Bài giảng Ngữ văn Lớp 10 - Tiết 68: Phương pháp thuyết minh

TRÒ CHƠI Ô CHỮ BÍ MẬT 
S 
O 
S 
Á 
N 
H 
P 
H 
 
N 
T 
Í 
C 
H 
L 
I 
Ệ 
T 
K 
Ê 
Đ 
Ị 
N 
H 
N 
G 
H 
Ĩ 
A 
S 
Ố 
L 
I 
Ệ 
U 
V 
Í 
D 
Ụ 
1 
2 
3 
4 
5 
6 
1. Là phương pháp đối chiếu hai đối tượng cùng loại để làm nổi bật đối tượng cần thuyết minh 
1 
2 
3 
4 
5 
6 
2. Là phương pháp chia đối tượng ra thành từng mặt, từng khía cạnh, từng vấn đề? 
3. Là phương pháp kể ra lần lượt, chính xác các thuộc tính, biểu hiện cùng loại? 
4. Là phương pháp có mô hình A là B, để giúp người đọc có khái niệm và hình dung ra đối tượng. 
5. Là phương pháp đưa ra số liệu chính xác. 
6. Là phương pháp dẫn ra các ví dụ cụ thể để tạo độ tin cậy cho đối tượng? 
CÁC PHƯƠNG PHÁP THUYẾT MINH 
Ví dụ 
So sánh 
Định nghĩa, giải thích 
Liệt kê 
Phân 
tích, 
phân 
loại 
Dùng số 
 liệu 
TIẾT 68 
PHƯƠNG PHÁP THUYẾT MINH 
Tiết 68 
- Vai trò: Giúp làm tốt bài văn thuyết minh. 
Phương pháp thuyết minh 
I. Tầm quan trọng của phương pháp thuyết minh. 
Dựa vào sách giáo khoa, em hãy cho biết phương thuyết minh có tầm quan trọng như thế nào? 
+ Phương pháp thuyết minh là công cụ để thực hiện mục đích. 
+ Mục đích thuyết minh được hiện thực hóa bằng phương pháp thuyết minh. 
- Mối quan hệ giữa phương pháp và mục đích thuyết minh: 
Giữa phương pháp thuyết minh và mục đích thuyết minh có mối quan hệ như thế nào? 
Tiết 68 
THẢO LUẬN NHÓM 
Phương pháp thuyết minh 
II. Một số phương pháp thuyết minh. 
1. Ôn tập một số phương pháp thuyết minh đã học 
 - NHÓM 1: VÍ DỤ 1 
 - NHÓM 2: VÍ DỤ 2 
 - NHÓM 3: VÍ DỤ 3 
 - NHÓM 4: VÍ DỤ 4 
Đoạn văn sử dụng phương pháp thuyết minh nào? 
Tác dụng của phương pháp đó là gì? 
PHIẾU HỌC TẬP THẢO LUẬN NHÓM 
Ví dụ 
1 
2 
3 
4 
Phương pháp 
 thuyết minh 
Tác dụng 
- Đoạn vặn 1 : Ông (Trần Quốc Tuấn – NBS) lại khéo tiến cử người tài giỏi cho đất nước, như Dã Tượng, Yết Kiêu là gia thần của ông có dự công dẹp Ô Mã Nhi, Toa Đô. Bọn Phạm Ngũ Lão, Trần Thì Kiến, Trương Hán Siêu, Phạm Lãm, Trịnh Dũ, Ngô Sỹ Thường, Nguyễn Thế Trực vốn là môn khách của ông, đều nổi tiếng thời đó về văn chương và chính sự () 
 (Theo Ngô Sỹ Liên, Đại Việt sử ký toàn thư) 
PHIẾU HỌC TẬP THẢO LUẬN NHÓM 
Ví dụ 
1 
2 
3 
4 
Phương pháp 
 thuyết minh 
Tác dụng 
Liệt kê, 
 giải thích. 
Đảm bảo tính 
chuẩn xác, thuyết phục. 
Đoạn văn 2: Ba Sô là một thi sĩ - người hành hương danh tiếng sống ở Nhật vào thế kỷ XVII. Ba Sô là bút danh. Trong thực tế, đây là bút danh thứ ba của ông. Dưới những vần thơ đầu tiên, ông ký là Mu – nê – phu – sa. Mười năm sau, ông chọn cái tên Tô – Sây, có nghĩa là “Đào xanh”, để tỏ lòng ngưỡng mộ nhà thơ Trung Hoa đời Đường danh tiếng Lí Bạch (705 – 762) – vì hai chữ “Lí Bạch” vốn có nghĩa là “Mận trắng”. Mãi cho đến năm 36 tuổi, khi đã là một nhà thơ có uy tín và nhiều người theo học, ông mới đổi bút danh là Ba – sô. 
PHIẾU HỌC TẬP THẢO LUẬN NHÓM 
Ví dụ 
1 
2 
3 
4 
Phương pháp 
 thuyết minh 
Tác dụng 
Liệt kê, 
 giải thích. 
Đảm bảo tính 
chuẩn xác, thuyết phục. 
Phân tích, 
Định nghĩa, giải thích. 
Cung cấp những hiểu biết 
mới bất ngờ, thú vị. 
Đoạn văn 3: 
Trung bình, người ta có từ 40.000 đến 60.000 tỷ tế bào, nghĩa là 10.000 lần nhiều hơn số cư dân sống trên Trái Đất hiện nay. Những tế bào này được cấu tạo bởi 6 triệu tỉ tỉ phân tư, nghĩa là 60 lần nhiều hơn số tinh tú trong vũ trụ. Những phân tử lại được tạo thành từ 1 tỉ tỉ nguyên tử. Một con số khổng lồ, tương đương với số tinh tú có trong 10.000 vũ trụ như vũ trụ của chúng ta. Nếu mỗi nguyên tử dài 1 mm, 1 tế bào dài 10 cm thì 1 người cao 1,75 m sẻ biến thành người khổng lồ với chiều cao 1.750 km! May thay điều này không xảy ra vì nguyên tử là cực nhỏ. 
( Theo con người và con số , tạp chí kiến thức ngày nay số 327) 
PHIẾU HỌC TẬP THẢO LUẬN NHÓM 
Ví dụ 
1 
2 
3 
4 
Phương pháp 
 thuyết minh 
Tác dụng 
Liệt kê, 
 giải thích. 
Đảm bảo tính 
chuẩn xác, thuyết phục. 
Phân tích, 
Định nghĩa, giải thích. 
Nêu số liệu 
và so sánh. 
Cung cấp những hiểu biết 
mới bất ngờ, thú vị. 
Hấp dẫn, gây ấn tượng 
mạnh. 
Đoạn văn 4: Nhạc cụ của điệu hát này (hát trống quân – NBS) giản dị không chỗ nói: Đàn kìm, đàn nhị, đàn sến,  hết thảy đều là đồ bỏ. Tất cả nhạc cụ chỉ gồm một cái hố sâu, có cái thùng bằng thiếc úp trên, trên thùng có một sợi dây kẽm dài chừng năm sáu thước căng giữa hai cái cọc. Cầm mảnh gỗ, gõ khẽ một chút vào đầu dây, cái dây bật vào thùng phát ra một thứ âm thanh giòn giã nhịp theo	tiếng hát thật duyên dáng: 
 Thình thùng thình 
 Một đàn cò trắng bay tung 
 Bên nam bên nữ ta cùng cất lên, 
 Cất lên một tiếng linh đình 
 Co loan sánh phượng cho mình sánh ta 
 ( Theo Vũ Bằng , thương nhớ mười hai) 	 
PHIẾU HỌC TẬP THẢO LUẬN NHÓM 
Ví dụ 
1 
2 
3 
4 
Phương pháp 
 thuyết minh 
Tác dụng 
Liệt kê, 
 giải thích. 
Đảm bảo tính 
chuẩn xác, thuyết phục. 
Phân tích, 
Định nghĩa, giải thích. 
Nêu số liệu 
và so sánh. 
Cung cấp những hiểu biết 
mới bất ngờ, thú vị. 
Hấp dẫn, gây ấn tượng 
mạnh. 
Phân tích, 
giải thích. 
Cung cấp những hiểu biết 
mới bất ngờ, thú vị. 
2. Tìm hiểu thêm một số phương pháp thuyết minh 
a) Thuyết minh bằng cách chú thích 
b) Thuyết minh bằng cách giảng giải nguyên nhân kết quả 
a) Thuyết minh bằng cách chú thích 
Baso là bút danh 
 Câu văn trên có phải sử dụng phương pháp thuyết minh 
nêu định nghĩa không? Vì sao? 
không nêu lên được đặc điểm, 
 bản chất giúp người đọc phân biệt được Ba - sô 
với các nhà thơ, nhà văn khác. 
Bảng so sánh  
Phương pháp thuyết minh định nghĩa 
Phương pháp thuyết minh bằng chú thích 
Cùng có mô hình cấu trúc A là B: A là đối tượng cần thuyết minh, B là tri thức về đối tượng 
Giống nhau 
Phương pháp thuyết minh định nghĩa 
Phương pháp thuyết minh bằng chú thích 
Khác nhau 
- Chỉ ra được đặc điểm , bản chất của sự vật , hiện tượng để phân biệt nó với hiện tượng cùng loại. 
VD : phân biệt nhà thơ X với nhà thơ Y, nhân vật A với nhân vật B. 
 - Nêu tên gọi khác, đặc điểm khác của đối tượng. 
 VD: Ba sô là tên hiệu, Ba sô là tên chữ, Ba sô là bút danh 
Hay: tên hiệu của Nguyễn Du là Thanh Hiên, của Nguyễn Bỉnh Khiêm là Bạch Vân Cư Sĩ, của Nguyễn Công Trứ là Ngộ Trai . 
- Đảm bảo tính chuẩn xác và độ tin cậy cao . 
- Hiệu quả: Linh hoạt, mềm dẻo, dễ sử dụng, diễn đạt phong phú. 
b. Thuyết minh bằng cách giảng giải nguyên nhân – kết quả 
Nguyên nhân 
Niềm say mê cây chuối của Ba - sô 
Kết quả 
Lai lịch của bút danh Ba - sô 
MỤC ĐÍCH THUYẾT MINH 
Tiết 68 
Phương pháp thuyết minh 
III. Yêu cầu đối với việc vận dụng phương pháp thuyết minh 
Töø daãn chöùng trong baøi hoïc, ngöôøi laøm vaên caên cöù vaøo ñaâu ñeå choïn phöông phaùp thuyeát minh ? 
- Căn cứ vào mục đích để lựa chọn phương pháp thuyết minh. 
- Làm nổi bật bản chất và đặc trưng của sự vật hiện tượng. 
- Đảm bảo tính chuẩn xác và hấp dẫn của văn bản thuyết minh. 
Yêu cầu đối với việc vận dụng phương 
 pháp thuyết minh 
IV. Luyện tập 
Bài tập 1: Nhận xét về sự lựa chọn, vận dụng và phối hợp các phương pháp thuyết minh trong đoạn trích sau: 
 Trong muôn vàn loài hoa mà thiên nhiên đã tạo ra trên thế gian này, hiếm có loài hoa nào mà sự đánh giá về nó lại được thống nhất như là hoa lan. 
 Hoa lan đã được người phương Đông tôn là «loài hoa vương giả» (vương giả chi hoa). Còn với người phương Tây thì lan là «nữ hoàng của các loài hoa». 
 Họ lan thường được chia thành hai nhóm: nhóm phong lan bao gồm tất cả những loài sống bám trên đá, trên cây, có rễ nằm trong không khí.Còn nhóm địa lan lại gồm những loài có rễ nằm trong đất hay lớp thảm mục 
 Có thể nói trong thế giới của hoa, chưa có loài nào đạt đến sự phong phú tuyệt vời như lan, với những sự biến thái rất đa dạng về rễ, thân, lá và đặc biệt là hoa. Chỉ riêng 10 loài của chi lan Hài Vệ nữ đã cho thấy sự đa dạng tuyệt vời của hoa và của lá về hình dáng, về màu sắc. Với cánh môi cong lượn như gót hài, cánh hoa trong mãnh và mang hoà sắc tuyệt diệu của trắng, vàng, phớt tím, nâu, khi có làn gió nhẹ, hoa Hài Vệ nữ rung rinh tưởng như cánh bướm mảnh mai đang bay lượn. 
IV. Luyện tập 
Bài tập 1: Nhận xét về sự lựa chọn, vận dụng và phối hợp các phương pháp thuyết minh trong đoạn trích sau: 
 Trong muôn vàn loài hoa mà thiên nhiên đã tạo ra trên thế gian này, hiếm có loài hoa nào mà sự đánh giá về nó lại được thống nhất như là hoa lan. 
 Hoa lan đã được người phương Đông tôn là «loài hoa vương giả» (vương giả chi hoa). Còn với người phương Tây thì lan là «nữ hoàng của các loài hoa». 
 Họ lan thường được chia thành hai nhóm: nhóm phong lan bao gồm tất cả những loài sống bám trên đá, trên cây, có rễ nằm trong không khí.Còn nhóm địa lan lại gồm những loài có rễ nằm trong đất hay lớp thảm mục. 
 Có thể nói trong thế giới của hoa, chưa có loài nào đạt đến sự phong phú tuyệt vời như lan, với những sự biến thái rất đa dạng về rễ, thân, lá và đặc biệt là hoa. Chỉ riêng 10 loài của chi lan Hài Vệ nữ đã cho thấy sự đa dạng tuyệt vời của hoa và của lá về hình dáng, về màu sắc. Với cánh môi cong lượn như gót hài, cánh hoa trong mãnh và mang hoà sắc tuyệt diệu của trắng, vàng, phớt tím, nâu, khi có làn gió nhẹ, hoa Hài Vệ nữ rung rinh tưởng như cánh bướm mảnh mai đang bay lượn. 
IV. LUYỆN TẬP 
Bài tập 1: 
Các phương pháp thuyết minh: 
+ Phương pháp chú thích: Hoa lan .. loài hoa của vương giả còn đối với người phương Tây  . 
+ Phân loại: Hoa lan thường được chia làm hai nhóm 
+ Dùng số liệu, nêu ví dụ : chỉ riêng 10 loài của chi lan Hài vệ nữ  
=> Phối hợp nhuẫn nhuyễn, tạo hiệu quả cao. 
VẬN DỤNG – MỞ RỘNG 
- Vận dụng các phương pháp thuyết minh đã học, em hãy viết đoạn văn thuyết minh khoảng 200 từ về vấn đề mà em am hiểu. 
- Sưu tầm một số bài văn thuyết minh có sử dụng phương pháp thuyết minh. 
KÍNH CHÚC QUÝ THẦY CÔ GIÁO SỨC KHỎE, HẠNH PHÚC! 
Chúc các em đạt kết quả cao trong học tập!