc độc 
	 // màu xanh cả T rái Đất thiêng. 
	(Theo Tố Hữu) 
	 - Dòng 3 (gieo, vãi, phun, rắc) 
	 - Dòng 4 (hủy, diệt, tiêu, triệt, giết) 
“Nhật ký trong tù” canh cánh một tấm lòng nhớ nước. 
Ta tha thiết tự do dân tộc 
	Không chỉ vì một dải đất riêng 
	Kẻ đã rắc trên mình ta thuốc độc 
	 Giết màu xanh cả Trái Đất thiêng 
CHÂN THÀNH CẢM ƠN SỰ CHÚ Ý LẮNG NGHE CỦA thầy cô VÀ CÁC EM HỌC SINH!