Bài giảng Ngữ văn Lớp 10 - Tiết 61: Tính chuẩn xác, hấp dẫn của văn bản thuyết minh

Tiết 61: Làm văn 
TÍNH CHUẨN XÁC, HẤP DẪN 
CỦA VĂN BẢN THUYẾT MINH 
 Câu hỏi tái hiện:  Văn thuyết minh là gì?  
 Khái niệm : 
	 Văn thuyết minh là kiểu văn bản thường gặp trong mọi lĩnh vực của đời sống; có chức năng cung cấp tri thức khách quan về đặc điểm, tính chất, nguyên nhân,của các hiện tượng, sự vật trong tự nhiên, xã hội bằng cách trình bày, giới thiệu, giải thích 
Các đối tượng của văn bản thuyết minh 
Lớp 10.1 
Tiết 61: Làm văn 
TÍNH CHUẨN XÁC, HẤP DẪN 
CỦA VĂN BẢN THUYẾT MINH 
 I.Tính chuẩn xác trong văn bản thuyết minh 
 a. Khảo sát ngữ liệu 
 1. Tính chuẩn xác và một số biện pháp đảm bảo tính chuẩn xác của văn bản thuyết minh 
TÍNH CHUẨN XÁC HẤP DẪN CỦA VĂN BẢN THUYẾT MINH 
A. Lý thuyết : 
 Hồ Ba Bể là  hồ nước ngọt  nằm giữa hai huyện Ba Bể, Chợ Đồn  thuộc  tỉnh Bắc Kạn . Hồ dài 8km, rộng 3km, nằm trên độ cao 145m so với mặt nước biển và được hình thành từ cách đây hơn 200 triệu năm do cuộc kiến tạo lục địa Đông Nam Á cuối kỷ Camri đã đưa một khối nước khổng lồ với bề mặt xấp xỉ 5 triệu m 2  và chiều dày hơn 30m lên lưng chừng vùng núi đá vôi, tạo ra hồ Ba Bể. Đá vôi tại vùng hồ Ba Bể có niên đại 450 triệu năm và là đá vôi cổ có đặc điểm kiến tạo rất đặc biệt đáy hồ Ba Bể có một lớp đất sét dày tới 200m. Hồ Ba Bể có chiều dài hơn 8km, chỗ rộng nhất khoảng 3km, sâu khoảng 20 đến 30m. Hồ ở độ cao 145m so với mặt nước biển, diện tích mặt hồ khoảng 500 ha được bao bọc bởi những dãy núi đá vôi có nhiều suối ngầm và hang động. Giữa lòng hồ có hai đảo nhỏ nổi lên (đảo An Mạ và đảo Bà Góa). 
TÍNH CHUẨN XÁC HẤP DẪN CỦA VĂN BẢN THUYẾT MINH 
Vẻ đẹp tự nhiên của Hồ Ba Bể 
Hang động với những nhũ đá độc đáo 
Đi dạo Hồ Ba Bể bằng thuyền độc mộc là nét đặc trưng nơi đây 
- Đối tượng thuyết minh: Hồ Ba Bể 
- Cung cấp tri thức : chiều dài, hướng chảy, vị trí và đặc điểm của hồ trong lịch sử kiến tạo 
- Tri thức được thể hiện: cụ thể, chính xác. 
 => Giúp ta hiểu đúng, rõ những đặc điểm về vị trí địa lý... của Hồ Ba Bể. 
b. Kết luận 
+ Ngữ liệu : 
TÍNH CHUẨN XÁC HẤP DẪN CỦA VĂN BẢN THUYẾT MINH 
 - Tính chuẩn xác trong văn bản thuyết minh là đúng với chân lý, với chuẩn mực được thừa nhận. 
 - Vị trí, vai trò: là yêu cầu đầu tiên và quan trọng nhất của mọi văn bản thuyết minh. 
* Trọng tâm kiến thức: 
+ Tính chuẩn xác 
TÍNH CHUẨN XÁC HẤP DẪN CỦA VĂN BẢN THUYẾT MINH 
Tìm hiểu những tri thức về sự vật khách quan, phải chuẩn xác, đúng với chân lý, chuẩn mực được thừa nhận. 
Phải hiểu tường tận, thấu đáo trước khi viết. Người viết phải tôn trọng thực tế khách quan. 
Thu thập đầy đủ tài liệu tham khảo, tìm kiếm và chọn lựa những tài liệu có giá trị khoa học. Cập nhật số liệu đầy đủ 
Biện pháp 
TÍNH CHUẨN XÁC HẤP DẪN CỦA VĂN BẢN THUYẾT MINH 
II. Tính hấp dẫn của văn bản thuyết minh 
 1. Tính hấp dẫn và một số biện pháp tạo tính hấp dẫn của văn bản thuyết minh 
a. Khảo sát ngữ liệu 
Hồ Ba Bể 
TÍNH CHUẨN XÁC HẤP DẪN CỦA VĂN BẢN THUYẾT MINH 
"Hồ Ba Bể từ lâu đã nổi tiếng là danh lam thắng cảnh bậc nhất Việt Nam... 
- Chuyện kể rằng: Ngày xửa ngày xưa, đã lâu lắm rồi, cả khu vực hồ Ba Bể ngày nay là một vùng trù phú... Rồi bỗng một đêm trời nổi cơn thịnh nộ, mưa đổ ầm ầm, nước sông dâng lên, mặt đất nứt nẻ và sụp xuống làm cho cả vùng dân cư đều bị cuốn trôi theo dòng nước. Duy chỉ có một người đàn bà sống cô đơn, hiền lành, chân thật là thoát nạn, vì bà đã được báo trước là trận hồng thuỷ sẽ xảy ra. Theo lời dặn, bà goá đã lấy tro rắc quanh nhà và lấy hạt thóc bà tiên để lại cắn đôi thả xuống hồ, vỏ thóc biến thành những chiếc thuyền để cứu người gặp nạn. Cả vùng thung lũng trù phú đã trở thành biển nước mênh mông. Chỉ còn một mảnh đất nhỏ nhoi là Pò Giá Mải (đảo bà góa)... Mảnh đất cuối cùng còn sót lại nằm giữa hồ đất đai màu mỡ là nơi an nghỉ của những người xấu số nơi xảy ra trận hồng thuỷ năm xưa. Nhân dân trong vùng đã lập một đền thờ ở đảo này để tưởng nhớ đến những người đã khuất. Vì vậy hòn đảo có tên là An Mạ (nơi an nghỉ của dân làng). 
b. Kết luận 
Khi gắn Hồ Ba Bể với truyền thuyết về hòn đảo An Mạ thì Hồ Ba Bể trở nên hấp dẫn hơn, lung linh hơn, dễ nhớ hơn 
Nếu chỉ nói “ Hồ Ba Bể từ lâu đã nổi tiếng là danh lam thắng cảnh bậc nhất ở Việt Nam ” là chuẩn xác nhưng chưa hấp dẫn. 
* Về ngữ liệu: 
* Kiến thức trọng tâm: 
Tính hấp dẫn của văn bản thuyết minh: 
Lôi cuốn, thu hút sự chú ý đối với người đọc. 
Vai trò: Quan trọng. 
TÍNH CHUẨN XÁC HẤP DẪN CỦA VĂN BẢN THUYẾT MINH 
+ Hấp dẫn, lôi cuốn bằng cách đưa ra những chi tiết cụ thể, sinh động, những con số chính xác để bài văn không trừu tượng, mơ hồ 
Biện pháp 
 + So sánh để làm nổi bật sự khác biệt, khắc sâu vào trí nhớ người đọc. 
 + Kết hợp và sử dụng các kiểu câu làm cho bài văn biến hoá linh hoạt. Phối hơp nhiều loại kiến thức 
TÍNH CHUẨN XÁC HẤP DẪN CỦA VĂN BẢN THUYẾT MINH 
Văn bản thuyết minh 
Vị trí, vai trò: đầu tiên và quan trọng 
Tính chuẩn xác 
Tính hấp dẫn 
Vai trò: quan trọng 
Tri thức: đúng, chính xác, chuẩn mực. 
Thu hút sự chú ý của người đọc, người nghe 
Bổ trợ nhau 
TÍNH CHUẨN XÁC HẤP DẪN CỦA VĂN BẢN THUYẾT MINH 
III. Luyện tập t hực hành1. Tính chuẩn xác 
 Trả lời các câu hỏi sau đây để kiểm tra tính chuẩn xác của văn bản thuyết minh: 
a. Trong một bài thuyết minh về chương trình học, có người viết: “ Ở lớp 10 Trung học phổ thông, học sinh chỉ được học văn học dân gian (ca dao, tục ngữ, câu đố)”. Viết như thế có chuẩn xác không? Vì sao? 
TÍNH CHUẨN XÁC HẤP DẪN CỦA VĂN BẢN THUYẾT MINH 
b. Trong câu sau có điểm nào chưa chuẩn xác: 
Gọi “Đại cáo bình Ngô ” là áng thiên cổ hùng văn vì đó là bài văn hùng tráng đã được viết ra từ nghìn năm trước . 
Nguyễn Trãi 
TÍNH CHUẨN XÁC HẤP DẪN CỦA VĂN BẢN THUYẾT MINH 
c. Có nên sử dụng văn bản dưới đây để thuyết minh về nhà thơ Nguyễn Bỉnh Khiêm không? Nếu không thì vì lí do gì? 
Nguyễn Bỉnh Khiêm (1491-1585) là một trong những ông Trạng nổi tiếng nhất của khoa cử Việt Nam. Ông là người làng Trung An, huyện Vĩnh Lại, tỉnh Hải Dương, nay là xã Lí Học, huyện Vĩnh Bảo, Hải Phòng. Năm 1535, thời Mạc Đăng Doanh, ông đỗ đầu cả ba kì thi. Nhưng ông chỉ làm quan với nhà Mạc có bảy năm, và sau khi dâng sớ xin chém 18 tên quyền thần mà không được, ông xin trí sĩ ở quê nhà. Ở quê, ông mở trường dạy học bên sông Hàn-tức sông Tuyết -nên khi mất , học trò tôn ông là Tuyết Giang Phu Tử. Mặc dầu ông đã về trí sĩ, nhà Mạc vẫn kính trọng và vấn hỏi ông về việc nước. Khi ông sắp mất, nhà Mạc có phong cho ông tước Trình Quốc công. Vì thế, người đời sau gọi ông là Trạng Trình 
Bài tập 
Phát hiện lỗi, định hướng sửa 
Yêu cầu 
Bài tập a: ở lớp 10 THPT chỉ ....văn học dân gian.... 
Bài tập b : Gọi Bình Ngô đại cáo... 1000 năm trước. 
Bài tập c : Nguyễn Bỉnh Khiêm ... Trạng Trình. 
+ Thiếu thông tin: 
 - Văn học trung đại; văn học nước ngoài; tiếng việt; làm văn. 
 - Văn học dân gian: sử thi, cổ tích... 
+ Thừa thông tin: Câu đố. 
 Nội dung thông tin đầy đủ (không thừa, không thiếu). 
“Thiên cổ hùng văn” 
 + Sai: áng văn viết cách đây 1000 năm. 
 + Đúng: áng hùng văn của nghìn đời. 
Dùng từ ngữ, diễn đạt chính xác. 
Nội dung thuyết minh phải phù hợp yêu cầu đề bài hoặc đối tượng thuyết minh. 
+ Vấn đề thuyết minh: tiểu sử của Nguyễn Bỉnh Khiêm không thuyết minh về Nguyễn Bỉnh Khiêm với tư cách nhà thơ. 
2. Luyện tập thực hành tính hấp dẫn 
 ( 1) Nếu bị tước đi môi trường kích thích, bộ não của đứa trẻ sẽ phải chịu đựng kìm hãm . Ví dụ, các nhà nghiên cứu tại Trường Đại học Y khoa Bai - lo đã phát hiện ra rằng những đứa trẻ ít được chơi đùa hoặc ít được tiếp xúc sẽ có bộ não bé hơn bình thường 20 - 30% so với lứa tuổi của chúng. Các vật nuôi ở trong phòng thí nghiệm cũng cho thấy điều xảy ra tương tự. Các nhà nghiên cứu tại Trường Đại học I-li-noi ở Ur-ba-na Sam - pa đã phát hiện ra rằng những con chuột con được nuôi trong cũi có rải đồ chơi không những biểu hiện sự ứng xử phức tạp hơn những con chuột nhốt trong những hộp rỗng không có gì hấp dẫn, mà bộ não của những con chuột này còn có số tiếp điểm thần kinh cho mỗi nơ-ron nhiều hơn (tới 25%) so với những con chuột kia. Nói cách khác, càng trải qua nhiều kinh nghiệm càng làm cho bộ não giàu hơn. 
TÍNH CHUẨN XÁC HẤP DẪN CỦA VĂN BẢN THUYẾT MINH 
Phân tích biện pháp làm cho luận điểm: “Nếu bị tước đi môi trường kích thích, bộ não của đứa trẻ sẽ phải chịu đựng kìm hãm” trở nên cụ thể, dễ hiểu, hấp dẫn 
Người (đứa trẻ) 
Vật (loài chuột) 
+ Đưa ra kết quả nghiên cứu của các trường đại học danh tiếng với những con số chính xác và có sự so sánh giữa các đối tượng (bộ não của những đứa trẻ bình thường với bộ não của những đứa trẻ ít được chơi đùa ; những con chuột được nuôi trong cũi được rải đồ chơi với những con chuột nhốt trong hộp rỗng). 
 => Luận điểm khái quát trở nên cụ thể dễ hiểu, hấp dẫn . 
Biện pháp làm cho luận điểm trên trở nên hấp dẫn là: 
B. Luyện tập 
Phân tích tính hấp dẫn của văn bản đó. 
Đọc văn bản trang 27 - Sgk 
Bài 1 : 
TÍNH CHUẨN XÁC HẤP DẪN CỦA VĂN BẢN THUYẾT MINH 
Tính chuẩn xác: 
- Phở bò - một món ăn quen thuộc hấp dẫn. 
- Một số nguyên liệu tạo nên món phở bò: Hành hoa, ớt, thịt bò, bánh phở, nước dùng. 
Tính hấp dẫn: 
- Câu: linh hoạt, đa dạng (câu đơn, câu ghép, nghi vấn, cảm thán.) 
- Từ ngữ: gợi hình, gợi cảm (huyền bí, quyến rũ, nên thơ...) 
- Biện pháp tu từ: so sánh: 
 + Bó hành hoa xanh như lá mạ. 
 + ... như mây khói chùa Hương... 
 + ... như một bức tranh tàu... 
- Sử dụng nhiều giác quan: Khứu giác, thị giác, cảm giác. 
- Liên tưởng: 
 + ... quyến rũ ta như mây khói chùa Hương... 
 + ... mơ hồ như một bức tranh tàu vẽ những ông tiên ngồi đánh cờ ở trong rừng mùa thu. 
- Bộc lộ trực tiếp cảm xúc : Trông mà thèm quá ! 
THẢO LUẬN NHÓM 
Em hãy viết một văn bản thuyết minh về tác gia Nguyễn Trãi. 
TÍNH CHUẨN XÁC HẤP DẪN CỦA VĂN BẢN THUYẾT MINH 
Bài tập: Thuyết minh về tác giả 
 	 Nguyễn Trãi 
Nguyễn Trãi ( 1380 – 1442 ) 
TÍNH CHUẨN XÁC HẤP DẪN CỦA VĂN BẢN THUYẾT MINH 
Các tác phẩm chính của Nguyễn Trãi 
Côn Sơn – nơi Nguyễn Trãi về ở ẩn 
Dàn ý gợi ý  
Cuộc đời 
Năm sinh, mất 
Quê quán, xuất thân 
Các mốc chính 
2. Sự nghiệp 
Tác phẩm chính 
Đóng góp (Nội dung, nghệ thuật) 
+ Văn chính luận 
+ Thơ trữ tình 
Đoạn văn thuyết minh về Nguyễn Trãi 
Nguyễn Trãi hiệu Ức Trai,sinh năm 1380 và mất năm 1442, quê ở Nhị Kê ( Hà Tây), phụ thân là Nguyễn Phi Khanh, phụ mẫu là Trần Thị Thái có xuất thân từ dòng dõi quý tộc. Ông là người thông minh từ nhỏ, rất chịu khó học, năm 1400 ông đỗ Thái học sinh. Hai cha con cùng ra làm quan với nhà Hồ. Năm 1407, giặc Minh tràn sang cướp nước ta, Nguyễn Phi Kh a nh bị bắt sang Trung Quốc, Nguyễn Trãi đi theo chăm sóc cha. Sau đó ông đã trở về và góp phần làm nên chiến thắng cho dân tộc vào 10 năm sau đó. 
	 Sau khi đất nước trở lại yên bình, chán ngán với chốn quan trường, ông đã xin về ở ẩn. Năm 1442 Nguyễn Trãi và dòng tộc đã phải mang nỗi oan giết vua bị tru di tam tộc và đến năm 1464 Lê Thánh Tông mới giải tỏa nỗi oan này cho Nguyễn Trãi . 
	 Nguyễn Trãi còn để lại cho kho tàng văn học dân tộc rất nhiều những tác phẩm có giá trị: về quân sự và chính trị, Nguyễn Trãi có ” Quân trung từ mệnh tập” , “Bình ngô đại cáo ” , Về lục sử có “ Lam Sơn thực lục” và ” Dư địa chí ” , v ề văn học có “ Ức trai thi tập, Quốc Âm thi tập ” Thơ văn Nguyễn Trãi luôn thấm nhuần tư tưởng nhân nghĩa, triết lí thế sự , tư tưởng nhân nghĩa mang nội dung yêu nước, thương dân. 
Câu 2: Khi thuyết minh về một tác phẩm văn học , cần đảm bảo tính chuẩn xác về: 
 A. Hoàn cảnh ra đời, cốt truyện, nhân vật, các sự việc chính. 
 B. Hoàn cảnh ra đời, tên tác phẩm, nhân vật, các sự việc chính. 
 C. Tên tác phẩm, hoàn cảnh ra đời, đặc sắc về nội dung, nghệ thuật. 
 D. Tên tác phẩm, cốt truyện, nhân vật, sự việc chính, giá trị nội dung. 
CỦNG CỐ BÀI HỌC 
Câu 1: Biện pháp nào không phải là biện pháp cơ bản nhằm bảo đảm tính chuẩn xác của văn bản thuyết minh: 
 A. Phải thu thập tài liệu tham khảo về vấn đề cần thuyết minh. 
 B. Phải xem phim, ảnh về vấn đề cần thuyết minh. 
 C. Chú ý đến thời điểm xuất bản tài liệu để cập nhật thông tin. 
 D. Phải tìm hiểu thấu đáo về vấn đề cần thuyết minh. 
 Câu 3: Câu nào sau đây nêu đúng về tính hấp dẫn của văn bản thuyết minh: 
 A. Văn bản giàu số liệu thống kê, nhiều hình ảnh và chi tiết cụ thể. 
 B. Phải đảm bảo tính khách quan, khoa học, đáng tin cậy. 
 C. Văn bản có sức lôi cuốn và thu hút sự chú ý của người đọc. 
 D. Văn bản mang đậm cảm xúc của người viết. 
 Câu 4: Dòng nào sau đây không phải là biện pháp cơ bản tạo nên tính hấp dẫn của văn bản thuyết minh? 
 A. Sử dụng nhiều hình tượng sinh động. 
 B. Câu văn phải biến hóa, linh hoạt. 
 C. Kết hợp với các sự tích, truyền thuyết thích hợp. 
 D. Khách quan, khoa học. 
CỦNG CỐ BÀI HỌC 
Tự sự 
Phân biệt văn thuyết minh với tự sự, nghị luận, biểu cảm.. 
Thuyết minh 
Nghị luận 
 G iúp người đọc, người nghe hiểu đúng, hiểu rõ về bản chất của sự vật (hiện tượng) , trả lời các câu hỏi: đặc điểm, lợi ích, vì sao? 
Biểu cảm 
Sự việc trong tự sự thường được kể theo một trình tự nhất định ( chuyện gì, ai, xảy ra lúc nào? ở đâu ? 
Để thuyết phục người đọc, sử dụng luận điểm, luận cứ và các phương pháp lập luận 
Bộc lộ tình cảm, thái độ của người viết trước một đối tượng, sự vật, sự việc . 
CỦNG CỐ BÀI HỌC 
TÍNH CHUẨN XÁC HẤP DẪN CỦA VĂN BẢN THUYẾT MINH 
kÕt thóc bµi gi¶ng 
Xin tr©n träng c¶m ¬n quý thÇy c«...!