Bài giảng dạy học trên truyền hình Ngữ văn Lớp 8 - Bài: Tìm hiểu yếu tố biểu cảm trong văn nghị luận - Nguyễn Đức Tâm An

TÌM HIỂU YẾU TỐ BIỂU CẢM 
TRONG VĂN NGHỊ LUẬN 
Người dạy: ThS. Nguyễn Đức Tâm An 
Trường THCS Ngô Sĩ Liên – Hoàn Kiếm 
Email: taman-c2ngosilien-hk@hanoiedu.vn 
Mục tiêu bài học 
Kiến thức : Hiểu được vai trò của yếu tố biểu cảm trong văn nghị luận 
Kĩ năng : Biết cách đưa yếu tố biểu cảm vào trong vài văn nghị luận 
Thái độ : Có ý thức sử dụng yếu tố biểu cảm phù hợp, đúng mục đích; có thái độ nhiệt thành khi trình bày ý kiến, quan điểm 
Tam giác hùng biện của Aristotle 
(ngữ cảnh ) 
 Logic/lí lẽ/dẫn chứng 
(người đọc) 
Độ truyền cảm/ ngôn ngữ 
(người viết ) 
Độ tin cậy/sự tự tin 
I. YẾU TỐ BIỂU CẢM TRONG VĂN NGHỊ LUẬN 
I. Yếu tố biểu cảm trong văn nghị luận 
Tìm hiểu ví dụ 
Lời kêu gọi toàn quốc kháng chiến – Hồ Chí Minh (SGK tr.95-96) 
1. Tìm hiểu ví dụ 
Lời kêu gọi toàn quốc kháng chiến – Hồ Chí Minh (SGK tr.95-96) 
- Nhận xét 
- Từ ngữ : muốn hoà bình, phải nhân nhượng, càng lấn tới, quyết tâm cướp nước ta, thà hi sinh, nhất định không chịu, phải hi sinh đến giọt máu cuối cùng, thắng lợi nhất định thuộc về ta 
- Câu văn cảm thán : 
+ Hỡi đồng bào toàn quốc ! 
+ Hỡi đồng bào! 
+ Hỡi anh em binh sĩ, tự vệ, dân quân ! 
- VB giống Hịch tướng sĩ ở việc sử dụng nhiều từ ngữ và câu văn có tính biểu cảm trong khi trình bày các vấn đề trong văn bản. 
Câu hỏi: 
a) Tìm những từ ngữ bộc lộ tình cảm mãnh liệt của tác giả và những câu cảm thán trong văn bản trên. 
Về mặt sử dụng từ ngữ và đặt câu có tính chất biểu cảm, Lời kêu gọi toàn quốc kháng chiến của Chủ tịch Hồ Chí Minh có giống với Hịch tướng sĩ của Trần Quốc Tuấn không ? 
1. Tìm hiểu ví dụ 
Lời kêu gọi toàn quốc kháng chiến – Hồ Chí Minh (SGK tr.95-96) 
- Nhận xét 
Hai văn bản này không phải là những bài văn biểu cảm, vì: 
Chúng được viết ra nhằm mục đích chính là để nghị luận (kêu gọi, nêu quan điểm, chỉ ra lối sống đúng sai,...). 
Những yếu tố biểu cảm chỉ nhằm tăng thêm sức thuyết phục cho những ý kiến nêu ra trong văn bản nghị luận. 
Câu hỏi: 
b) Tuy nhiên, Lời kêu gọi toàn quốc kháng chiến và Hịch tướng sĩ vẫn được coi là những văn bản nghị luận chứ không phải là văn bản biểu cảm. Vì sao? 
1. Tìm hiểu ví dụ 
c) Hãy theo dõi bảng đối chiếu dưới đây : 
Các câu cột (2) hay hơn các câu cột (1) chúng chứa nhiều những từ ngữ bộc lộ thái độ, tình cảm của người viết hơn. Vì thế chất văn giàu cảm xúc hơn . 
(1) 
(2) 
Thấy sứ giặc đi lại ngoài đường, sỉ mắng triều đình, bắt nạt tể phụ. 
Ngó thấy sứ giặc đi lại nghênh ngang ngoài đường, uốn lưỡi cú diều mà sỉ mắng triều đình , đem thân dê chó mà bắt nạt tể phụ. 
Lúc bấy giờ ta cùng các ngươi sẽ bị bắt. 
Lúc bấy giờ, ta cùng các ngươi sẽ bị bắt, đau xót biết chừng nào! 
Chúng ta sẵn sàng hi sinh tất cả, chứ không thể mất nước, không thể làm nô lệ. 
Không! Chúng ta thà hi sinh tất cả, chứ nhất định không chịu mất nước, nhất định không chịu làm nô lệ. 
Chúng ta cần phải đứng lên. 
Hỡi đồng bào! 
Chúng ta phải đứng lên! 
Có thể thấy những câu ở cột (2 ) hay hơn những câu ở cột (1 ). Vì sao như thế? Từ đó, hãy cho biết tác dụng của yếu tố biểu cảm trong văn nghị luận. 
«Với tinh thần coi sức khỏe và tính mạng của con người là trên hết, tôi kêu gọi toàn thể đồng bào, đồng chí và chiến sĩ cả nước, đồng bào ta ở nước ngoài hãy đoàn kết một lòng, thống nhất ý chí và hành động, thực hiện quyết liệt, hiệu quả những chủ trương của Đảng và Nhà nước, sự chỉ đạo, điều hành của Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ. Mỗi người dân là một chiến sĩ trên mặt trận phòng, chống dịch bệnh .» 
- Trích Lời kêu gọi của Tổng bí thư, Chủ tịch nước Nguyễn Phú Trọng gửi đồng bào, đồng chí, chiến sĩ cả nước và đồng bào ta ở nước ngoài (30/3/2020) 
I. Yếu tố biểu cảm trong văn nghị luận 
Tìm hiểu ví dụ 
Lời kêu gọi toàn quốc kháng chiến – Hồ Chí Minh (SGK tr.95-96) 
- Nhận xét 
Ghi nhớ 1 : 
Văn nghị luận rất cần yếu tố biểu cảm. Yếu tố biểu cảm giúp cho văn nghị luận có hiệu quả thuyết phục lớn hơn , vì nó tác động mạnh mẽ tới tình cảm của người đọc (người nghe). 
I. Yếu tố biểu cảm trong văn nghị luận 
Tìm hiểu ví dụ 
Tìm hiểu cách sử dụng yếu tố biểu cảm trong văn nghị luận 
Thông qua việc tìm hiểu các văn bản như Hịch tướng sĩ và Lời kêu gọi toàn quốc kháng chiến , em hãy cho biết: Làm thế nào để phát huy hết tác dụng của yếu tố biểu cảm trong văn nghị luận ? 
a) Người làm văn chỉ cần suy nghĩ về luận điểm và lập luận hay còn phải thật sự xúc động trước từng điều mình đang nói tới ? 
b) Chỉ có rung cảm không thôi đã đủ chưa? Phải chăng chỉ cần có lòng yêu nước và căm thù giặc nồng cháy là có thể dễ dàng tìm ra những cách nói như: “ Không! Chúng ta thà hi sinh tất cả...” hay “uốn lưỡi cú diều...”? Để viết được những câu như thế, người viết cần phải có phẩm chất gì khác nữa? 
c) Có bạn cho rằng: Càng dùng nhiều từ ngữ biểu cảm, càng đặt nhiều câu cảm thán thì giá trị biểu cảm trong văn nghị luận càng tăng. 
Ý kiến ấy có đúng không? Vì sao? 
Tam giác hùng biện của Aristotle 
(ngữ cảnh ) 
 Logic/lí lẽ/dẫn chứng 
(người đọc) 
Độ truyền cảm/ ngôn ngữ 
(người viết ) 
Độ tin cậy/sự tự tin 
I. Yếu tố biểu cảm trong văn nghị luận 
Tìm hiểu ví dụ 
Tìm hiểu các câu hỏi mục 2 (SGK tr.96-97) 
Khi viết một bài văn nghị luận, ngoài việc việc xây dựng luận điểm và lập luận, người viết còn phải thuyết phục người đọc tin vào những luận điểm và lập luận đó. 
Trước hết, người viết phải có tình cảm chân thành , xuất phát từ những rung động mãnh liệt đối với vấn đề mà mình đề cập . 
b. Chỉ có tình cảm thôi chưa đủ. Những tình cảm đó phải được biểu đạt qua những từ ngữ , câu văn, giọng điệu... phù hợp, qua đó gợi được sự hứng thú, hấp dẫn nơi người đọc. 
c. Nhưng không nên lạm dụng yếu tố biểu cảm. Việc đưa quá nhiều từ ngữ biểu cảm vào bài văn sẽ khiến nội dung chính bị mờ nhạt, người đọc khó nắm được hệ thống luận điểm, lập luận. Văn nghị luận không phải là văn biểu cảm, các yếu tố biểu cảm chỉ mang tính phụ trợ . Muốn có giá trị thì yếu tố biểu cảm cần phải dùng đúng lúc, đúng chỗ . 
I. Yếu tố biểu cảm trong văn nghị luận 
Tìm hiểu ví dụ 
Tìm hiểu các câu hỏi mục 2 (SGK tr.96-97) 
Ghi nhớ 2 : 
Để bài văn nghị luận có sức biểu cảm cao, người làm văn phải thật sự có cảm xúc trước những điều mình viết (nói) và phải biết diễn tả cảm xúc bằng những từ ngữ , những câu văn có sức truyền cảm . Sự diễn tả cảm xúc cần phải chân thực và không được phá vỡ mạch lạc nghị luận của bài văn. 
II. Luyện tập 
BT 1: 
Đọc và chỉ ra yếu tố biểu cảm trong đoạn diễn văn của Cựu Tổng thống Mỹ Barack Obama trước người dân Việt Nam vào 24/5/2016 tại Trung tâm Hội nghị Quốc gia - Hà Nội 
II. Luyện tập 
Và niềm tin của tôi, lúc nào cũng vậy, luôn luôn có gốc rễ từ tình hữu nghị và khát vọng chung của cả hai dân tộc. 
[...] Tôi nghĩ tới một thế hệ người Việt Nam mới – với rất nhiều người trong số các bạn, rất nhiều bạn trẻ có mặt ở đây – những người đã sẵn sàng ghi lại dấu ấn của mình trên thế giới. Và tôi muốn nói với tất cả những người trẻ đang lắng nghe tôi nói rằng: tài năng của bạn, con đường của bạn, những giấc mơ của bạn – trong tất cả những thứ đó, Việt Nam đã có có tất cả những thành tố cần thiết để phát triển. Vận mệnh của bạn là trong tay của bạn. Đây là thời điểm của bạn ... 
Và trong nhiều năm tới kể từ bây giờ, khi ngày càng có nhiều người Việt Nam và Mỹ đang học tập với nhau; đổi mới sáng tạo và kinh doanh với nhau; cùng chung tay vì an ninh của chúng ta, thúc đẩy nhân quyền và cùng nhau bảo vệ hành tinh của chúng ta tôi hy vọng bạn hãy nhớ lại thời điểm này và ấp ủ hy vọng từ tầm nhìn mà tôi đã đề ra ngày hôm nay. Hay, nếu tôi có thể nói một cách khác – mượn lời của Truyện Kiều mà các bạn đều biết “Rằng trăm năm cũng từ đây/ Của tin gọi một chút này làm ghi ”. 
(Diễn văn của Cựu Tổng thống Mỹ Barack Obama trước người dân Việt Nam vào 24/5/2016) 
Ẩn dụ 
Đ iệp ngữ, ẩn dụ 
Đ iệp ngữ, ẩn dụ 
Đ iệp ngữ 
Dẫn thơ 
Cách đưa yếu tố biểu cảm vào văn bản nghị luận 
Phương tiện ngôn ngữ: 
Từ ngữ có sắc thái biểu cảm: từ láy, thán từ... 
Các kiểu câu có tác dụng biểu cảm cao: kêu, gọi, câu cảm thán, câu nghi vấn, câu cầu khiến... 
Các biện pháp tu từ: điệp từ, so sánh, nhân hóa, ẩn dụ... 
Cần hiểu rõ tâm lý, văn hóa của người nghe để có những liên hệ tác động tới cảm xúc. 
 Kiến nghị:  " CHÚNG TÔI PHẢN ĐỐI VIỆC SỬ DỤNG CÔNG NGHỆ TRÍ TUỆ NHÂN TẠO THAY CHO GIÁO VIÊN THẬT "  
BT2 : Theo dõi và nhận xét cách sử dụng yếu tố biểu cảm trong phần tranh biện (trích từ chương trình Trường Teen 2019 ). 
Phần tranh biện của thí sinh Huỳnh Vĩnh Thụy  (THPT Năng khiếu – Đại học Quốc gia TP. Hồ Chí Minh)  
Nhận xét 
Dẫn chứng tiêu biểu ( những người thầy giáo ở trường Tiểu học An Lương - Yên Bái ) 
Điệp ngữ, kết cấu trùng điệp ( Tôi tin rằng..., Họ có ...), đối sánh ( hàng ngàn công nghệ A.I. - không bằng một giáo viên; sự tận tâm của giáo viên - A.I . vô cảm, vô hồn, không cảm xúc ) 
Cách nói có hình ảnh ( bàn tay của thầy cô đã cầm tay học sinh viết từng con chữ, hình ảnh của những thầy cô ngày đêm bận bịu bên đèn sách, cải cách những giáo án... ) 
Ngôn ngữ cơ thể: ánh mắt, cử chỉ đầu, tay... p hù hợp 
Lập luận chặt chẽ, dẫn chứng tiêu biểu 
Ngôn ngữ, cách diễn đạt giàu hình ảnh, truyền cảm 
Hiểu tâm lý người nghe (đọc) 
Ngôn ngữ cơ thể phù hợp 
Bí quyết gây hiệu quả cảm xúc 
BTVN 
Viết đoạn văn tổng – phân – hợp khoảng 12 câu, trình bày suy nghĩ của em về ý kiến: « Tương lai của đất nước không chỉ phụ thuộc vào khối óc mà còn được quyết định bởi trái tim tràn đầy nhiệt huyết và giàu khát vọng của thế hệ trẻ chúng ta ». 
Xin cảm ơn và hẹn gặp lại!